Pochwała ganku
Dom z malowniczym gankiem, najlepiej oplecionym dzikim winem, to wciąż najpopularniejszy wizerunek tradycyjnego polskiego domu.
Wsparty na kolumnach ganek jest najbardziej charakterystycznym elementem polskiego dworu. To właśnie ganek aż do XVIII wieku odróżniał domostwo drobnej szlachty od włościańskiej chałupy. Dla szlachty zagrodowej był więc bardzo ważnym elementem - świadczył o przynależności do stanu szlacheckiego. Później (od połowy XIX wieku) ganki wejściowe pojawiły się także w wiejskich chatach, a niewielki dom z gankiem - czyli drewnianą lub murowaną przybudówką nakrytą wspartym na słupach dwuspadowym daszkiem - stał się elementem polskiego krajobrazu.
Początkowo wiejskie ganki miały oszczędne formy i ornamentykę, z czasem zaczęły je zdobić misternie ciosane słupki, ozdobnie wycinane listwy, wiatrownice i balustrady o wzorach charakterystycznych dla różnych regionów. Czas takich malowniczych ganków już minął - nie da się ich przenosić do współczesnej architektury. O tym jednak, jak bardzo przywiązani jesteśmy do takiego wzoru, świadczy stała i niezmienna popularność domów "w stylu dworkowym". Otwarty, centralnie umieszczony ganek podkreśla reprezentacyjny charakter wejścia, zachęca do odwiedzin i rozmów na progu.
Pożytki z ganku
Dobrze zaprojektowany ganek - nieważne, czy parterowy, czy piętrowy, nowoczesny, czy o tradycyjnym wyglądzie - to element, który dobrze służy wygodzie. Osłania drzwi wejściowe przed deszczem oraz śniegiem, oddziela dom od ulicy, a zabudowany ścianami pełni funkcję cenionej w naszym klimacie sieni.
Uwaga! Dawniej drzwi wejściowe do domu zawsze otwierały się na zewnątrz. Silny wiatr, dociskając drzwi do ościeżnicy, uszczelniał je, a osłonięty przed śniegiem i deszczem podest na ganku umożliwiał wygodne otwarcie drzwi. Choć obecnie nie ma takiego wymogu, w domach, w których wejście usytuowane jest od strony południowo-zachodniej (a z tego kierunku najczęściej wieje wiatr), dobrze jest mieć drzwi otwierane na zewnątrz i osłonięte gankiem.
Żeby był funkcjonalny. Ganek nie może być zbyt ciasny - powinien pomieścić grupę osób oraz umożliwić jej swobodne wejście do domu, powinien też pozwalać na wnoszenie dużych mebli.
Stopnie prowadzące na ganek muszą być wygodne i bezpieczne - wykończone nieśliskim materiałem, a jeśli mają powyżej metra wysokości, trzeba je zabezpieczyć balustradą.
Szerokość schodów (mierzona w świetle balustrad) nie może być mniejsza niż 120 cm, a wysokość stopni nie większa niż 17 cm (najlepsze są stopnie szerokości 30 cm i wysokości 16,5 cm). Wejście do domu powinno być wyeksponowane i dobrze oświetlone.
Dopasowanie do charakteru i stylu domu. Jeżeli dom zaprojektowano od razu z gan- kiem, architekt zapewne zatroszczył się o to, aby bryła i proporcje ganku były odpowiednie do wielkości i charakteru bryły budynku, a zadaszenie ganku pokryte takim samym materiałem jak cały dach.
Jeśli ganek ma być dobudowywany do istniejącego domu, trzeba to zrobić umiejętnie i z wyczuciem. Ganki z drewna są np. typowe dla domów drewnianych. Można je również budować w domach murowanych, ale tylko wtedy, gdy pasują do architektury domu (powinien to być budynek o nieskomplikowanej bryle, najlepiej na planie prostokąta, nakryty zwykłym dwuspadowym dachem).
Zbyt rozbudowane, "pompatyczne" wejście prowadzące do skromnego domu z reguły wygląda niezgrabnie i śmiesznie. Najlepiej najpierw poradzić się architekta, czy przybudówka będzie w ogóle pasować do budynku i jego otoczenia. Trzeba też ocenić, czy i jakich będzie wymagała zmian w konstrukcji budynku, a także sprawdzić, czy nie przesłoni okien i widoku z domu oraz czy nie zabierze zbyt wiele miejsca z ogródka.
Uwaga! Każda zmiana fasady budynku, a więc i dobudowa ganku, wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, a do tego potrzebny będzie projekt architektoniczny nowego elementu domu. Wniosek o pozwolenie na budowę ganku składa się w starostwie powiatowym wykonującym zadania administracji architektoniczno-budowlanej.
