Buxus sempervirens
Kategoria
krzewy liściasteKolor liści
zielonePora kwitnienia
wiosnaRodzaj gleby
piaszczystaWilgotność gleby
umiarkowanie wilgotnaWysokość
do 4 mBukszpany są eleganckie i są najlepszym materiałem na strzyżone żywopłoty, obwódki i ogrodowe rzeźby. Kochają słońce i cień, nie przeszkadza im uboga gleba. Poniższy niezbędnik pomoże każdemu dobrać odpowiednie odmiany i odpowiednio przyciąć krzewy.
Bukszpan wieczniezielony (Buxus sempervirens), najczęściej uprawiany w naszych ogrodach gatunek bukszpanu, występuje w całej Europie Południowej, a także na Kaukazie, zwykle w dąbrowach i na ciepłych południowych stokach. Jako krzew lub nawet niewielkie drzewko jest gatunkiem długowiecznym, dożywającym niekiedy kilkuset lat. Jego głównym walorem są błyszczące zimozielone liście i zwarty pokrój.
Bukszpan wiecznie zielony, bukszpan pospolity (Buxus sempervirens) Do rodzaju Buxus należy około 70 gatunków krzewów i drzew wolno rosnących i długowiecznych. B. sempervirens to mocno rozgałęziony krzew (niewielkie drzewo) o gęsto rosnących, ciemnozielonych eliptycznych liściach (1-3 cm), które pozostają na roślinie przez całą zimę. Kwiaty niepozorne, niekiedy pachnące pojawiają się pęczkami w kątach liści. Owoce bukszpanu torebka z trzema wyrostkami. Bukszpan jest rośliną nektarodajną.
Bukszpan wieczniezielony jest jednym z 30 gatunków krzewów o trwałym ulistnieniu zaliczanych do rodzaju Buxus. W stanie naturalnym występuje na suchych, kamienistych glebach wapiennych Europy Południowej, północnej Afryki oraz Azji Mniejszej i Kaukazu, gdzie osiąga rozmiary niewielkich drzewek, dorastających do około 6 m wysokości. W Polsce rośnie wolniej, przyjmując postać krzewów dorastających do 2-4 m wysokości. U starych, swobodnie rosnących okazów tworzy się pień okryty jasną, szarobiałą korą. Gałązki bukszpanu są wzniesione i gęsto okryte drobnymi listkami. Liście są skórzaste, owalne, całobrzegie, z wierzchu lśniące, ciemnozielone, od spodu jasnozielone, matowe. Kwiaty są niepozorne, rozdzielnopłciowe, zebrane w krótkie grona, miododajne, pojawiają się na przełomie kwietnia i maja.
Cała roślina jest trująca.
Rozmiary. Rośnie wolno i w optymalnych warunkach osiąga wysokość 2-4 m, szerokość 75 cm
W ogrodach najbardziej popularny jest bukszpan wieczniezielony, który ma formę gęstego, kulistego krzewu o eliptycznych liściach. Doskonale nadaje się do tworzenia żywopłotów lub większych geometrycznych brył. Podobne zastosowanie znajdują jego odmiany o tej samej sile wzrostu:
Na przykład wyróżniająca się ciekawą fakturą ulistnienia 'Angustifolia' o podłużnych liściach i okrągłolistna 'Rotundifolia'.
Pokaźne rozmiary osiąga też 'Rotundifolia Aurea', której atutem jest eliptyczne żółtomarmurkowe ulistnienie.
Ciekawym pokrojem wyróżniają się kolumnowy 'Handsworthiensis' i bardzo wąski 'Graham Blandy' ('Greenpeace').
Kwitnienie Bukszpan wieczniezielony kwietnie od kwietnia do maja IV-V
Ten zimozielony krzew liściasty najlepiej rosną w miejscach ciepłych i słonecznych. Wtedy ładnie się zagęszczają. Ale dobrze się rozwijają również w cieniu. Choć preferują gleby żyzne i wilgotne lub umiarkowanie wilgotne o odczynie od neutralnego do zasadowego, można je sadzić też na glebach wapiennych i kamienistych. Tworzą mocno rozbudowany system korzeniowy. Doskonale znoszą upały i okresy suszy. Świetnie sprawdzają się w warunkach miejskich, bo tolerują gorące, suche powietrze i zanieczyszczenia.
