Berberys - jak go uprawiać ? Najpiękniejsze odmiany berberysów

Dlaczego warto uprawiać berberysy w ogrodzie?

Berberysy to jedne z najbardziej kolorowych i uniwersalnych krzewów. Zostały obdarzone przez naturę malowniczym pokrojem. Ich drobne liście zebrane są w małe bukieciki wyrastające na krótkich pędach, gęsto rozmieszczonych na gałęziach. W maju i czerwcu ukazują się pod nimi drobne kwiaty żółtej bądź pomarańczowej barwy. Mogą być skupione w niewielkie pęczki lub grona o długości od 2 do 5 cm. Ich silny aromat przyciąga spragnione nektaru owady. Pod koniec lata na miejscu kwiatów pojawiają się czerwone lub granatowe owoce - zazwyczaj kilkumilimetrowe podługowate jagody, które mogą dotrwać aż do wiosny. Mają kwaśny smak, stąd dawna polska nazwa berberysu - kwaśnica. Jesienią większość berberysów pięknie się przebarwia. Są też i takie, które zachowują zielone liście.

Berberysy w ogrodzie

Berberysy mają rozmaity pokrój. Niektóre są karłowe, rozrastające się w formie kuli, inne - niskie o wyprostowanych bądź malowniczo przewieszających się pędach. Bywają też gatunki płożące się. Rośliny te doskonale znoszą przycinanie i łatwo je kształtować. To głównie dlatego z krzewu parkowego berberys przemienił się w roślinę ogrodową. Dziś sadzi się go w towarzystwie innych niewielkich krzewów, a także na skalniakach oraz w pojemnikach. Wielką karierę robi też w miastach na skwerach ulicznych i przy drogach.

Tak jak dla róży kolce, tak dla berberysów typowe są ciernie. Wyrastają one z pędów lub na brzegach liści i czasami mają prawie centymetr długości. Nawet jeżeli są króciutkie, potrafią na dystans trzymać intruzów, zatem warto posadzić berberysy tam, gdzie zieleń często bywa niszczona.

Na polskim rynku dostępnych jest ponad 50 odmian berberysów, a ich lista stale się powiększa.

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris)

Dawniej na miedzach i obrzeżach lasów rósł okazały, obficie kwitnący i owocujący nasz rodzimy berberys zwyczajny (Berberis vulgaris) zwany kwaśnicą. Z jego bardzo kwaśnych owoców robiono zdrowotne nalewki. Ponieważ jednak gatunek ten zakażał zboża rdzą źdźbłową, zaczęto go skutecznie tępić i teraz występuje znacznie rzadziej.
Berberysy uprawiane w ogrodach są odporne na tę chorobę. Co w nich może zachwycać?
Dzięki efektownej kolorystyce liście stanowią największy walor wielu odmian.

Berberys Juliany – zimozielony akcent w ogrodzie

Berberys Thunberga – kolorowe liście i odporność

Najwięcej kolorów oferują berberysy zrzucające liście na zimę. W wyniku krzyżowań międzygatunkowych i selekcji hodowcy utworzyli nowe, niewystępujące w naturze gatunki i różnorodne odmiany, od jasnozielonych i niemal złotawych poprzez purpurowe do ciemnofioletowych. Wśród kolorowych gatunków prym wiedzie berberys Thunberga. Kwitnie mniej obficie niż jego krewniacy, kwiaty zwisają bowiem z gałązek pojedynczo lub po 2-5, a co za tym idzie, owoców także ma niezbyt dużo. Piękniej obsypuje się gronami owoców nasz rodzimy berberys zwyczajny, a także ottawski (mieszaniec berberysu pospolitego i Thunberga).

