Obuwiki (Cypripedium). Storczyki które można uprawiać w Polsce na rabacie

Obuwiki (Cypripedium). Jak je uprawiać?

Obuwiki (Cypripedium) to unikatowa grupa bylin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Swoją nazwę zawdzięczają charakterystycznym kwiatom, przypominającym bucik z zaokrąglonym noskiem. Chociaż wyglądają egzotycznie, mogą być uprawiane z sukcesem w rejonach, gdzie przez kilka zimowych miesięcy panują chłody, a więc również w Polsce.

Większość gatunków obuwików występuje w 4. strefie mrozoodporności - rośliny te wytrzymują mrozy sięgające nawet -35°C. Obuwiki to obok azjatyckich bletilli i europejskich kukułek najłatwiejsze w uprawie storczyki gruntowe. W polskiej florze, gdzie naliczono ok. 50 gatunków rodzimych storczyków, mamy tylko jeden z rodziny obuwików - obuwik pospolity (Cypripedium calceolus). Jest to gatunek o ogromnym zasięgu: od północnych rejonów Norwegii po wschodnie rubieże Syberii. Na wschodnich krańcach Białorusi zaczyna się zasięg kolejnych europejskich obuwików: C. macranthos i C. guttatum. Ojczyzną pozostałych są Ameryka Północna, górskie prowincje Chin oraz pasma Himalajów i Karakorum.

Kwiatek obuwika to pułapka dla owadów

Ozdobny dolny płatek kwiatu obuwika (warżka) jest przekształcony w owalny "bucik", o stromych i śliskich brzegach, który służy jako pułapka. Zwabione do kwiatu owady wpadają do środka. Stąd jest tylko jedna droga ewakuacji  - wąska ścieżka przechodząca pod prętosłupem, na którym znajdują się żeńskie i męskie organy generatywne. Owad przechodzi więc najpierw pod znamieniem słupka, a następnie przeciska się pod lepkimi pylnikami, które przyczepiają się do jego grzbietu. Jeżeli taki owad wpadnie do kolejnego kwiatu obuwika, wychodząc z pułapki, przyklei pylniki na znamieniu słupka.
Niestety, w naturze zapylanie takie ma dosyć niską wydajność.

Cypripedium Reginae to bardzo łatwy w uprawie gatunek północnoamerykański. Szybko rośnie, jest wysoki i ma duże kwiaty. Dostępny jest także w formie białej./ Fot. Marcin Magierski

Jak uprawiać obuwiki w gruncie?

Warunkiem sukcesu w ogrodowej uprawie storczyków jest odpowiednie podłoże. Musi być luźne, przepuszczalne, dobrze napowietrzone, lecz stale wilgotne.

Najlepsze są podłoża składające się z porowatych substratów, takich jak perlit, wermikulit, piasek (są najtańsze). Można też wykorzystać glinki ceramiczne (seramis, turface), skały wulkaniczne (lava, vulca, pumeks) - te są droższe i w naszym kraju trudno dostępne.

Substraty mieszamy w proporcji 1:1 i do całości masy dodajemy 15-20% przekompostowanej kory, ziemi ogrodowej (odkwaszone podłoże torfowe) lub wierzchniej warstwy gleby z lasu bukowego. Niektóre gatunki (np. C. calceolus, C. parviflorum) lubią zasadowe podłoże, bogate w wapń, więc do podłoża dodajemy dolomit lub skruszony wapień.

Kiedy kwitną obuwiki?

W pierwszej kolejności zakwitają C. parviflorum, C. pubescens, C. fasciolatum i C. henryi (koniec kwietnia/początek maja) Kilka dni później zakwita macranthos oraz pozostałe gatunki chińskie. Najpóźniej kwitną amerykańskie gatunki: C. reginae, kentuckiense i californicum (koniec maja/początek czerwca). Kilkunastopędowa kępa może kwitnąć 2-3,5 tygodni, jeśli nie jest narażona na ekstremalnie wysokie temperatury czy ostre południowe słońce, a zróżnicowana pod względem gatunków i odmian rabata - do
dwóch miesięcy.

