Cynara cardunculus
Karczoch hiszpański (Cynara cardunculus), zwany także karczochem ostowym jest byliną o jadalnych pąkach kwiatostanowych (okrywach koszyczka i dnie kwiatowym).
To pochodzące znad Morza Śródziemnego warzywo jest w Polsce mało znane, chociaż w krajach południowoeuropejskich jada się je powszechnie. Wynika to z trudności uprawowych – polskie zimy są zbyt mroźne dla karczocha. Istnieją jednak sposoby na uprawę karczocha w naszym kraju.
Roślina ta przypomina wyglądem oset lub ostrożeń i tak jak one należy do rodziny astrowatych, tworzących kwiatostany koszyczki. I właśnie te mięsiste okrywy koszyczków są jadalne po ugotowaniu lub uduszeniu.
Poza tym kwitnące karczochy mają wszelkie cechy roślin ozdobnych: ciekawe liście, duży głowiasty kwiatostan i miły („chlebowy”) zapach.
W pierwszym roku po wysiewie karczoch tworzy szeroką przyziemną rozetę, złożoną z długich, silnie powcinanych liści. W drugim roku uprawy z rozety wyrasta gruby pęd kwiatostanowy, który w wyższej części się rozgałęzia na kilka bocznych kwiatostanów. Roślina wygląda dostojnie i potężnie.
W ziemi znajdują się wieloletnie zgrubiałe korzenie, które zimują i z których co roku wyrastają nowe liście i kwiatostany.
Rozmiary. Przyziemna rozeta liściowa osiąga szerokość 1-1,5 m, liście mają długość 50-70 cm.
Kwitnąca roślina dorasta do wysokości 80-150 cm.
Kolor liści: od góry zielone, od spody szarozielone dzięki kutnerowatym włoskom.
Kolor kwiatostanów: okrywy koszyczka są zielone lub fioletowe, ostro zakończone. Kwiaty w koszyczku (liczne) są rurkowate, niebieskofioletowe lub jasnofioletowe z różowym odcieniem.
Pora kwitnienia: lipiec, sierpień, wrzesień. Kwiatostany rozwijają się stopniowo na głównej i bocznych łodygach.
Pora zbioru pąków kwiatostanowych: lipiec, sierpień, wrzesień. Ścina się je, gdy są wyrośnięte i nabrzmiałe, ale zanim rozwiną się z nich kwiaty.
Odpowiednie do naszego klimatu są stare odmiany: ‘Masedu’i ‘Molese’, a także nowe ‘Vert de Provence, 'Green Globe' i 'Imperial Star' F1.
Rośliny podobne: kard – ma jadalne ogonki liściowe.
Zastosowanie
Jako warzywo: pąki kwiatostanowe i dno kwiatostanu (tzw. serca karczocha) do gotowania i duszenia. Wcześniej trzeba odciąć ostre zakończenia okryw koszyczka oraz usunąć tzw. włoski.
Karczochy podaje się zwykle na ciepło z sosami, zapiekane bądź faszerowane.
Jako rośliny ozdobne: sadzone pojedynczo lub w grupach na rabatach, jako wysokie byliny o dość potężnym pokroju, pojedynczo na trawnikach lub na tle nasłonecznionych ścian.
Jako roślina pożyteczna dla owadów: karczochy dają nektar pszczołom, motylom i innym owadom.
Stanowisko: słoneczne i ciepłe
Rodzaj gleby: Żyzna, próchniczna, zatrzymująca wilgoć, ale nie podmokła. Stare okazy znoszą suszę dzięki palowemu korzeniowi.
Dobre są także gleby gliniasto - piaszczyste wzbogacone próchnicą (np. dobrze przerobionym kompostem).
Wilgotność gleby: W początkowym okresie wzrostu karczoch potrzebuje stale wilgotnego podłoża. Starsze okazy są bardziej odporne na suchsze podłoże.
Zimą ziemia wokół rośliny powinna być sucha, w zbyt wilgotnej korzenie gniją.
Odczyn gleby: obojętny (pH 6,5-7) lub lekko zasadowy (pH ok. 7)
Termin sadzenia. Rozsadę (np. kupioną) sadzimy w gruncie w drugiej połowie maja.
Podlewanie. Po posadzeniu obfite, również w okresie wzrostu i rozwoju pąków pilnujemy stałej wilgotności gleby.
Nawożenie. Na rok przed posadzeniem karczochów glebę przekopujemy z obornikiem. Dołki pod rozsadę zasilamy rozłożonym kompostem. W okresie wzrostu rośliny zasilamy wieloskładnikowym rozpuszczalnym nawozem do warzyw.
Rozmnażanie. Przez wysiew nasion w lutym w ciepłym jasnym pomieszczeniu i uprawę rozsady. Takie rośliny zakwitają najczęściej w drugim roku uprawy, bo „zjaryzowniu” karp korzeniowych.
Z odrostów korzeniowych, które odcina się od karp w marcu i sadzi w piasku, aby się ukorzeniły. W maju przesadza się je do gruntu.
Przechowywanie karp. Można je pozostawić w glebie zabezpieczając przed mrozem (wytrzymują do -2 st C) i wilgocią, albo wykopać i przechować w chłodnej (kilka stopni powyżej 0) piwnicy. Tam przejdą jaryzację (oddziaływanie chłodu), aby mogły zakwitnąć. Uwaga: nowsze odmiany często kwitną już w pierwszym roku uprawy.
Zbiór. Pąki kwiatostanowe ścinamy od połowy lipca do mrozów. Odcinamy je wraz z 3 –centymtrowym odcinkiem łodygi.
