Wytrzymałe bodziszki

Łacińska nazwa bodziszków (Geranium) pochodzi od greckiego słowa geranos oznaczającego żurawia. Rzeczywiście, ich spiczasto zakończone owoce podobne są do wzniesionego dzioba tego szlachetnego ptaka. Angielska nazwa bodziszków, cranesbill, oznacza po prostu "żurawi dziób".

Rodzaj Geranium obejmuje około 400 gatunków. To prawdziwie kosmopolityczne rośliny. Rosną dziko w strefie klimatu umiarkowanego w Europie, Azji, Ameryce. Można je też spotkać w Nowej Zelandii i na Maderze. W Polsce rośnie dziko kilka gatunków bodziszków, m.in. łąkowy (Geranium pratense), żałobny (Geranium phaeum), leśny (Geranium sylvaticum) i czerwony (Geranium sanguineum).

Zdobią i leczą

Od wiosny do jesieni ozdobą bodziszków są bujne liście o pięknym kształcie. Głęboko klapowane (mają zwykle pięć lub siedem klap), pokryte delikatnym srebrzystym meszkiem wyglądają jak dzieła sztuki. U wielu gatunków jesienią przebarwiają się na rdzawo i pomarańczowo. Liście m.in. bodziszka korzeniastego (Geranium macrorrhizum) wydzielają przyjemny aromat odstraszający komary, mole i ślimaki. Z jego korzeni pozyskuje się już od ponad 400 lat leczniczy olejek o właściwościach ściągających (to właśnie za sprawą tego olejku roślina pachnie).

Latem bodziszki wydają mnóstwo drobnych, ale bardzo dekoracyjnych kwiatów (o średnicy 2-5 cm) - różowych, czerwonych, niebieskich, fioletowych lub białych. Niekiedy ich płatki są żyłkowane.

Do słońca i do cienia

Bodziszki to bardzo trwałe byliny. Są łatwe w pielęgnacji, mają duże zdolności adaptacyjne. Dobrze rosną na przeciętnych, niezbyt ciężkich glebach, w miejscach nasłonecznionych, ale i półcienistych. Bez uszczerbku znoszą suszę.

Ponieważ są dość ekspansywne, doskonale sprawdzają się na dużych powierzchniach. Wyższe gatunki ładnie prezentują się na rabatach. W Anglii, gdzie od lat są niezwykle popularne, to żelazne rośliny do ogrodów naturalistycznych. Niższe gatunki coraz częściej wykorzystuje się jako rośliny okrywowe, zastępując nimi trawniki. Dobrze rosną pod koronami drzew i krzewów. Nadają się także na łąki kwietne i do ogrodów skalnych.

Na rabatach

Bodziszkami można obsadzać brzegi rabat, bo chmura pierzastych liści łagodzi ich kontury. Harmonijną grupę stworzą z bylinami o smukłych kwiatostanach, np. naparstnicami i tojeściami.

Wysokie gatunki mogą być głównym akcentem rabaty. W czasie kwitnienia warto je podpierać, żeby nie pokładały się pod wpływem deszczu lub wiatru. Występujący w Turcji i Armenii bodziszek armeński (Geranium psilostemon) dorasta do 80 cm wysokości i tworzy okazałe kępy. Ma ciemnoczerwone kwiaty z czarnym środkiem i duże ząbkowane liście przebarwiające się jesienią. Zakwita w czerwcu. Wymaga osłoniętego stanowiska i niekiedy zabezpieczenia na zimę. Do wysokości 60-70 cm dorastają kwitnące na fioletowo bodziszek wspaniały (Geranium x magnificum) i pochodzący z Kaukazu bodziszek wielkopłatkowy (Geranium platypetalum). Kwiaty wydają w czerwcu, a jesienią ich liście ładnie się przebarwiają. Bodziszek wielkopłatkowy ma duże, pomarszczone liście z nieregularnie wciętymi klapami i kwiaty o średnicy 3 cm z czerwonym żyłkowaniem. Bodziszek wspaniały ma owłosione liście i kwiaty o średnicy 4-5 cm.

Nieco niższe gatunki także znajdą swe miejsce na rabatach, np. pochodzący z Azji bodziszek himalajski (Geranium himalayense) dorastający do 30-50 cm. Ma duże fioletowe kwiaty z czerwonym żyłkowaniem, a jesienią jego liście przyjmują ogniste tony. Ponieważ pędy nieco się pokładają, powinno się go sadzić przy ścieżkach lub ogrodzeniach. W centrum rabaty mogą natomiast znaleźć miejsce jego niższe i bardziej zwarte odmiany - ciemnofioletowa 'Gravetye', 'Birch Double' o pełnych lawendowych kwiatach czy 'Irish Blue' o kwiatach błękitnych z purpurowym środkiem.

Wysokość około 30 cm osiąga jedna z najpopularniejszych odmian bodziszka kantabryjskiego (Geranium cantabrigense) - różowa 'Cambridge' tworząca silnie rozrastające się rozłożyste kępy. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Godne polecenia są też biała ('Biokovo') i czerwona ('Biokovo Karmina'). Wśród niskich roślin na rabatach dobrze prezentują się zwarte kępy dorastającego do 20 cm bodziszka Renarda (Geranium renardii). Ma on białe kwiaty z delikatnym fioletowym żyłkowaniem i miękkie szarozielone liście o wyraźnie widocznym unerwieniu. Zakwita w czerwcu.

Między kamieniami

W ogrodach skalnych sadzić można te gatunki bodziszków, które lubią słoneczne miejsca i przepuszczalną glebę. Takie warunki odpowiadają bodziszkowi popielatemu (Geranium cinereum), Endressa (Geranium endressii), dalmatyńskiemu (Geranium dalmaticum), bezszypułkowemu (Geranium sessiliflorum), Wallicha (Geranium wallichianum) oraz naszemu rodzimemu bodziszkowi czerwonemu.