Na większości krzewów utrzymują się od wiosny do późnej jesieni, a zanim opadną, bajecznie się przebarwiają. Ale już od wiosny mogą przybierać złociste, purpurowe lub fioletowe odcienie. Bywają też pstre lub z barwną obwódką. Są też gatunki berberysów o zimotrwałych liściach. One również potrafią czerwienieć, gdy chwyci ziąb.
Grona drobnych żółtych kwiatów, które silnym aromatem przyciągają spragnione nektaru owady, to kolejny atut tych krzewów. Pojawiają się w maju. Gęsto obsypany nimi jest m. in. berberys ottawski. Natomiast np. u berberysu Thunberga kwiatów jest znacznie mniej: wyrastają pojedynczo lub w kępkach po kilka.

Czy można formować berberys?

Berberysy zimozielone

Chociaż gatunki, które nie zrzucają na zimę liści, w naszym klimacie mogą sprawiać zawód, to i tak wiele osób je sadzi, żeby ogród wyglądał efektownie przez cały rok. Dlatego zimozielony berberys Juliany i pochodzący od niego berberys gruczołkowaty od lat łatwo znajdują nabywców. Rozchwytywane są także nowości, np. berberysy: Frikarta, pośredni i wąskolistny. Ich liście zazwyczaj wyróżniają się piękną ciemną zielenią, choć bywa, że mają domieszkę purpury. Rośliny tworzą granatowe owoce.

Berberysy zimozielone nie lubią suszy ani mrozu. Dobrze rosną w cieplejszych rejonach kraju, choć w miejscach półcienistych i osłoniętych przed wiatrem prawie w całej Polsce można dochować się dorodnych okazów. Wymagają gleb żyznych i lekko wilgotnych. Z trudem się przyjmują, więc nie należy ich przesadzać. Jeśli liście zimozielonych gatunków przemarzną, wiosną znów się zazielenią, ale jeżeli zmarzną pędy, rośliny regenerują się powoli. Na szczęście nie nękają ich grzyby chorobotwórcze. Pod tym względem sprawiają zdecydowanie mniej kłopotu niż gatunki zrzucające liście. W czasie deszczowej, chłodnej pogody czerwonolistne berberysy atakuje mączniak - pokrywają się wtedy białym nalotem. Zanim choroba się rozwinie, krzewy warto opryskać preparatem Baymat Ultra lub Falcon.

Natomiast berberysy zimozielone dobrze rosną jedynie w cieplejszych rejonach kraju, w półcieniu i osłonięte przed wiatrem. Są też bardziej od poprzedniej grupy wrażliwe na suszę.
Problemem, głównie na purpurowych odmianach, bywa niekiedy biały nalot mączniaka. Choroba ta osłabia krzewy.

•  'Orange Sunrise' to kolumnowy krzew o wys. do 1,5 m. Młode liście są pomarańczowe, na starszych pojawia się jasna obwódka. Jesienią czerwienieją.

Berberys

Berberys owoce

Owoce, choć małe, wspaniale dekorują gałązki, no i bardzo smakują ptakom. Stąd tylko część utrzymuje się na krzewach do wiosny. Owoce czerwone są domeną gatunków gubiących liście, natomiast krzewy o zimotrwałych liściach mają jagody granatowe.

Owoce berberysu właściwości

Warto zbierać owoce berberysu. Podnoszą odporność na infekcje, poprawiają przemianę materii, działają moczopędnie, żółciopędnie i przeciwgorączkowo. Dojrzałe można suszyć na słońcu, zakonserwować w cukrze lub robić z nich nalewki.

Owoce berberysów są jadalne. Zawierają wiele cennych dla naszego zdrowia związków, m.in. dużo witaminy C, E i karotenu (prowitamina A). Mimo że zbieranie drobnych owoców z kolczastego krzewu nie jest miłym zajęciem, to nasze babcie robiły z nich przetwory. Dżemy, galaretki, soki i nalewki traktowano dawniej zarówno jako przysmak, jak i lekarstwo. Stosowano je zwłaszcza przy przeziębieniach i szkorbucie oraz na wzmocnienie organizmu (poprawiają przemianę materii). Dzisiaj berberysy zjadane są głównie przez ptaki. Jeśli posadzimy te krzewy w ogrodzie, będziemy mieć zimą naturalną ptasią stołówkę.

