Stare odmiany jabłoni

Jabłoń w europejskiej kulturze jest symbolem radości i obfitości, drzewem upragnionym i kochanym, ale też trochę... niebezpiecznym. Łacińskie imię jabłoni - Malus - niektórzy wywodzą od rdzenia mal (miękki, łagodny), inni zaś od malum (zło). Wystarczy wspomnieć jabłko Parysa - powód wojny trojańskiej - czy owoc z rosnącego w raju drzewa wiadomości.

Na świecie rośnie dziko około 30 gatunków jabłoni. Wszystkie mają jadalne owoce, ale tylko niektóre posłużyły do hodowli wielkoowocowych odmian. Te pochodzą od jabłoni Sieversa rosnącej dziko w Azji Środkowej oraz jej krzyżówek z jabłonią wschodnią, śliwolistną i leśną. Dowiodły tego najnowsze badania przy użyciu technik molekularnych.

Jabłoń leśna (Malus sylvestris) rośnie dziko także w Polsce. Nasi przodkowie suszyli jej małe i cierpkie owoce lub wyrabiali z nich jabłecznik. Na południu Europy odmiany uprawne pojawiły się 4 tys. lat p.n.e., w Polsce - dopiero w średniowieczu. Były cennym nabytkiem ogrodów dworskich i klasztornych. Stamtąd przewędrowały do gospodarstw chłopskich.

Z najstarszych odmian uprawianych w Polsce przetrwała do dziś średniowieczna 'Królowa Renet' oraz 'Sztetyna' i nasza rodzima 'Kosztela' (obie z XVI-wiecznym rodowodem).

Wysokopienne drzewa owocowe są strażnikami bioróżnorodności ogrodów. Dają mieszkanie pożytecznym organizmom, a ludziom miły cień i smaczne, ekologiczne owoce. Stare odmiany są często bardziej odporne na choroby niż współczesne sadzone w sadach towarowych, a więc można je uprawiać bez pestycydów. Dawne renety, antonówki czy kronselki są bardzo zasobne w związki biologicznie czynne (witaminy, kwasy organiczne i przeciwutleniacze) oraz w błonnik, pektyny i sole mineralne tak ważne w codziennej diecie.

Jabłka większości starych odmian jada się nie tylko na surowo. Doskonale nadają się na przetwory. Można je suszyć, kisić, marynować, robić z nich soki, galaretki, marmolady, musy, kompoty i wino, a z jabłecznych skórek - zdrowy ocet do sałatek.

Najwięcej szlachetnych odmian jabłoni wyhodowano w XIX i XX w. Większość jest odporna na mróz i choroby, ale owocuje obficie tylko co drugi rok.

• 'Antonówka' - odmiana rosyjska, bardzo wytrzymała na mróz. Rodzi kwaśne owoce dobre na szarlotki i musy.
  
  
• 'Glogierówka' ('Pepinka Litewska') - owoce drobne, jasne, z niewielkim rumieńcem. Kiedyś dekorowano nimi świąteczne choinki. Uwaga, drzewo jest wrażliwe na parcha jabłoni.
  
  
• 'Grafsztynek Inflancki' - jabłka kwaskowate, jasne z prążkowanym rumieńcem dojrzewają pod koniec lata. Dobre są na przetwory i do
  suszenia.
  
  
• 'Koksa Pomarańczowa' - nieduże, żółtopomarańczowe owoce są tak słodkie i smaczne, że od niej wywodzą się współczesne odmiany, m.in. 'Champion', 'Gala'. Niezbyt odporna na mróz.
  
  
• 'Kosztela' - polska odmiana. Jabłka żółtozielone, twarde i słodkie. Owocuje w drugiej połowie września.
  
  
• 'Kronselka' - żółte, chrupiące i soczyste owoce pojawiają się na początku września. Odmiana deserowa.
  
  
• 'Landsberska' - wyhodowana w Gorzowie Wielkopolskim (wówczas leżącym w Niemczech). Żółte owoce dojrzewają późną jesienią. Woli cieplejsze rejony kraju.
  
  
• 'Malinowa Oberlandzka' - odmiana deserowa. Owoce niemal fioletowe z woskowym nalotem. Miąższ biały, mało soczysty, o malinowym posmaku. Dojrzewa w październiku, listopadzie.
  
  
• 'Papierówka' ('Oliwka Inflancka') - jasnozielone owo- ce doskonałe na musy pojawiają się już w drugiej połowie lipca.
  
  
• 'Złota Reneta' ('Królowa Renet') - wytworna francuska odmiana deserowa. Jedna z najstarszych odmian. Wymaga lepszych gleb i więcej ciepła. W przedwojennej Polsce bardzo popularne były szare renety o ordzawionej skórce i kwaskowym miąższu doskonałym na szarlotki, m.in. 'Szara Reneta', 'Szara Reneta Francuska', 'Piękna z Boskoop' i 'Reneta Kulona'.

Stare odmiany jabłoni - sadzonki

• Ogród Botaniczny - CZRB PAN, www.ogrod-powsin.pl, tel. (0-22) 648 38 56
  
  
• Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach, tel. (0-46) 815 78 52, www.oems_prusy.insad.pl
  
  
• Społeczny Instytut Ekologiczny, tel. (0-22) 668 97 92, www.sie.most.org.pl
  
  
• Zespół Parków Krajobrazowych w Świeciu, tel. (0-52) 331 50 00
  
  
• EKO "Szkoła życia" w Wandzinie, tel. (0-59) 832 34 13
  
  
• Szkółka Andrzeja Majkowskiego w Kruszewie, tel. 0502 307 492