Odmiany ganków i ich budowa
Z konstrukcyjnego punktu widzenia ganek jest elementem dostawionym do budynku - jego daszek (lub taras albo pomieszczenie na piętrze, jeśli są nad nim) opiera się na słupach lub ścianach (pełnych albo ażurowych) oraz na ścianie frontowej domu.
Jak każda konstrukcja także i ganek powinien być zaprojektowany wyłącznie przez uprawnionego konstruktora, który zdecyduje o sposobie fundamentowania podpór, nośności słupów czy ścian bocznych oraz stropu czy daszku - w tym również o izolacjach przeciwwilgociowych (i ewentualnie termicznych, jeśli nad gankiem znajduje się taras lub pomieszczenie mieszkalne).
Przybudówka z daszkiem. Najprostszy ganek to wysunięte poza lico ściany zadaszenie oparte na dwóch słupach. Słupy i konstrukcja daszku mogą być wykonane z drewna, drewniane może być też wykończenie takiego ganku - na podbitkę (podsufitkę) i ewentualnie do wypełnienia ścian ganku stosuje się często deski. Na słupki używane są zwykle bale - grubsze, niż to wynika z obliczeń konstrukcyjnych, gdyż zbyt cienkie wyglądają rachitycznie (mimo że spełniają swoje zadanie jako podpory). Ganki drewniane wymagają corocznej konserwacji.
W domach murowanych słupy można także wymurować z cegły lub kamienia albo wykonać z betonu wylewanego w tzw. tubach szalunkowych. Stopy fundamentowe do oparcia takich słupów powinny być zagłębione poniżej poziomu przemarzania gruntu (od 0,8 do 1,4 m, zależnie od strefy klimatycznej, w której stoi budynek). Ze stóp wyprowadza się zbrojenie, z którym łączy się następnie zbrojenie słupów. Stopy fundamentowe pod słupy ganku często łączone są z ławą fundamentową, na której opiera się i konstrukcja ganku. Zadaszenie betonowego ganku wykonuje się przeważnie jako konstrukcję drewnianą opartą na słupach oraz na belkach osadzonych w ścianie.
Front ganku z murowanymi słupami ma często klasyczną formę tympanonu, czyli trójkątnego szczytu opartego na kolumnach. Taki ganek szczególnie łatwo zepsuć - zamiast zdobić dom, sam wygląda śmiesznie i rażąco. Tajemnica tkwi w odpowiednich proporcjach i umiejętnym ukształtowaniu trzonów, baz i głowic kolumn - to warunek, by ganek wyglądał naprawdę stylowo.
Uwaga! Do stylowego ganku nie pasują udające kolumny rury kanalizacyjne, których kielichy mają zastępować głowice kolumn, ani słupy betonowane w zbyt cienkich tubach szalunkowych ustawione wprost na płycie.
Taras nad gankiem. Jeśli nad gankiem zaplanowany jest nie daszek, lecz taras dostępny z pomieszczeń na piętrze, wtedy ganek przekrywa się płytą stropową opartą na ścianie frontowej budynku oraz na słupach (lub na ściankach bocznych ganku). Jako konstrukcję przekrycia stosuje się najczęściej płytę żelbetową lub strop gęstożebrowy.
Początkowo wiejskie ganki miały oszczędne formy i ornamentykę, z czasem zaczęły je zdobić misternie ciosane słupki, ozdobnie wycinane listwy, wiatrownice i balustrady o wzorach charakterystycznych dla różnych regionów. Czas takich malowniczych ganków już minął - nie da się ich przenosić do współczesnej architektury. O tym jednak, jak bardzo przywiązani jesteśmy do takiego wzoru, świadczy stała i niezmienna popularność domów "w stylu dworkowym". Otwarty, centralnie umieszczony ganek podkreśla reprezentacyjny charakter wejścia, zachęca do odwiedzin i rozmów na progu.
Pożytki z ganku
Dobrze zaprojektowany ganek - nieważne, czy parterowy, czy piętrowy, nowoczesny, czy o tradycyjnym wyglądzie - to element, który dobrze służy wygodzie. Osłania drzwi wejściowe przed deszczem oraz śniegiem, oddziela dom od ulicy, a zabudowany ścianami pełni funkcję cenionej w naszym klimacie sieni.