Berberys pokrój

Rozmaitość kształtów i rozmiarów odmian berberysów jest imponująca. Te dorastające do 1,5-3 m mają wyprostowane bądź malowniczo przewieszające się pędy, ale bywają też miniaturki (do 0,5 m wysokości) - płożące się albo latami utrzymujące kulisty bądź poduchowaty kształt.
Pędy niektórych odmian zimą przybierają jasny odcień, np. odmiana 'Green Carpet', gdy opadną z niej liście wygląda jak srebrna plecionka z czerwonymi koralikami owoców. Wszystkie berberysy na pędach mają ostre ciernie (krzewy te są więc świetnym materiałem na obronne żywopłoty).

Berberys Thunberga

Najpiękniejsze odmiany berberysów

Berberysy - gatunki i odmiany zrzucające liście na zimę

Gatunki zrzucające na zimę liście nie są kłopotliwe w uprawie. Lubią słońce i w półcieniu słabiej się wybarwiają oraz gorzej kwitną. Lepiej jednak jasnych odmian nie sadzić w pełnym słońcu (istnieje ryzyko przypalenia liści). Trzeba też koniecznie podlewać je w czasie suszy, by nie straciły części pędów.

• ottawski (B. ottawensis)'Superba', 4 m, pokrój krzaczasty,  liście purpurowe
• Thunberga (B. thunbergii):'Red Chief', 4 m, pokrój krzaczasty ,liście purpurowobrązowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Golden Ring',2 m, pokrój krzaczasty ,liście purpurowo-żółte
• Thunberga (B. thunbergii)'Atropurpurea',2 m, pokrój krzaczasty, liście purpurowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Rose Glow' 2 m, pokrój krzaczasty, liście biało- szare
• Thunberga (B. thunbergii)'Pink Queen'. 1,5 m, pokrój krzaczasty,liście purpurowo-biało-różowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Kórnik', 1,5 m, pokrój półpłożący, liście zielono-biało-różowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Red Pilar', 1,5 m, pokrój kolumnowy, liście purpurowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Aurea', 1 m, pokrój krzaczasty, liście żółte
• Thunberga (B. thunbergii)'Maria', 1 m, pokrój kolumnowy, liście żółte, jesienią czerwone
• Thunberga (B. thunbergii)'Green Carpet', 80 cm, pokrój półpłożący, liście zielone, jesienią czerwone
• Thunberga (B. thunbergii)'Atropurpurea, 60 cm, pokrój półkulisty, liście purpurowe
• Thunberga (B. thunbergii)'Nana' 'Kobold', 50 cm, pokrój półkulisty, liście zielone, jesienią czerwone
• Thunberga (B. thunbergii)'Bagatelle', 40 cm, pokrój półkulisty, liście purpurowe
• zwyczajny (B. vulgaris)'Atropurpurea', 2 m, pokrój krzaczasty, liście purpurowe

Berberysy zimozielone - gatunki i odmiany

• brodawkowaty (B. verruculosa),  1 m, pokrój półpłożący, liście zielone
• Frikarta (B. frikartii):'Amstelveen',1 m, pokrój półpłożący, liście zielone
• Frikarta (B. frikartii)'Telstar',1 m, pokrój półpłożący, liście zielone
• Juliany (B. julianae),  3 m, pokrój krzaczasty, liście zielone
• pośredni (B. media):'Parkjuweel', 1m, pokrój krzaczasty, liście zielone, jesienią czerwone
• pośredni (B. media) 'Red Jewel', 1 m, pokrój krzaczasty, liście purpurowe
• wąskolistny (B. stenophylla), 'Orange King', 2 m, pokrój krzaczasty, liście zielone

Berberysy na żywopłoty

Berberysy świetnie nadają się na żywopłoty. Można z nich tworzyć niskie, barwne obwódki okalające trawniki i rabaty lub wysokie szpalery broniące granic ogrodu, trudne do przebycia ze względu na ciernie.

