Oświetlenie ogrodowe

Od lamp ogrodowych oczekujemy nie tylko ładnych efektów świetlnych, ale również tego, by były tanie w eksploatacji i długo służyły, a potrzebna do nich instalacja była bezpieczna i łatwa w obsłudze. Całość musi zostać dobrze przemyślana. Warto zatem zawsze zasięgnąć porady oraz pomocy fachowego elektryka i jemu zlecić wykonanie instalacji.

Co przygotować?

Instalację zewnętrzną zasilającą oświetlenie ogrodu należy podłączyć do instalacji domowej, najlepiej do oddzielnego obwodu chronionego dwoma rodzajami wyłączników:

- nadmiarowoprądowym, dobranym do mocy obciążenia,

- przeciwporażeniowym (różnicowoprądowym).

Do włączania i wyłączania lamp ogrodowych można zastosować aparaty działające automatycznie. Oprócz nich warto mieć jednak urządzenia do ręcznego sterowania oświetleniem z wnętrza domu, a wówczas - także przekaźniki (montowane w rozdzielnicy), które umożliwią powrót układu włączonego ręcznie do ustawień automatycznych.

Jeśli w ogrodzie ma być kilka obwodów oświetleniowych (na przykład kilka włączanych odrębnie grup lamp lub lampy zasilane różnym napięciem), to z głównego obwodu zasilającego oświetlenie zewnętrzne należy wyodrębnić te obwody, podłączyć je do odpowiednich aparatów sterujących, a do obwodów, które mają zasilać lampy niskonapięciowe (na 12 lub 24 V), podłączyć transformatory i dodatkowe bezpieczniki montowane za transformatorem (po stronie niskonapięciowej). Wszystkie te urządzenia i bezpieczniki można zamontować w dodatkowej rozdzielnicy umieszczonej w łatwo dostępnym miejscu, a przewody zasilające wyprowadzić na zewnątrz w rurkach poprowadzonych po ścianie domu.

Zasilanie

Od tego, jakim napięciem (12, 24 czy 230 V) ma być zasilane oświetlenie ogrodowe, zależy dopuszczalna moc lamp oraz możliwość używania instalacji zewnętrznej również do innych celów (na przykład podłączania elektronarzędzi, elektrycznego grilla lub innego sprzętu ). Zasilanie niskim napięciem 12 lub 24 V będzie korzystne na niewielkich działkach, z kilkoma punktami oświetleniowymi rozmieszczonymi na przykład wzdłuż dojścia do budynku. Jeśli planowane są duże lampy ogrodowe lub podświetlanie elewacji, lepiej wykonać instalację pod napięciem sieciowym 230 V.

Układanie kabli

Zanim rozprowadzi się kable, należy zaplanować, gdzie staną lampy należące do poszczególnych obwodów oświetleniowych i jakim napięciem będą zasilane. Zależnie od zasilania przewody doprowadzane do lamp muszą spełniać poniższe wymagania.

Do zasilania niskim napięciem można użyć dowolnego przewodu. Można go układać w gruncie na dowolnej głębokości i w dowolny sposób. Trzeba jedynie zadbać o to, by nie został uszkodzony podczas prac w ogrodzie lub przecięty przez gryzonie. Warto w tym celu umieścić go w karbowanej rurce ochronnej. Przekrój żył w przewodzie należy dobrać do długości instalacji oraz jej obciążenia. Liczba żył zależy od tego, iloma obwodami będziemy chcieli niezależnie sterować. W miejscach przewidzianych do zamontowania lamp przewody wyprowadza się ponad grunt na wysokość około 1 m.

Do zasilania napięciem sieciowym 230 V można używać wyłącznie kabla, który ma odporność napięciową izolacji do 1 kV (symbol YKY), a przekrój żył - 2,5 mm2. Trasa, którą będzie prowadzony kabel zasilający poszczególne lampy, nie może przebiegać blisko dużych drzew, wzdłuż fundamentów i w odległości mniejszej niż 80 cm od rur wodociągowych. Kable muszą biec w linii prostej, a w razie konieczności ominięcia przeszkody trzeba zakrzywiać je pod kątem prostym, a nie łukiem. Przewody układa się w wykopie na głębokości 70 cm, a 30 cm nad nim umieszcza niebieską taśmę ostrzegawczą. Do zasilania pojedynczego obwodu wystarczy kabel trójżyłowy, ale kabel z pięcioma żyłami umożliwi niezależne sterowanie trzema obwodami. Jeśli w jednym obwodzie składającym się z kilku lamp pierwsza i ostatnia lampa znajdą się w zbliżonej odległości od zasilania, to warto zastosować tzw. zasilanie pierścieniowe, czyli przewód zasilający wszystkie te lampy ułożyć w postaci pętli wychodzącej z punktu zasilania i powracającej do niego. Dzięki temu lampy będą zasilane dwustronnie i w razie uszkodzenia jakiegoś odcinka będą nadal działać.

Dobór lamp

Lampy ogrodowe mogą służyć do stałego oświetlenia części powierzchni działki albo jako oświetlenie dekoracyjne lub włączane tylko na określony czas potrzebny na przykład do przejścia od furtki do domu. Wybierając lampy, nie należy się kierować wyłącznie ich urodą, ale trzeba dopasować je do miejsca, w którym będą zamontowane, oczekiwanego efektu oświetlania i napięcia, jakim mają być zasilane. Trzeba też uwzględnić to, jak długo mają świecić w ciągu doby:

- oprawy przystosowane do żarowych źródeł światła instalować tam, gdzie będą świeciły przez krótki czas,

- do oświetlenia stałego wybrać oprawy przystosowane do źródeł energooszczędnych: świetlówek kompaktowych, lamp rtęciowych, sodowych albo metalohalogenkowych. Zużywają one kilkakrotnie mniej energii w porównaniu ze zwykłymi żarówkami, co oznacza mniejsze rachunki za oświetlenie.