Wysoka cena obuwików wiąże się z dosyć kłopotliwym rozmnażaniem roślin. Jak wszystkie storczyki, do skiełkowania nasion w naturze wymagają one obecności symbiotycznego grzyba. W warunkach laboratoryjnych można zastąpić go syntetycznymi pożywkami. Sztuka rozmnażania obuwików posiada wiele niuansów i niektóre gatunki są trudne w rozmnażaniu. By rośliny zakwitły, pochodzące z laboratorium sadzonki w postaci małych kłączy z pąkiem spoczynkowym (dł. ok. 1cm) i kilkoma korzeniami (dł. 3-10 cm) należy uprawiać jeszcze 3-5 lat (w zależności od gatunku).

Jak się nimi opiekować obuwikami?

Obuwiki można kupić w postaci gołych kłączy w spoczynku albo - coraz częściej - umieszczone w podłożu, w doniczkach. Rośliny najlepiej sadzić jesienią, gdy przejdą w stan spoczynku lub wczesną wiosną, zanim rozpoczną wzrost. Natomiast przesadzanie kwitnących okazów przeprowadzamy tylko w ostateczności.

Zabiegi pielęgnacyjne ograniczają się do wiosennego nawożenia powoli uwalnianym nawozem uniwersalnym osmocote lub uniwersalnym nawozem rozpuszczalnym oraz do pilnowania w okresie letnim, aby podłoże nie przeschło.

Istotna jest także ochrona przed ślimakami, które chętnie żerują na liściach obuwików. Kłącza i korzenie bogate w aktywne związki wydzielają specyficzny zapach, który chroni rośliny przed nornicami.

Dla własnego spokoju dobrze też okryć storczyki na zimę cienką warstwą jedliny, choć sama ściółka z kory też powinna wystarczyć.

Wiosną, gdy wierzchnia warstwa gleby nieco się nagrzeje, pąki przerywają spoczynek i z początkiem kwietnia pędy roślin zaczynają powoli wychylać się spod ziemi.

Najłatwiejsze w uprawie i najtańsze gatunki obuwików

Najłatwiejsze w uprawie i najtańsze są amerykańskie gatunki obuwików: Cypripedium reginae, C. kentuckiense, C. parviflorum, C.pubescens, nasz rodzimy C. calceolus oraz hybrydy takie jak: Ulla Silkens, Cypripedium ×ventricosum, Kentucky Maxi. Najdroższe są rzadkie gatunki botaniczne, takie jak C. cordigerum, C. rebunense, C. hotei, C. segawai oraz okazy nietypowo ubarwione.

Cypripedium kentuckiense to jeden z najbardziej okazałych gatunków, tak pod względem wysokości, jak i wielkości kwiatów. /Fot. Marcin Magierski

Jak uprawiać obuwiki w gruncie w Polsce

Obuwiki to gatunki leśne. Są roślinami do cienia i półcienia, więc powinniśmy oszczędzić im ekspozycji na ostre południowe światło.
Stanowisko: Idealne będzie  od północnej strony zabudowań czy większych drzew.
Podłoże: Najlepiej wybrać miejsce na lekkim stoku lub podwyższonej rabacie. Jeżeli takiego nie ma mamy, warto przygotować warstwę drenażu i dopiero na nią wysypać podłoże, które musi być luźne, przepuszczalne i dobrze napowietrzone, ale stale wilgotne - mineralne z dodatkiem organicznych substratów.
Dołek: Musi być 2-3-krotnie szerszy od sadzonej rośliny, ponieważ po wyjęciu jej z doniczki korzenie trzeba rozłożyć równolegle do powierzchni. Roślinę
sadzimy na takiej wysokości,
by wierzchołek pąka znajdował się 1-2 cm pod powierzchnią.
Ściółkowanie: Rabatę
z obuwikami ściółkujemy korą, co zapobiegnie szybkiemu
przesuszaniu podłoża.
Towarzystwo: Obuwiki, których kłącza i korzenie rosną w wierzchniej 15-centymetrowej warstwie gleby, poradzą sobie na rabatach z paprociami czy funkiami, z którymi przy okazji pięknie się komponują.