Berberysy o zimozielonych liściach należy sadzić w miejscach osłoniętych, w półcieniu, aby zimą nie były narażone na duże wahania temperatury. Krzewy te najlepiej zimują w zachodniej części Polski, choć i tam warto je zabezpieczać przed mrozem.

Jak uprawiać berberysy – porady praktyczne

Berberysy różnią się wymaganiami, przed kupnem sprawdźmy więc, które spośród nich będą się dobrze czuły w naszym ogrodzie.

Wybór stanowiska i gleby

Gatunki zrzucające na zimę liście nie potrzebują urodzajnej ziemi i są odporne na suszę. Wystarcza im przeciętna, przepuszczalna gleba o lekko kwaśnym odczynie. Znoszą silne nasłonecznienie, ale stanowiska półcieniste też im odpowiadają, tyle że wówczas liście są mniej kolorowe. Ich pędy bardzo rzadko przemarzają, a jeśli się tak stanie, potrafią odbić od korzeni. Zwłaszcza nasz rodzimy berberys zwyczajny dzięki mocnemu systemowi korzeniowemu doskonale radzi sobie w trudnych warunkach - jest polecany do sadzenia na skwerach oraz na nieużytkach i skarpach. Jego okazy dziko rosnące na brzegach lasów i w zaroślach były tępione, bo przyczyniały się do rozmnażania rdzy źdźbłowej powodującej znaczne straty na polach pszenicy. Na szczęście odmiana uprawna tego gatunku jest odporna na tę chorobę. Z kolei berberysy o jasnym oraz pstrym zabarwieniu liści należy sadzić w miejscach jasnych, ale nie w pełnym słońcu. Miniaturki, a także młode egzemplarze silnie rosnących odmian lepiej się rozwijają na podłożu przynajmniej umiarkowanie żyznym. Choć potrafią przetrwać suszę, to osłabione brakiem wody mogą stracić część pędów. Lepiej więc, by ziemia była zawsze lekko wilgotna.

Sadzenie i podlewanie

Sadzenie berberysów najlepiej zaplanować na wiosnę lub jesień, gdy temperatura jest umiarkowana, a gleba wilgotna. Krzewy te preferują gleby przepuszczalne, lekko kwaśne do obojętnych, dobrze zdrenowane. Idealne stanowisko powinno być słoneczne lub lekko zacienione – im więcej słońca, tym intensywniejsze wybarwienie liści.

Przed sadzeniem warto wykopać dołek około 2–3 razy szerszy niż bryła korzeniowa. Na dnie dołka dobrze jest umieścić warstwę kompostu lub nawozu organicznego, co zapewni roślinie lepszy start.

Podlewanie powinno być regularne przez pierwsze tygodnie po posadzeniu – ziemia wokół korzeni powinna być stale lekko wilgotna. Po okresie adaptacji berberysy są dość odporne na suszę, ale w czasie upałów warto je podlewać raz w tygodniu. Nadmierne podlewanie może jednak prowadzić do gnicia korzeni.

Przycinanie i formowanie krzewów

Berberysy świetnie znoszą przycinanie i można je dowolnie formować – zarówno jako niskie żywopłoty, jak i ozdobne krzewy o naturalnym pokroju. Przycinanie wykonuje się najczęściej wczesną wiosną, zanim roślina wypuści nowe pędy. Zabieg ten pozwala zagęścić koronę, pobudza do rozkrzewienia i usuwa przemarznięte, uszkodzone lub chore pędy.

W przypadku żywopłotów, zaleca się także lekkie cięcie formujące latem, aby zachować pożądany kształt. Warto jednak pamiętać, że zbyt radykalne cięcie może osłabić roślinę i wpłynąć negatywnie na jej kwitnienie i owocowanie.

