Gaj Platanowy - pełen tajemnic secesyjny park

Kolonia artystów na Wzgórzu Matyldy (Mathildenhöhe) powstała pod auspicjami księcia heskiego Ernesta Ludwiga, wnuka brytyjskiej królowej Wiktorii. Na Wyspach zetknął się on z artystami skupionymi w ruchu Arts and Crafts i zapragnął w podobnym duchu odnowić niemieckie rzemiosło i sztukę.

Mój sąsiad - artysta

Książę Ernest Ludwig zaprosił do Darmstadu młodych twórców, którzy mieli wypracować podwaliny nowej sztuki - zrywającej z obowiązującym w końcu XIX w. stylem historycznym. Jako pierwszy przybył do miasta sławny już wówczas wiedeński architekt Joseph Maria Olbrich. Za nim pospieszyli kolejni rzeźbiarze, malarze, architekci wnętrz, m.in. pionier architektury współczesnej Peter Behrens, architekt i projektant mebli Edmund Körner, architekt i teoretyk sztuki Albin Müller. Stworzona przez Olbricha i działająca na zasadach wspólnoty kolonia istniała w latach 1899-1914. W tym czasie zorganizowano trzy ważne wystawy nowoczesnej sztuki i rzemiosła artystycznego. Pierwsza z nich - "Dokument sztuki niemieckiej" - odbiła się głośnym echem w całej Europie.

Książę przekazał kolonii górujące nad miastem Wzgórze Matyldy. W 1830 r. założono tutaj park. Twórcy z kręgu Olbricha konsekwentnie przekształcali ten teren w willowe osiedle zatopione w zieleni. Projekty finansował Ernest Ludwig. Stopniowo powstawały kolejne domy wyposażone w unikatowe meble i dekoracje otoczone nastrojowymi ogrodami pełnymi cennych detali i secesyjnej symboliki. Autorem generalnej koncepcji osiedla na Wzgórzu Matyldy oraz większości budynków był Józef Maria Olbrich. Pod jego przywództwem realizowano program artystyczny kolonii, zgodnie z którym wszystko, nad czym pracowano, ostatecznie miało stać się dziełem sztuki, a tutejsze dokonania artystyczne miały stać się wzorem do naśladowania dla innych twórców i nadać nowy ton sztuce niemieckiej.

Pod skrzydłami Asklepiosa

Jednym z najbardziej wyrazistych elementów Wzgórza Matyldy jest Gaj Platanowy nawiązujący do świętego gaju boga sztuki lekarskiej Asklepiosa w Epidauros w Grecji. W miejscu dawnej winnicy w ośmiu regularnych rzędach posadzono 184 platany. W 1911 r. wokół zagajnika pojawiły się pierwsze dekoracje rzeźbiarskie (prace zakończyły się w przededniu I wojny światowej). Wykonał je Bernhard Hoetger, tworząc z Gaju i otaczającego go parku zarazem ogród, salon wystawowy i miejsce kontemplacji. Są tu posągi, reliefy i mozaiki przepojone secesyjną symboliką.

Główną ideą artysty było ukazanie zaklętego koła życia, zamkniętego w nieubłaganych prawach przyrody. Z jednej strony zamierania, a z drugiej, wiecznego odradzania się natury. Stąd tematyka reliefów i rzeźb: wiosna (młodość), lato (życie), sen (śmierć), zmartwychwstanie (przebudzenie). Główna grupa przedstawia umierającą matkę z dzieckiem. Powstała pod wpływem tragicznej śmierci zaprzyjaźnionej z rzeźbiarzem malarki Pauli Modersohn-Becker.