Bukszpan to niezastąpiony krzew do tworzenia niskich zimozielonych obwódek i żywopłotów. Najkorzystniejszym okresem na jego sadzenie jest wiosna. Wtedy też pojawia się w centrach i sklepach ogrodniczych duża ilość gotowych sadzonek oraz pięknie uformowanych egzemplarzy. Bukszpany sadzimy też jesienią lub wiosną w słońcu lub półcieniu. Na zimę należy je okrywać, gdyż mogą przemarzać.
Wymagania
Ma niezbyt duże wymagania glebowe. Może rosnąć na przeciętnych glebach, w tym wapiennych. Dobrze rośnie w słońcu, podobnie jak w cieniu. Buxus sempervirens wymaga gleb obojętnych lub wapiennych, umiarkowanie żyznych, zasobnych w próchnicę, przepuszczalnych. Na kwaśnym podłożu rośnie słabo i wymaga wapnowania. Krzewy odznacza się dużą odpornością na suszę oraz zanieczyszczenie powietrza. W Polsce nie jest w pełni odporny na mróz i w ostre zimy może przemarzać. We wschodniej i centralnej części kraju wymaga okrywania lub cieniowania. Najlepiej do tego celu nadaje się cieniująca siatka szkółkarska, ewentualnie przewiewne i przepuszczające światło tkaniny ogrodnicze, w żadnym wypadku nie można do tego celu używać folii. Formowane żywopłoty z bukszpanu należy corocznie przycinać, najlepiej dwukrotnie: wczesną wiosną (w marcu) i w połowie lata, skracając przyrosty o 1/3 długości. Bardziej skomplikowane formy przestrzenne wymagają jeszcze częstszego, ale słabszego cięcia. W przypadku zamierania pędów i liści bukszpanów, porażone fragmenty roślin należy wycinać i palić, a krzewy opryskać fungicydem.
Sadzonki pędowe (VIII). Ze względu na powolny wzrost sadzonki bukszpanu są stosunkowo kosztowne. Mimo to uzyskanie nawet dużej ilości roślin jest bardzo proste, gdyż sadzonki pędowe łatwo się ukorzeniają. Sadzonki (ze szczytów pędów) o długości 10-15 cm tniemy w lipcu i sierpniu. Końce obciętych pędów zanurzamy w preparacie do ukorzeniania i zagłębiamy do połowy w podłożu (substrat torfowy z piaskiem). Sadzonki można ukorzeniać bezpośrednio w glebie ogrodowej, w inspektach albo skrzynkach umieszczonych w miejscu osłoniętym i zacienionym. Podłoże wzbogacamy substratem torfowym i piaskiem. Sadzonki przykrywamy fizeliną i regularnie zraszamy. Na wiosnę kolejnego roku będą miały korzenie. Wtedy warto je rozsadzić na osobną rabatę do czasu, aż osiągną odpowiednią wielkość i będzie je można przenieść na miejsce stałe.
Sadzonki (15-20 cm) na obwódki kupujemy w niedużych doniczkach lub multipaletkach (po 6-8 sztuk). Jeśli nam się nie śpieszy, ekonomicznym rozwiązaniem jest produkcja własnych sadzonek (patrz rozmnażanie bukszpanów). Linie proste wyznaczamy za pomocą sznurka i palików.
Bukszpan wieczniezielony - rozstawa? Przeznaczamy 8-15 sadzonek na metr bieżący, rozmieszczając je w dwóch naprzemiennych rzędach. Przedtem rośliny podlewamy lub zanurzamy na 15 minut w wiadrze. Także po posadzeniu trzeba je dobrze nawodnić i wyrównać, przycinając je sekatorem do 2/3 wysokości. W ciągu sezonu dbamy, by ziemia nie wysychała.
Świetnie znosi cięcie, stanowi zatem idealny materiał do tworzenia niskich zimozielonych żywopłotów, obwódek i geometrycznych brył. Można z nich formować figury geometryczne, drzewka bonsai. Kiedy przycinać bukszpan zwyczajny? Żywopłoty przycinamy 2-3 razy w roku.
