Rącznik pospolity (Ricinus communis) – uprawa, pielęgnacja i zastosowanie

Rącznik pospolity - jak wygląda?

Takie gatunki, jak rącznik pospolity nazywamy roślinami architektonicznymi. Są okazałe i masywne, już jedna roślina na rabacie przyciąga wzrok. Dwumetrowy rącznik stoi dumnie wyprostowany, otaczając się wachlarzem szeroko rozpostartych liści, z których każdy ma średnicę 80-100 cm i przypomina wielką dłoń wyciągniętą na długim ogonku (a więc rękę –stąd nazwa rącznik). Gdy pod koniec lata na głównym pędzie wyrosną rozgałęzienia, rącznik wygląda niemal jak drzewo.

Odmiany rącznika pospolitego

Rącznik pospolity występuje w wielu dekoracyjnych odmianach, które różnią się kolorem liści, wysokością i barwą kwiatów. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze z nich:

 ‘Carmencita’

Wysokość: do 1,5–2 m
Liście: duże, błyszczące, bordowo-czerwone
Kwiaty i owoce: intensywnie czerwone
Cechy: bardzo dekoracyjna, chętnie wybierana do ogrodów ozdobnych i donic
Odmiana często dostępna w wersji ‘Carmencita Pink’ i ‘Carmencita Bright Red’

‘Gibsonii’

Wysokość: 1,5–2 m
Liście: ciemnopurpurowe, metalicznie połyskujące
Cechy: efektowna roślina o intensywnie wybarwionym ulistnieniu, idealna do kontrastowania z zielenią innych roślin

‘Zanzibarensis’

Wysokość: do 3 m
Liście: bardzo duże, zielone lub lekko purpurowe, czasem z lekkim nalotem
Cechy: bardzo szybki wzrost, efektowna forma – idealna do tworzenia żywych parawanów

‘Impala’

Wysokość: ok. 1,5 m
Liście: bordowe, z metalicznym połyskiem
Owoce: ciemnoczerwone kolczaste torebki nasienne
Cechy: kompaktowa, dekoracyjna odmiana, doskonała do uprawy w pojemnikach i na mniejszych rabatach

‘New Zealand Purple’

Wysokość: do 1,5–2 m
Liście: głęboko purpurowe, niemal czarne
Cechy: bardzo wyrazista kolorystyka – świetna do nowoczesnych aranżacji ogrodowych

Miskant olbrzymi, rącznik, malwy i inne olbrzymie byliny

Rącznik pospolity - zastosowanie

W naturze rącznik pospolity (Ricinus communis) występuje w strefie okołorównikowej, w Afryce oraz w Indiach, gdzie właśnie często ma postać drzewiastą i osiąga kilkanaście metrów wysokości. W tych rejonach od dawna uprawiany jest jako roślina oleista. Olej uzyskuje się z nasion rącznika, tłoczonych na zimno. Wykorzystuje się go w lecznictwie (olej rycynowy ma silne działanie przeczyszczające, ale też działa gojąco na oparzenia i egzemy), w kosmetyce, a także w przemyśle.

Rośliny trujące w ogrodzie. Uważajcie na nie

Czy rącznik pospolity jest trujący?

Uwaga: nasiona rącznika są trujące - zawierają alkaloid rycyninę. Dlatego nie należy samodzielnie wykorzystywać oleju rycynowego do jakichkolwiek celów leczniczych. Gotowe, bezpieczne preparaty zawierające tę substancję kupujemy aptekach i stosujemy zgodnie z instrukcją .

Rącznik pospolity na krety

Nasion nie wolno też dawać do zabawy dzieciom, ani zwierzętom. Rącznik może być wykorzystywany jako roślina ozdobna oraz do odstraszania kretów i nornic.

Rącznik pospolity – charakterystyka i uprawa

W Polsce uprawiamy odmianę zwaną rącznikiem puławskim o żywo zielonych liściach, odmianę ‘Atropurpureus’ o liściach i pędach purpurowych, a także ‘Sanquineus’ o czerwonych łodygach i zielonych liściach nabiegłych czerwienią.

Rącznik watro sadzić w rzędach jako osłonę ogrodzeń i ścian. Na wielogatunkowej rabacie powinien znaleźć się z tyłu, jako jej zwieńczenie i tło dla niższych roślin. Jednym lub kilkoma okazami tej rośliny możemy zaakcentować podjazd lub wejście do domu. Jeśli posadzimy go w dużej donicy, może stać na tarasie lub balkonie.