Wybrane lampy należy zawsze montować zgodnie z podawaną instrukcją obsługi.

Do oświetlenia ścieżek komunikacyjnych, dekoracyjnego podświetlenia klombów i niskich krzewów służą głównie małe oprawy ogrodowe o wysokości do 50 cm. Przenośne lampy mogą być montowane na wbijanych w ziemię ostrzach. Montowane na stałe przytwierdza się do betonowych fundamentów - gotowych (na przykład z bloczków betonowych) lub wykonanych na miejscu wbudowania lampy, ewentualnie przykręca do utwardzonej nawierzchni (płyt chodnikowych lub kostki brukowej). W gotowych fundamentach lub elementach nawierzchni należy wywiercić otwory do przeprowadzenia kabli i włożenia kołków rozporowych (jeżeli nie były one przygotowane wcześniej). W wykonywanych na miejscu - umieścić rurkę osłonową (peszel) do przeprowadzenia kabla i przygotować otwory pod kołki rozporowe.

Lampy takie mogą być zasilane albo napięciem 12 lub 24 V (w tych instaluje się żarówki o mocy 10-20 W, najczęściej halogenowe), albo napięciem 230 V (te różnią się od niskonapięciowych typem oprawki żarówkowej i stopniem ochrony przed wnikaniem wody - wymagany minimum IP 44).

Do podświetlenia elewacji, drzew czy wysokiego żywopłotu stosuje się oprawy reflektorowe:

- umieszczane na powierzchni - na ostrzu wbijanym w grunt,

- przykręcane śrubami do utwardzonego podłoża albo fundamentu,

- chowane w podłożu w ten sposób, by wierzch lampy znajdował się na wysokości terenu. Takie lampy umieszcza się na podsypce żwirowej i ota-cza żwirem lub betonem.

Reflektory muszą mieć hermetyczne obudowy i szyby ochronne odporne na uderzenia; zasilanie - napięciem niskim lub sieciowym.

Do oświetlenia podjazdu, ścieżek wzdłuż domu czy okolic ogrodzenia murowanego mogą służyć kinkiety lub plafony - montowane na ścianie, w murze lub słupku ogrodzenia albo oprawy montowane w zagłębieniu muru. Można je mocować na kołki rozporowe lub śruby. Do takich lamp trzeba wcześniej doprowadzić przewody ukryte w ścianie lub w słupku. Zasilanie - napięciem niskim lub sieciowym.

Do oświetlenia ogólnego większych powierzchni używa się lamp na masztach o wysokości 2-3 m. Mają albo oprawkę do wkręcenia zwykłych żarówek lub świetlówek kompaktowych albo oprawę z wbudowanym stabilizatorem do rtęciowych, metalohalogenkowych lub sodowych źródeł światła. Zasilanie - 230 V. Maszty muszą być osadzone na betonowym fundamencie z otworem do wprowadzenia kabla i elementami umożliwiającymi stabilne przykręcenie lamp. Elementami tymi mogą być na przykład zatapiane w betonie śruby albo specjalne "stopy" dopasowane do konkretnych lamp, zawierające z jednej strony zbrojenie do zatopienia w betonie, z drugiej - śruby do przykręcenia lampy. Można też w fundamencie wywiercić otwory do wprowadzenia dybli, za pomocą których będzie przykręcona lampa. Fundament taki można kupić jako gotowy prefabrykat lub wykonać bezpośrednio w miejscu zamontowania oprawy.

Zalety i wady instalacji zasilanych:

niskim napięciem

+bezpieczne użytkowanie

+łatwiejsze ułożenie przewodów

-łączna moc lamp nie może przekraczać mocy transformatora, do którego będą podłączone

-bardziej skomplikowane sterowanie

-nie można założyć lamp energooszczędnych

-do dłuższych linii potrzebny jest kabel o większym przekroju

napięciem sieciowym

+możliwość zasilania innych urządzeń

+duży wybór dostępnych opraw i osprzętu

-konieczność zainstalowania zabezpieczeń przed porażeniem

Sterowanie

Aparaturę sterującą oświetleniem ogrodu potrafi dobrać każdy dobry elektryk. Jest wie-le rozwiązań, a do najczęściej stosowanych należą:

- czujnik zmierzchowy, który jest podstawowym elementem sterującym, uruchamiającym stan gotowości działania pozostałych aparatów,

- zegary sterujące włączające oświetlenie w określonych godzinach,

- aparaty sprzężone z dzwonkiem przy furtce lub z przyciskiem otwierającym furtkę (powodujące włączenie oświetlenia na przykład ścieżki po przyciśnięciu dzwonka lub otworzeniu furtki),

- czujniki ruchu włączające światło po wykryciu ruchu osób, samochodów ale również zwierząt,

- włączniki do ręcznego sterowania, używanego wtedy, gdy trzeba zmienić nastawiony tryb pracy. Powinny współdziałać z przekaźnikami, które umożliwiają powrót układu do pierwotnej konfiguracji w następnym cyklu dobowym.