Rzeka życia

Bardzo ważnym elementem w Gaju Platanowym i otaczającym go parku jest woda traktowana jako symbol życia, ale również przemijania. Bije w górę strumień z okrągłej fontanny z czerwonego piaskowca otoczonej półkolistą płaskorzeźbą z motywem stylizowanych postaci. Nieruchoma szmaragdowa tafla odsłania mozaikę z motywami roślinnymi na dnie prostokątnego basenu otoczonego dorycką kolumnadą. Szemrzą krople spływające do kolistej misy umieszczonej w niszy zdobnej w esowate wzory ułożone z drobnych kamyków. Ze źródła życia czerpie postać młodego nagiego mężczyzny w kolejnej okrągłej sadzawce... Do symboliki wody odwołują się także rzeźby - seria postaci kobiecych dźwigających amfory.

Gaj Platanowy jest dziełem syntetycznym, łączącym (zgodnie z estetyką modernizmu) różne dziedziny sztuki: ogrodnictwo, architekturę, rzeźbę, a także poezję, która obecna jest w wykutych w kamieniu inskrypcjach. Cytaty zaczerpnięte z utworów Goethego i starych ksiąg indyjskich pogłębiają symboliczne znaczenie rzeźb i tworzą swoisty scenariusz tego wyrafinowanego ogrodu.

Noc, dzień, miłość

Rzeźby, fontanny, wazy na rośliny rozmieszczono na zamknięciach wewnętrznych osi kompozycyjnych Gaju - alejek, wyznaczonych przez regularnie rosnące platany. Wystrój rzeźbiarski uzupełniają zwierzęta umieszczone na pylonach wejściowych - leopard symbolizujący noc i siły ciemności oraz srebrny lew alegoria dnia i jasności. Wazy na kwiaty podtrzymują stylizowane lwy i szakale. Zestawienie postaci dzikich zwierząt z obfitością roślin nawiązuje do symboliki płodności. Przy wschodniej granicy parku w 1908 r. wzniesiono Wieżę Weselną o wysokości kilkunastu pięter. Był to prezent ślubny od artystów z kolonii dla księcia Ernesta Ludwiga. Osobliwe zwieńczenie wieży przywodzi na myśl olbrzymie piszczałki organów a może dłoń wzniesioną w geście przysięgi. Podobno miało to przypominać niezbyt stałemu w uczuciach monarsze o wierności małżeńskiej.

Pod złotymi kopułami

Perspektywę parku otaczającego Gaj Platanowy zamykają błyszczące w słońcu kopuły cerkwi wybudowanej latach 1897-1899 dla spędzającej letnie miesiące w rodzinnym Darmstadt ostatniej carowej Rosji Aleksandry, siostry księcia Ernesta Ludwiga. Projekt wykonał słynny petersburski architekt Louis Benois, a Albin Müller, który przejął po Olbrichu przewodnictwo kolonii, zbudował przed wejściem długi prostokątny basen ze stylizowanymi liliami na dnie.

Drugim ważnym budynkiem na obrzeżach parku jest lśniąca bielą tynków i złotem mozaik hala wystawowa. To tutaj odbywały się ekspozycje organizowane przez artystów z kolonii. Łącznikiem pomiędzy budynkiem i parkiem jest rozległy, wykończony czarno-białymi kamiennymi płytami taras - swoisty przedsionek do salonu sztuki, jakim jawił się Gaj.

Na Wzgórzu Matyldy można odnaleźć także polski akcent - w dawnej willi Olbricha ma swoją siedzibę Instytut Niemiecko-Polski, zajmujący się badaniem i popularyzacją polskiej kultury.

Informacje praktyczne:

Darmstadt, Matildenhöhe

Wstęp do Gaju Platanowego (Platanenhein) jest bezpłatny.

Muzeum Kolonii Artystów (Museum Künsterkolonie) czynne jest od wtorku do niedzieli w godz. 10-17. Wstęp 3 .

Hala Wystawowa (Ausstellungsgebäude) czynna jest od wtorku do niedzieli w godz. 10-18 (w czwartki do 21). Wstęp 8 .

Więcej informacji na stronie www.darmstadt.de