Uwaga! Dawniej drzwi wejściowe do domu zawsze otwierały się na zewnątrz. Silny wiatr, dociskając drzwi do ościeżnicy, uszczelniał je, a osłonięty przed śniegiem i deszczem podest na ganku umożliwiał wygodne otwarcie drzwi. Choć obecnie nie ma takiego wymogu, w domach, w których wejście usytuowane jest od strony południowo-zachodniej (a z tego kierunku najczęściej wieje wiatr), dobrze jest mieć drzwi otwierane na zewnątrz i osłonięte gankiem.
Żeby był funkcjonalny. Ganek nie może być zbyt ciasny - powinien pomieścić grupę osób oraz umożliwić jej swobodne wejście do domu, powinien też pozwalać na wnoszenie dużych mebli.
Stopnie prowadzące na ganek muszą być wygodne i bezpieczne - wykończone nieśliskim materiałem, a jeśli mają powyżej metra wysokości, trzeba je zabezpieczyć balustradą.
Szerokość schodów (mierzona w świetle balustrad) nie może być mniejsza niż 120 cm, a wysokość stopni nie większa niż 17 cm (najlepsze są stopnie szerokości 30 cm i wysokości 16,5 cm). Wejście do domu powinno być wyeksponowane i dobrze oświetlone.
Dopasowanie do charakteru i stylu domu. Jeżeli dom zaprojektowano od razu z gan- kiem, architekt zapewne zatroszczył się o to, aby bryła i proporcje ganku były odpowiednie do wielkości i charakteru bryły budynku, a zadaszenie ganku pokryte takim samym materiałem jak cały dach.
Jeśli ganek ma być dobudowywany do istniejącego domu, trzeba to zrobić umiejętnie i z wyczuciem. Ganki z drewna są np. typowe dla domów drewnianych. Można je również budować w domach murowanych, ale tylko wtedy, gdy pasują do architektury domu (powinien to być budynek o nieskomplikowanej bryle, najlepiej na planie prostokąta, nakryty zwykłym dwuspadowym dachem).
Zbyt rozbudowane, "pompatyczne" wejście prowadzące do skromnego domu z reguły wygląda niezgrabnie i śmiesznie. Najlepiej najpierw poradzić się architekta, czy przybudówka będzie w ogóle pasować do budynku i jego otoczenia. Trzeba też ocenić, czy i jakich będzie wymagała zmian w konstrukcji budynku, a także sprawdzić, czy nie przesłoni okien i widoku z domu oraz czy nie zabierze zbyt wiele miejsca z ogródka.
Uwaga! Każda zmiana fasady budynku, a więc i dobudowa ganku, wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, a do tego potrzebny będzie projekt architektoniczny nowego elementu domu. Wniosek o pozwolenie na budowę ganku składa się w starostwie powiatowym wykonującym zadania administracji architektoniczno-budowlanej.
Odmiany ganków i ich budowa
Z konstrukcyjnego punktu widzenia ganek jest elementem dostawionym do budynku - jego daszek (lub taras albo pomieszczenie na piętrze, jeśli są nad nim) opiera się na słupach lub ścianach (pełnych albo ażurowych) oraz na ścianie frontowej domu.
Jak każda konstrukcja także i ganek powinien być zaprojektowany wyłącznie przez uprawnionego konstruktora, który zdecyduje o sposobie fundamentowania podpór, nośności słupów czy ścian bocznych oraz stropu czy daszku - w tym również o izolacjach przeciwwilgociowych (i ewentualnie termicznych, jeśli nad gankiem znajduje się taras lub pomieszczenie mieszkalne).
Przybudówka z daszkiem. Najprostszy ganek to wysunięte poza lico ściany zadaszenie oparte na dwóch słupach. Słupy i konstrukcja daszku mogą być wykonane z drewna, drewniane może być też wykończenie takiego ganku - na podbitkę (podsufitkę) i ewentualnie do wypełnienia ścian ganku stosuje się często deski. Na słupki używane są zwykle bale - grubsze, niż to wynika z obliczeń konstrukcyjnych, gdyż zbyt cienkie wyglądają rachitycznie (mimo że spełniają swoje zadanie jako podpory). Ganki drewniane wymagają corocznej konserwacji.
W domach murowanych słupy można także wymurować z cegły lub kamienia albo wykonać z betonu wylewanego w tzw. tubach szalunkowych. Stopy fundamentowe do oparcia takich słupów powinny być zagłębione poniżej poziomu przemarzania gruntu (od 0,8 do 1,4 m, zależnie od strefy klimatycznej, w której stoi budynek). Ze stóp wyprowadza się zbrojenie, z którym łączy się następnie zbrojenie słupów. Stopy fundamentowe pod słupy ganku często łączone są z ławą fundamentową, na której opiera się i konstrukcja ganku. Zadaszenie betonowego ganku wykonuje się przeważnie jako konstrukcję drewnianą opartą na słupach oraz na belkach osadzonych w ścianie.