Bukszpan czym ciąć? Doskonałym narzędziem do strzyżenia bukszpanów jest sekator akumulatorowy. Szczególnie się przydaje, gdy mamy w ogrodzie wiele obwódek lub dekoracyjnych brył. Jego obsługa wymaga jednak pewnego doświadczenia, gdyż szybko tnąc wiele gałązek jednocześnie, można niechcący zdeformować krzewy. Dobrym narzędziem są też krótkie nożyce ręczne, a do mniejszych prac wymagających większej precyzji, zwłaszcza przy formowaniu brył - sekatory. Najlepsze są te z drobno ząbkowanymi ostrzami, które zapobiegają przesuwaniu się twardych gałązek podczas cięcia.
Bukszpan - rzeźby
Często przycinane bukszpany (do trzech razy w roku) zdają się wręcz odwdzięczać za poświęcony im wysiłek zwartym i gęstym pokrojem. Strzyżone bryły są wspaniałą ozdobą, a ich urodę widać szczególnie zimą i na wiosnę, gdy elementy strukturalne ogrodu wychodzą na pierwszy plan.
Silnie rosnące odmiany powinny być strzyżone częściej niż raz w roku. W okresie intensywnego wzrostu, czyli od kwietnia do września, przy sprzyjającej pogodzie można zabieg ten powtarzać nawet co cztery tygodnie. Często strzyżone krzewy trzeba regularnie podlewać i nawozić, aby mogły odbudowywać ulistnienie i się zagęściły. Wiosną usuwamy przemarznięte gałązki i wyrównujemy powierzchnię krzewów.
Bukszpan kula, stożek i inne
Bukszpany można formować w kule, stożki, a nawet spirale. Aby uzyskać kulę, najpierw wycinamy gałązki dookoła najszerszej części krzewu, tworząc jeden "równoleżnik", a następnie w identyczny sposób biegnące z góry na dół cztery "południki". Strzyżenie pozostających pomiędzy nimi pól jest już proste. Można się także posłużyć rodzajem szablonu ze sprężystego drutu, którego końce wbijamy po dwóch przeciwległych stronach u nasady krzewu i w miarę strzyżenia przestawiamy. Aby uzyskać idealny kształt, co jakiś czas oceńmy go z pewnej z odległości.
Podlewanie i nawożenie.
Najlepiej podlewać regularnie i umiarkowanie, toleruje suszę. glebę można wzbogacić kompostem. Z kolei silnie cięte krzewy można zasilić na wiosnę nawozem wieloskładnikowym.
Choroby i szkodniki.
Miodówki powodujące deformacje liści, skorupnik jabłoniowy (brązowe czerwce powodują zamieranie roślin), brunatna plamistość liści, zamieranie pędów bukszpanu (liście brązowieją i opadają, na dolnej stronie liści pojawia się różowo-szary nalot grzyba Pseudonectria rousseliana). Do infekcji dochodzi w wyniku ran po przycinaniu roślin.
Bukszpan - choroby
Najczęściej spotykanym szkodnikiem bukszpanów jest pryszczarek bukszpanowy wywołujący pęcherzykowate zgrubienia liści. Pojawiają się one najczęściej na najmłodszych pędach, gdzie na początku czerwca owad składa jaja. W zgrubieniach rozwijają się larwy, które pozostają w nich aż do następnego roku. W maju, gdy wychodzą z kryjówki, można je zwalczać preparatami chemicznymi (Talstar). Najlepszym środkiem zaradczym jest strzyżenie krzewów i palenie porażonych pędów.
Podczas podlewania należy unikać zraszania całych krzewów, gdyż pozostające na liściach krople wody sprzyjają rozwojowi chorób grzybowych. Więdnięcie i zamieranie całych pędów (od wierzchołków) wywołuje fytoftoroza. Porażone rośliny mają zbrązowiały i bardzo wątły system korzeniowy. Takie krzewy bezzwłocznie usuwamy i palimy (zwalczanie preparatami Aliette, Biosept, Previcur). Poważną chorobą bukszpanów jest zamieranie pędów wywoływane przez grzyb Volutella buxii. Widoczne z dala objawy to brązowienie i obumieranie młodych gałązek, plamy na liściach oraz pojawianie się pomarańczowych kropek. W walce z tą chorobą można stosować środki grzybobójcze (Bravo, Sarfun, Topsin i WP), a także usuwać i palić porażone pędy. Brązowe okrągłe plamy na brzegach liści wywoływane są przez grzyby Macrophoma candollei i Mycosphaerella patouillardi. Porażone pędy usuwamy i stosujemy środki grzybobójcze: Biosept, Dithane, Eminent Star, Sarfun i Topsin.