Na suchych, kamienistych łąkach w Pirenejach rośnie bodziszek popielaty o wysokości 10-15 cm. W lipcu okrywa się różowymi kwiatami. Możemy kupić też odmiany o kwiatach białych ('Album'), lilaróż z ciemnym żyłkowaniem i środkiem ('Ballerina'), amarantowe z ciemnym środkiem ('Giuseppi'). Nieco wyższy od bodziszka popielatego jest pochodzący z tego samego regionu bodziszek Endressa. Dorasta do 20 cm wysokości, a jego pędy pokładają się. Ma jasnoróżowe kwiaty i lśniące liście. Zakwita już w maju i kwitnie nieprzerwanie aż do września. Do ogrodów skalnych polecam odmianę 'Wargrave Pink' o łososiowych kwiatach.

Pochodzący z Bałkanów bodziszek dalmatyński dorasta do 10-15 cm. Jego drobne liście tworzą niskie, przebarwiające się jesienią poduszki. Kwitnie w czerwcu na różowo (odmiana 'Album' - na biało).

Pochodzący z Nowej Zelandii bodziszek bezszypułkowy o popielatych liściach (odmiana 'Nigricans' ma liście brązowe) rozrasta się w zwartą darń o wysokości 5 cm. Kwitnie na biało. W bezśnieżne zimy może przemarzać, dlatego warto go okrywać.

W cieplejszych regionach Polski można sadzić pochodzący z Himalajów bodziszek Wallicha. Zdobią go pokładające się, owłosione pędy w kolorze kasztanowym i pojawiające się w sierpniu purpurowe kwiaty.

Żywe dywany

Szybko rozrastające się bodziszki tworzą ładne zwarte kobierce, szczególnie dekoracyjne w porze kwitnienia oraz jesienią, gdy przebarwiają się ich liście. Warto wiedzieć, że sprawdzą się nawet w najbardziej niekorzystnych warunkach, np. pod brzozami, sosnami, drzewami owocowymi. Delikatne liście ładnie wyglądają również na tle obrośniętych mchem otoczaków. Łany bodziszków można urozmaicić kępami paproci lub traw ozdobnych.

Jako roślina okrywowa doskonale sprawdza się pochodzący z Europy Południowej bodziszek korzeniasty. Dorasta do 30 cm, łatwo się rozprzestrzenia w miejscach słonecznych i półcienistych, a silnie rosnące korzenie pozwalają mu przetrwać suszę. To jeden z najłatwiejszych w uprawie bodziszków. Jasnoczerwone kwiaty rozwijają się w maju i czerwcu. Odmiana 'White Ness' ma kwiaty śnieżnobiałe, 'Album' - białe z różowymi kielichami, a 'Beven's Variety' karminowe. Bardzo atrakcyjna jest kwitnąca na ciemnoróżowo 'Variegatum', której liście zdobią kremowe smugi.

W tej roli sprawdzi się także bodziszek czerwony. Rośnie on dziko w Polsce na słonecznych zboczach i w suchych lasach. Ze stanowisk naturalnych nie wolno go zrywać ani wykopywać kłączy, gdyż jest pod ścisłą ochroną. Nadaje się do sadzenia na nasłonecznionych skarpach lub między rzadko rosnącymi drzewami. Dorasta do wysokości 25 cm. Ciemnoróżowe kwiaty pojawiają się w maju i zdobią roślinę przez całe lato. Liście są silnie powcinane. Odmiana 'Album' ma kwiaty białe, 'Max Frei' - purpurowe i bardziej zwarty pokrój. Na jasnoróżowo kwitnie odmiana botaniczna var. striatum, zaś niska (15 cm wysokości) forma nanum - na czerwono.

W miejscach zacienionych, np. pod koronami drzew, można posadzić bodziszek kolankowy (Geranium nodosum) o błyszczących jasnozielonych liściach, które przypominają kształtem liście winorośli. Kwitnie na fioletowo, mniej obficie od pozostałych gatunków. W ogrodach naturalistycznych bodziszki najlepiej sadzić w grupach (tu sprawdzi się bodziszek wielopłatkowy, armeński, czerwony) i na tle krzewów. Na łąkach kwietnych wykorzystujmy gatunki rodzime - bodziszek łąkowy, leśny, czerwony oraz żałobny.

Rozmnażamy bodziszki

Większość bodziszków rozmnaża się przez podział. Rozrośnięte kępy najlepiej dzielić co dwa, cztery lata. Dokonuje się tego zimą lub wiosną (od kwietnia do czerwca), a młode rośliny uprawia się początkowo w doniczkach.

Gatunki o głębokim palowym systemie korzeniowym (np. bodziszek popielaty, czerwony, Wallicha) lepiej rozmnażać przez sadzonki korzeniowe, umieszczane pionowo w podłożu.

Bodziszki można też rozmnażać przez wysiew nasion. Zbiera się je latem, gdy torebka z nasionami zbrązowieje. Trzeba to robić ostrożnie, gdyż strzelają w powietrze. Jesienią wysiewamy je do doniczek, które zakopujemy w podłożu i pozostawiamy tam do wiosny.

Najlepsza roślina okrywowa: bodziszek korzeniasty

Pod osłoną drzew i krzewów

W półcieniu można uprawiać:

bodziszek himalajski

bodziszek kantabryjski

bodziszek kolankowy

bodziszek korzeniasty

bodziszek Renarda

bodziszek wielkopłatkowy

bodziszek wspaniały