Front ganku z murowanymi słupami ma często klasyczną formę tympanonu, czyli trójkątnego szczytu opartego na kolumnach. Taki ganek szczególnie łatwo zepsuć - zamiast zdobić dom, sam wygląda śmiesznie i rażąco. Tajemnica tkwi w odpowiednich proporcjach i umiejętnym ukształtowaniu trzonów, baz i głowic kolumn - to warunek, by ganek wyglądał naprawdę stylowo.
Uwaga! Do stylowego ganku nie pasują udające kolumny rury kanalizacyjne, których kielichy mają zastępować głowice kolumn, ani słupy betonowane w zbyt cienkich tubach szalunkowych ustawione wprost na płycie.
Taras nad gankiem. Jeśli nad gankiem zaplanowany jest nie daszek, lecz taras dostępny z pomieszczeń na piętrze, wtedy ganek przekrywa się płytą stropową opartą na ścianie frontowej budynku oraz na słupach (lub na ściankach bocznych ganku). Jako konstrukcję przekrycia stosuje się najczęściej płytę żelbetową lub strop gęstożebrowy.
Uwaga! Połączenie stropu nad gankiem ze stropem nad parterem budynku jest potencjalnym mostkiem termicznym, który może powodować znaczne wychłodzenie ściany domu. Mostek ten można wyeliminować, opierając strop nad gankiem nie na frontowej ścianie domu, lecz na dostawionych do niej dodatkowych słupach (żelbetowych lub murowanych) oddzielonych od ściany budynku warstwą izolacji cieplnej. Taką konstrukcję łączą z budynkiem jedynie metalowe kotwy.
W budynku ze stropami prefabrykowanymi znaczenie mostka cieplnego na styku stropu z tarasem można zmniejszyć, zastępując gruby strop prefabrykowany cieńszą płytą żelbetową wylewaną bezpośrednio na budowie.
Uwaga! Płyty stropu nad gankiem nie można opierać na zewnętrznej warstwie elewacyjnej ścian trójwarstwowych, lecz trzeba zakotwić ją w wieńcu.
Na tarasie nad gankiem niezbędna jest izolacja przeciwwilgociowa, która będzie chronić strop przed przesiąkaniem wody opadowej. Izolację można wykonać z folii przykrytej warstwą dociskową jastrychu lub z wodoszczelnej zaprawy typu "płynna folia" zastosowanej bezpośrednio pod posadzką. Powierzchnię tarasu należy ukształtować ze spadkiem 1,5-2% od budynku, aby zapewnić szybkie spływanie wody. Niestaranne wykonanie izolacji może powodować zacieki na suficie ganku.
Wyżka, czyli pomieszczenie nad gankiem. Strop takiego pomieszczenia wymaga dobrej izolacji termicznej, bo ganek, nawet zamknięty ścianami, nie jest ogrzewany. Ocieplenie wykonuje się od spodu (od strony ganku), dzięki czemu w miejscu osadzenia stropu nie występuje problem ucieczki ciepła (nie ma mostków cieplnych). Takie ocieplenie zapewnia ciągłość izolacji ścian domu. Ciepło ucieka intensywniej jedynie w miejscach oparcia stropu na słupach, ale ze względu na małą powierzchnię tego podparcia nie powoduje to istotnych strat.
Konstrukcja płyty ganku
Podłogę ganku tworzy zwykle płyta żelbetowa połączona często ze schodami zewnętrznymi. Powinna się opierać na fundamencie, który może być powiązany z budynkiem. Gdy ganek jest lekką konstrukcją przykrytą tylko lekkim daszkiem, fundament powinien być oddzielony od ściany dylatacją - zapobiegnie to powstawaniu pęknięć w przypadkowych miejscach, gdy budynek osiądzie. Fundament pod gankiem obciążonym pomieszczeniami na piętrze powinien natomiast być częścią fundamentów domu.
Na osobno wykonywany fundament ganku stosuje się najczęściej bloczki betonowe, a do budowy warstw ponad poziomem gruntu - używa pustaków betonowych z licem wykończonym ozdobną fakturą z cegły klinkierowej, elementów kamiennych lub ceramicznych.
Podłoże pod płytę ganku należy wykonać z dobrze zagęszczonego piasku, na którym układa się betonowy podkład wzmocniony siatką zbrojeniową (ze spadkiem około 1,5% w stronę krawędzi zewnętrznych).
