Ciemierniki - Helleborus

Najczęściej uprawiany (również w polskich ogrodach) jest ciemiernik biały (Helleborus niger). Swą polską nazwę zawdzięcza białym kwiatom, zaś łacińską (niger znaczy "czarny") - ciemnobrunatnym, grubym korzeniom.

W krajach o łagodnym klimacie ciemiernik biały zakwita późną jesienią (w listopadzie i grudniu). Ponieważ pojawia się na rabatach w okresie świąt, bywa nazywany "różą Bożego Narodzenia". W Polsce ciemiernik ten zakwita najczęściej dopiero na przedwiośniu, po pierwszych odwilżach, i kwitnie do kwietnia. Czasami może się zdarzyć, że zakwitnie jesienią, gdy przez dłuższy czas utrzymują się dodatnie temperatury.

Roślina wyrasta do wysokości 30 cm i rozwija ładne białe kwiaty o średnicy około 6 cm, u większości odmian okryte różowym rumieńcem. W miarę przekwitania przybierają one kolor zielonkawy. Osadzone są na szypułkach pojedynczo lub po dwa, trzy. Odmiany 'Keesen' i 'Maximus' wyróżniają się niezwykle dużymi białymi kwiatami, zaś 'Grandiflorus' i 'Pink Select' mają kwiaty różowe.

Ciemierniki należą do bylin długowiecznych. Rosną wolno, ale z czasem rozrastają się w duże kępy i tworzą liczne pędy kwiatostanowe. Rośliny te oprócz pięknych kwiatów mają bardzo dekoracyjne lśniące liście. Część gatunków tworzy ulistnione pędy zakończone kwiatami (ciemiernik cuchnący i korsykański), u innych - jak ciemiernik biały i orientalny - liście i pędy kwiatowe wyrastają bezpośrednio z karpy korzeniowej. Ciemierniki są blisko spokrewnione z zawilcami, tak jak one należą bowiem do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Znanych jest około 20 gatunków ciemierników, które w naturze występują w górach Europy (Apeninach, Alpach, Karpatach) i Azji. Oprócz dzikich gatunków w ogrodach uprawia się także gatunki mieszańcowe, jak np. ciemiernik ogrodowy.

Ciemierniki na rabatach

Kwiaty ciemierników zachwycają różnorodnością barw. Mamy do wyboru odmiany kwitnące na biało, różowo lub czerwono. U niektórych odmian kwiaty są cieniowane lub kontrastowo nakrapiane. Bardzo dobrze prezentują się w sąsiedztwie roślin zimozielonych, np. bergenii, kopytnika i bluszczu, oraz kosodrzewiny, cisów czy bukszpanu. Ciekawym towarzystwem są dla nich także derenie o kolorowych pędach (np. biały 'Sibirica' lub 'Aurea' oraz świdwa 'Midwinter Fire') i kwitnące na przedwiośniu krzewy, jak wawrzynek czy oczar.

Ciemiernik ogrodowy

Ciemiernik ogrodowy (Helleborus x hybridus) to najefektowniejszy gatunek, mieszaniec uzyskany w wyniku prac hodowlanych. Powstał ze skrzyżowania kilku dzikich gatunków. Ma wiele efektownych odmian o dużych kwiatach barwy białej, różowej, purpurowej, ciemnobordowej, a także nakrapianych - 'White Spotted Lady', 'Ashwood Garden Hybrids', czy podwójnych - 'Double Vision'. Znane są też odmiany o jasnożółtych kwiatach, np. 'Yellow Lady'. Wiele odmian ma kwiaty w mieszankach kolorystycznych, np. w różnych odcieniach barwy różowej. Ciemierniki ogrodowe dorastają nawet do 50-70 cm wysokości. Są niezwykle popularne w ogrodach Europy Zachodniej, jednak w naszych warunkach klimatycznych mogą przemarzać podczas surowych zim.

Ciemiernik orientalny

Ciemiernik orientalny (Helleborus orientalis ssp. orientalis) pochodzi z Kaukazu. Ma zielonkawobiałe lub kremowe miseczkowate kwiaty, często z różowym zabarwieniem, osadzone na pędach po trzy, cztery. Ciemiernik orientalny kwitnie od lutego do kwietnia i dorasta do 40 cm wysokości.

Ciemiernik purpurowy

Ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens) ma skierowane ku dołowi kwiaty, zebrane po dwa, trzy na pędzie. Początkowo są one zielonkawobordowe, a później purpurowobordowe. Występuje dziko w Europie Centralnej i Wschodniej. W Polsce spotkać go można w Bieszczadach.