Rącznik kwitnie pod koniec lata. Jego kwiaty są niepozorne, ale za to ciekawie rozmieszczone w kwiatostanie, którym jest wiecha. W jej dolnym odcinku rozwijają się męskie kwiaty pręcikowe, a w górnym żeńskie.

Owocem rącznika jest kolczasta torebka, przypominająca mały zielony kasztan. Jej wnętrze kryje 3 owalne nasiona ozdobione wielobarwnym wzorem. Kształt nasion kojarzy się z opitym kleszczem – po łacinie Ricinus. Stąd też wzięła się inna, mało używana polska nazwa tej rośliny: kleszczycha.

Rącznik może zdobić ogród do pierwszych przymrozków, które warzą jego liście. Wcześniej warto zebrać nasiona, by mieć własne w przyszłym sezonie.

Wymagania uprawowe

Rącznik pospolity to efektowna roślina ozdobna, która najlepiej rozwija się w odpowiednich warunkach glebowych i klimatycznych. Choć nie jest bardzo wymagająca, zapewnienie jej optymalnych warunków znacząco wpływa na jej wzrost i wygląd.

Stanowisko:

Rącznik potrzebuje ciepłego, słonecznego i osłoniętego od wiatru miejsca.
Jest rośliną ciepłolubną – najlepiej czuje się w temperaturach powyżej 20°C.
Źle znosi przymrozki – uprawa możliwa jest wyłącznie po ustąpieniu ryzyka nocnych spadków temperatur.

Gleba:

Preferuje żyzne, przepuszczalne gleby, bogate w składniki pokarmowe.
Idealne pH gleby to lekko kwaśne do obojętnego (6,0–7,0).
Nie toleruje gleb ciężkich, zlewnych ani podmokłych.

Podlewanie:

Rącznik wymaga regularnego podlewania, szczególnie w okresie suszy.
Nie należy jednak doprowadzać do przelania – stagnacja wody może powodować gnicie korzeni.

Nawożenie:

Roślina szybko rośnie, dlatego nawożenie wieloskładnikowe (np. z dużą zawartością azotu w początkowej fazie wzrostu) jest wskazane.
W sezonie warto zasilać co 2–3 tygodnie nawozami organicznymi lub mineralnymi.

Siew i sadzenie:

Nasiona wysiewa się w kwietniu do doniczek w domu lub szklarni, a na miejsce stałe przesadza po 15 maja.
Przed siewem można je namoczyć w ciepłej wodzie na 24 godziny, by przyspieszyć kiełkowanie.
Sadząc na rabacie, warto zostawić minimum 80–100 cm odstępu między roślinami, bo rącznik osiąga nawet 2–3 metry wysokości.

Pielęgnacja:

Wymaga regularnego usuwania chwastów oraz spulchniania gleby.
Można usuwać przekwitłe kwiatostany dla estetyki lub pozostawić je, jeśli zależy nam na dekoracyjnych owocostanach (uwaga – nasiona są silnie trujące!).

Rośliny zabójcy. Uważaj na nie!

Rącznik pospolity - nasiona

Nasiona rącznika przechowujemy w temperaturze pokojowej. Gdy wysiejemy je w marcu do pojedynczych doniczek, już w połowie maja uzyskamy podrośniętą rozsadę, nadającą się do posadzenia w gruncie. Nasiona przed umieszczeniem w podłożu warto namoczyć na 24 godz., co przyśpieszy wschody. Siewki uprawiamy w dość ciepłym pomieszczeniu z dobrym dostępem światła.

Jeśli nie mamy warunków do domowej pielęgnacji siewek, nasiona wysiewamy w drugiej połowie maja, wprost do gruntu, punktowo, na głębokość ok. 2 cm, nie gęściej niż co 70 cm.Rośliny te, ze względu na palowy korzeń, który łatwo uszkodzić, nie znoszą przesadzania, dlatego wysiewamy je od razu na stałe miejsce.

Niekiedy, w maju lub czerwcu możemy kupić podrośniętą rozsadę rącznika w doniczkach..

Przed siewem glebę warto głęboko przekopać, dodając sporo przefermentowanego kompostu bądź granulowanego obornika. Wzrastające rośliny często podlewamy i odchwaszczamy. Jeśli się pochylają, wspieramy palikami.

Pamiętajmy: rącznik wymaga dużo słońca. W czasie suszy musimy go podlewać.