Uwaga! Wykonawcy często wyrzucają w miejsce przyszłego ganku odpady budowlane, a następnie zalewają je betonem. Z czasem takie niezagęszczone wypełnienie osiada, co powoduje pękanie podłogi.
Trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiedniej różnicy poziomów między posadzką ganku i sąsiadującymi z nim pomieszczeniami - po wykończeniu posadzka ganku powinna znajdować się o 3-5 cm niżej niż wykończona podłoga wewnątrz domu.
Na posadzki ganków najczęściej używa się płytek klinkierowych, kamiennych lub gresowych układanych na elastycznej zaprawie klejowej. Na ganku można też ułożyć tę samą kostkę (najlepiej kamienną), którą będzie wykończona alejka prowadząca do domu. Ładnie wygląda też na ganku olejowany bruk drewniany lub tradycyjne deski.
W budynku ze stropami prefabrykowanymi znaczenie mostka cieplnego na styku stropu z tarasem można zmniejszyć, zastępując gruby strop prefabrykowany cieńszą płytą żelbetową wylewaną bezpośrednio na budowie.
Uwaga! Płyty stropu nad gankiem nie można opierać na zewnętrznej warstwie elewacyjnej ścian trójwarstwowych, lecz trzeba zakotwić ją w wieńcu.
Na tarasie nad gankiem niezbędna jest izolacja przeciwwilgociowa, która będzie chronić strop przed przesiąkaniem wody opadowej. Izolację można wykonać z folii przykrytej warstwą dociskową jastrychu lub z wodoszczelnej zaprawy typu "płynna folia" zastosowanej bezpośrednio pod posadzką. Powierzchnię tarasu należy ukształtować ze spadkiem 1,5-2% od budynku, aby zapewnić szybkie spływanie wody. Niestaranne wykonanie izolacji może powodować zacieki na suficie ganku.
Wyżka, czyli pomieszczenie nad gankiem. Strop takiego pomieszczenia wymaga dobrej izolacji termicznej, bo ganek, nawet zamknięty ścianami, nie jest ogrzewany. Ocieplenie wykonuje się od spodu (od strony ganku), dzięki czemu w miejscu osadzenia stropu nie występuje problem ucieczki ciepła (nie ma mostków cieplnych). Takie ocieplenie zapewnia ciągłość izolacji ścian domu. Ciepło ucieka intensywniej jedynie w miejscach oparcia stropu na słupach, ale ze względu na małą powierzchnię tego podparcia nie powoduje to istotnych strat.
Konstrukcja płyty ganku
Podłogę ganku tworzy zwykle płyta żelbetowa połączona często ze schodami zewnętrznymi. Powinna się opierać na fundamencie, który może być powiązany z budynkiem. Gdy ganek jest lekką konstrukcją przykrytą tylko lekkim daszkiem, fundament powinien być oddzielony od ściany dylatacją - zapobiegnie to powstawaniu pęknięć w przypadkowych miejscach, gdy budynek osiądzie. Fundament pod gankiem obciążonym pomieszczeniami na piętrze powinien natomiast być częścią fundamentów domu.
Na osobno wykonywany fundament ganku stosuje się najczęściej bloczki betonowe, a do budowy warstw ponad poziomem gruntu - używa pustaków betonowych z licem wykończonym ozdobną fakturą z cegły klinkierowej, elementów kamiennych lub ceramicznych.
Podłoże pod płytę ganku należy wykonać z dobrze zagęszczonego piasku, na którym układa się betonowy podkład wzmocniony siatką zbrojeniową (ze spadkiem około 1,5% w stronę krawędzi zewnętrznych).
Uwaga! Wykonawcy często wyrzucają w miejsce przyszłego ganku odpady budowlane, a następnie zalewają je betonem. Z czasem takie niezagęszczone wypełnienie osiada, co powoduje pękanie podłogi.
Trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiedniej różnicy poziomów między posadzką ganku i sąsiadującymi z nim pomieszczeniami - po wykończeniu posadzka ganku powinna znajdować się o 3-5 cm niżej niż wykończona podłoga wewnątrz domu.
Na posadzki ganków najczęściej używa się płytek klinkierowych, kamiennych lub gresowych układanych na elastycznej zaprawie klejowej. Na ganku można też ułożyć tę samą kostkę (najlepiej kamienną), którą będzie wykończona alejka prowadząca do domu. Ładnie wygląda też na ganku olejowany bruk drewniany lub tradycyjne deski.
Zapisz się na NEWSLETTER. Co tydzień najnowsze wiadomości o budowie, remoncie i wykańczaniu wnętrz w Twojej poczcie e-mail: Zobacz przykład
>- Więcej o:
- dom jednorodzinny