Choroby i szkodniki berberysów – jak zapobiegać?

Berberysy są generalnie odporne, ale jak każda roślina, mogą ulec chorobom lub zostać zaatakowane przez szkodniki. Najczęstsze problemy to:

• Mączniak prawdziwy – objawia się białym nalotem na liściach. Warto usuwać zainfekowane części roślin i stosować ekologiczne środki grzybobójcze.
• Rdza berberysowa – niebezpieczna szczególnie dla zbóż rosnących w pobliżu. Usuwanie zakażonych liści i opryski to podstawa ochrony.
• Mszyce i przędziorki – żerują na młodych liściach i pędach. Pomóc może oprysk z mydła ogrodniczego lub naturalnych preparatów roślinnych.

Aby zapobiec chorobom:

Sadź berberysy w przewiewnych miejscach.
Unikaj nadmiernego podlewania.
Usuwaj opadłe liście i resztki roślin.
Regularnie przeglądaj krzewy i reaguj na pierwsze objawy chorób.

Dzięki odpowiednim warunkom uprawy i właściwej pielęgnacji, berberysy przez wiele lat będą zdrowo rosły i pięknie zdobiły ogród.

Gdzie i jak sadzić berberysy

Berberysy mogą zdobić rabaty, skalniaki i pojemniki. Niskie nadają się też na kobierce i obwódki, wyższe - na żywopłoty. Doskonale znoszą przycinanie, łatwo więc je dowolnie kształtować. Efektownie prezentują się rosnąc pojedynczo, ale jeszcze lepiej w zestawieniach .Można utworzyć kobierzec z miniaturowych odmian berberysu Thunberga: pomarańczowej 'Admiration', bordowej 'Bagatelle' i żółtej 'Aurea'.

Berberys 'Golden Rocket'

'Golden Rocket' jest podobnym krzewem, ale do końca lata ma żółte liście (patrz główne zdjęcie), a jesienią czerwonawe. Słońce ich nie przypala!

Berberys 'Compacta'

'Compacta' jest zimozielonym rozłożystym krzewem dorastającym do metra wysokości. Bardzo obficie kwitnie i owocuje.

Berberys 'Harlequin'

'Harlequin' ma czerwone pędy z jasno nakrapianymi liśćmi, na których stopniowo pojawia się też róż i purpura. Osiąga 2 m wysokości.

Berberys 'Berberys Juliany'

Berberys Juliany to wysoki (ok. 5 m) krzew o zimotrwałych, długich do 10 cm liściach czerwieniejących od mrozu. Obficie kwitnie.

Berberys 'Green carpet'

'Green carpet' wolno rośnie do 1 m, nieco szerzej rozkłada gałęzie. Jesienią pięknie się przebarwia.

Berberys 'Amstelveen'

'Amstelveen' nie zrzuca liści jesienią, ma prawie kulisty pokrój i granatowe owoce. Dorasta do 1 m. 5. 'Superba' rośnie niemal pionowo i może osiągnąć wysokość 3 m. Jego purpurowe liście w niesprzyjających warunkach poraża mączniak.

'Golden Ring' ma purpurowe liście z wyraźną żółtą obwódką (nie przycinany osiąga 2 m wys. i szer.).

Berberys 'Golden Dream'

'Golden Dream' najpierw rośnie pionowo, starsze gałęzie się zwieszają. Młodziutkie przyrosty są czerwone.

Berberys 'Powwow'

'Powwow' osiąga wysokość 1,5 m i szerokość 0,5 m. Jego młode żółtozielone liście stają się z czasem nakrapiane, a jesienią żółto-czerwone.

Berberys 'Superba'

'Superba' rośnie niemal pionowo i może osiągnąć wysokość 3 m. Jego purpurowe liście w niesprzyjających warunkach poraża mączniak.