Ciemiernik cuchnący

Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus) to gatunek, którego naturalnym siedliskiem jest Europa Zachodnia i Południowa. Ma dzwonkowate zielone kwiaty z czerwonym obrzeżeniem. Kwitnie od lutego do kwietnia. Jest dekoracyjny nawet, gdy już przekwitnie - aż do chwili osypania się nasion. Rośliny osiągają 50 cm wysokości. Ciemiernik cuchnący ma atrakcyjne ciemnozielone lśniące liście. Jego odmiana 'Gold Bullion' ma żółte kwiaty i złociste ulistnienie. Sproszkowane korzenie ciemiernika cuchnącego były niegdyś używane do wyrobu tabaki, stąd zapewne pochodzi jego nazwa.

Ciemiernik korsykański

Ciemiernik korsykański (Helleborus argutifolius syn. corsicus) dorasta do 50 cm. Zakwita na przedwiośniu (od stycznia do marca). Ma kielichowate żółtawozielone kwiaty i dekoracyjne lśniące liście - szerokie i piłkowane na brzegach. Przypominają one nieco ulistnienie ostrokrzewu.

Nie lubią przesadzania

W warunkach naturalnych ciemierniki rosną na glebach wapiennych. Dlatego też przygotowując dla nich stanowisko w ogrodzie, należy do głęboko przekopanej gleby dodać gliny i wapna. Ponadto glebę warto wzbogacić w próchnicę, dodając do niej kompostu, bądź dobrze rozłożonego obornika. Ciemierniki wymagają podłoża przepuszczalnego i dość wilgotnego. Rośliny nie lubią być niepokojone częstym przesadzaniem, gdyż źle reagują na uszkodzenia korzeni. Najlepiej rosną w półcieniu, w sąsiedztwie krzewów i drzew liściastych lub wysokich bylin. Dobrze komponują się z rannikami, zawilcami, przylaszczkami i sasankami. Ciemierniki purpurowy oraz cuchnący nadają się też do ogrodów skalnych.

Ciepłe, wilgotne lato sprzyja tworzeniu przez rośliny pąków kwiatowych, natomiast letnia susza wpływa niekorzystnie na kwitnienie ciemierników. Dlatego podczas letnich upałów należy je systematycznie podlewać.

Jak je rozmnażać?

Ciemierniki rozmnaża się przez wysiew nasion zaraz po ich zbiorze (od czerwca do sierpnia), gdyż bardzo szybko tracą zdolność kiełkowania. Podsuszone nasiona sieje się do doniczek, które zagłębia się w ogrodzie w osłoniętym miejscu, do zimnego inspektu lub od razu na ocienioną rabatę. Nasiona umieszcza się w lekkim, próchnicznym podłożu. Aby wykiełkowały, potrzebują niskiej temperatury, a siewki ukazują się dopiero na wiosnę. Przez dwa lata roślin nie należy wykopywać. Zakwitają dopiero po trzech, czterech latach. Należy pamiętać, że rozmnażane z nasion ciemierniki nie powtarzają cech roślin matecznych, takiego sposobu rozmnażania nie warto więc stosować, jeśli chce się otrzymać konkretną odmianę.

Inną metodą rozmnażania ciemierników jest podział silnie rozrośniętych kęp. Najlepiej zabieg ten przeprowadzać po kwitnieniu, w okresie od kwietnia do maja lub pod koniec lata (w sierpniu lub we wrześniu), gdy młode liście są już dobrze wyrośnięte. Karpy dzieli się na kilka części. Każda powinna mieć choć kilka liści, zdrowych korzeni oraz pąków, z których wyrosną pędy. Zaraz po podziale należy je umieścić w podłożu w odstępach 40-50 cm lub posadzić do doniczek, z których po roku przenosi się rośliny do ogrodu.

Kwiaty ciemierników odznaczają się dość dużą trwałością, można więc ścinać je do wazonów. Ciemiernik biały nadaje się również do pędzenia w doniczkach i coraz częściej właśnie w takiej postaci sprzedawany bywa w zimowych miesiącach.

Uwaga, wszystkie części ciemierników zawierają trującą substancję - heleborynę. Spożycie nasion, korzeni lub części nadziemnych tej rośliny powoduje zatrucie. Sok może wywoływać powstawanie pęcherzy na skórze.