Roślinny kalendarz
Ludzie od zarania dziejów na podstawie zachowania zwierząt i rozwoju roślin przewidywali pogodę, orali i siali. Dobrze znali cykl przyrody. Świadczą o tym nazwy miesięcy: kwiecień - pojawiają się kwiaty, lipiec - kwitną lipy, wrzesień - kwitną wrzosy, listopad - opadają liście, a grudzień - zamarza ziemia. W XVIII wieku, za sprawą Linneusza, powstała nauka opisująca zjawiska przyrodnicze związane z porami roku, zwana fenologią. Z niej wyodrębniły się działy: fitofenologia zajmująca się roślinami, zoofenologia badająca zjawiska w świecie zwierząt i agrofenologia, stawiająca sobie cele praktyczne związane z rolnictwem.
Rośliny-wskaźniki
Warunki klimatyczne i pogoda wpływają na cykl życia roślin, ale rozwój poszczególnych gatunków następuje w określonej kolejności. Dzięki temu rośliny mogą spełniać funkcję kalendarza. Istotny jest termin, w którym rozpoczynają lub kończą określoną fazę rozwojową - tworzą liście, kwitną, owocują i przygotowują się do zimowego spoczynku. Zwykle obserwacje fenologiczne dotyczą kilku gatunków wybranych przez botaników, tzw. wskaźnikowych. Inne mogą być mało miarodajne.
Na podstawie znajomości rozwoju dzikich i ogrodowych roślin botanicy wyróżnili 12 pór roku. Są to: przedwiośnie, pierwiośnie, wiosna, wczesne lato, lato, późne lato, wczesna jesień, złota jesień, późna jesień, przedzimek, zima właściwa i spodzimek. Ich przebieg bywa różny - np. przedwiośnie czasem zaczyna się w styczniu, w innym roku natomiast dopiero w kwietniu i trwa od kilku dni do dziesięciu tygodni.
Niekiedy jakaś pora fenologiczna może wcale nie wystąpić (na przykład jeśli wczesny mróz zwarzy zielone liście, nie ma złotej jesieni). Niezmienna jednak pozostaje kolejność pojawiania się sygnalnych zjawisk w rocznym cyklu - i tak zawsze najpierw zaczyna pylić leszczyna, później kwitnie pierwiosnek, jarzębina zaś owocuje przed kasztanowcem.
Własne obserwacje
Najbardziej miarodajny kalendarz fenologiczny uzyskamy na podstawie własnych obserwacji, gdyż warunki klimatyczne w Polsce są bardzo zróżnicowane. Położenie geograficzne, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu, bliskość lasu lub dużego zbiornika wodnego - wszystko to ma wpływ na wegetację. Inny jest też jej cykl w miastach i na terenie otwartym.
Dzięki znajomości fenologii łatwiej nam będzie przewidzieć, kiedy rozpocząć prace ogrodowe. Na przykład, gdy zakwitną forsycje, należy zacząć kosić trawniki, w porze ukazywania się kwiatów mniszka zaczynamy zwalczać śmietkę cebulankę, a w okresie kwitnienia akacji najlepiej ukorzeniają się sadzonki zielne. Warto też tak zaprojektować rabaty, by zmieniały urodę zgodnie z porami roku.
Pory roku w kalendarzu astronomicznym
Kalendarz, którego używamy na co dzień, dzieli się na ściśle ustalone cztery pory roku:
wiosna - rozpoczyna się 21 marca (zrównanie dnia z nocą);
lato - rozpoczyna się 24 czerwca (najdłuższy dzień w roku);
jesień - rozpoczyna się 23 września (zrównanie dnia z nocą);
zima - rozpoczyna się 22 grudnia (najkrótszy dzień w roku).
Warunki klimatyczne i pogoda wpływają na cykl życia roślin, ale rozwój poszczególnych gatunków następuje w określonej kolejności. Dzięki temu rośliny mogą spełniać funkcję kalendarza. Istotny jest termin, w którym rozpoczynają lub kończą określoną fazę rozwojową - tworzą liście, kwitną, owocują i przygotowują się do zimowego spoczynku. Zwykle obserwacje fenologiczne dotyczą kilku gatunków wybranych przez botaników, tzw. wskaźnikowych. Inne mogą być mało miarodajne.
Na podstawie znajomości rozwoju dzikich i ogrodowych roślin botanicy wyróżnili 12 pór roku. Są to: przedwiośnie, pierwiośnie, wiosna, wczesne lato, lato, późne lato, wczesna jesień, złota jesień, późna jesień, przedzimek, zima właściwa i spodzimek. Ich przebieg bywa różny - np. przedwiośnie czasem zaczyna się w styczniu, w innym roku natomiast dopiero w kwietniu i trwa od kilku dni do dziesięciu tygodni.
Niekiedy jakaś pora fenologiczna może wcale nie wystąpić (na przykład jeśli wczesny mróz zwarzy zielone liście, nie ma złotej jesieni). Niezmienna jednak pozostaje kolejność pojawiania się sygnalnych zjawisk w rocznym cyklu - i tak zawsze najpierw zaczyna pylić leszczyna, później kwitnie pierwiosnek, jarzębina zaś owocuje przed kasztanowcem.
Własne obserwacje
Najbardziej miarodajny kalendarz fenologiczny uzyskamy na podstawie własnych obserwacji, gdyż warunki klimatyczne w Polsce są bardzo zróżnicowane. Położenie geograficzne, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu, bliskość lasu lub dużego zbiornika wodnego - wszystko to ma wpływ na wegetację. Inny jest też jej cykl w miastach i na terenie otwartym.
Dzięki znajomości fenologii łatwiej nam będzie przewidzieć, kiedy rozpocząć prace ogrodowe. Na przykład, gdy zakwitną forsycje, należy zacząć kosić trawniki, w porze ukazywania się kwiatów mniszka zaczynamy zwalczać śmietkę cebulankę, a w okresie kwitnienia akacji najlepiej ukorzeniają się sadzonki zielne. Warto też tak zaprojektować rabaty, by zmieniały urodę zgodnie z porami roku.
Pory roku w kalendarzu astronomicznym
Kalendarz, którego używamy na co dzień, dzieli się na ściśle ustalone cztery pory roku:
wiosna - rozpoczyna się 21 marca (zrównanie dnia z nocą);
lato - rozpoczyna się 24 czerwca (najdłuższy dzień w roku);
jesień - rozpoczyna się 23 września (zrównanie dnia z nocą);
zima - rozpoczyna się 22 grudnia (najkrótszy dzień w roku).
Skomentuj:
Roślinny kalendarz