Plamistość liści bukszpanu - na brzegu blaszek liściowych pojawiają się pojedyncze, białe lub jasnobrązowe okrągłe plamy, niekiedy zlewają się one ze sobą i obejmują całą powierzchnię liścia, na górnej stronie blaszki liściowej widoczne są czarne skupienia zarodników grzyba, z czasem liście i pędy mogą obumierać.
Bukszpan szkodniki
Uciążliwe szkodniki bukszpanu to:
Solitery, żywopłoty, obwódki, bonsai w ogrodach, parkach. Ze względu na zawsze zielone liście, które długo zachowują świeżość po ścięciu, bukszpan stał się symbolem wieczności i nieustannego odradzania się natury. W tradycji katolickiej oznacza wiarę w nieskończoność życia i nadzieję na zmartwychwstanie. Dlatego jego gałązkami ozdabia się wielkanocne palmy i koszyczki ze święconką.
Bukszpan wieczniezielony jest krzewem długowiecznym, może żyć nawet do 700 lat. Jest niezastąpiony do tworzenia obwódek rabat oraz niskich żywopłotów strzyżonych. Doskonały do tworzenia rzeźb ogrodowych. Polecany do sadzenia na cmentarzach oraz w pojemnikach ustawianych na balkonach i tarasach. Gałązki bukszpanu można wykorzystywać przez cały rok do dekoracji stołu oraz wszelkiego rodzaju ozdób florystycznych.
Na niskie żywopłoty i obwódki szczególnie polecane są karłowe wolno rosnące odmiany, takie jak niebieskawa 'Blauer Heinz' i
klasyczna miniaturowa 'Suffruticosa' o drobnych podłużnych listkach.
Wartościowa jest również tworząca większe krzewy odmiana 'Kraków' o ciemnozielonych, wydłużonych liściach.
Bukszpan drobnolistny (B. microphylla)
W ogrodach spotyka się czasem drugi gatunek - bukszpan drobnolistny (B. microphylla).
Do najpopularniejszych jego odmian należą niska kulista 'Faulkner', której liście są jasnozielone i okrągłe,
oraz pochodząca od niego, powoli rosnąca 'Golden Triumph' o żółto obrzeżonych liściach.
Idealna na obwódki jest wolno rosnąca 'Rococo' o drobnych, wydłużonych liściach.
Bukszpany ze względu na powolny wzrost nadają się do uprawy w donicach i pojemnikach. Wymagają jednak wtedy dużo troski. W sezonie, gdy jest ciepło, należy je podlewać codziennie. Krzewy regularnie zraszamy, by spłukiwać osadzający się na liściach pył. Jest to szczególnie ważne w miejscach, gdzie nie dociera deszcz (na zadaszonych balkonach, przy wejściach do budynku). Zimą gleba pod bukszpanami nie może nigdy wysychać. Od połowy kwietnia do początku sierpnia okazy rosnące w donicach należy regularnie zasilać płynnym nawozem do bukszpanów.
Krzewy uprawiane w pojemnikach są narażone na przemarzanie. Skuteczną metodą na zabezpieczenie ich korzeni jest umieszczenie donicy w większym naczyniu i zapełnienie wolnej przestrzeni mieloną korą. Obydwa pojemniki powinny stać na drewnianych klockach izolujących od zimnego podłoża. Jeśli mamy ogród, najlepiej zakopać donice na zimę w gruncie i obsypać powierzchnię gleby korą. Części nadziemne krzewów zabezpieczamy fizeliną i siatką cieniującą.
Ciemnozielone bukszpany na półcienistych rabatach mogą towarzyszyć ciemiernikom, przylaszczkom, kopytnikom, tawułkom i paprociom. Doskonale uzupełniają zimozielone kompozycje z mahonią i trzmieliną Fortune'a, a także z karłowymi iglakami.
W stylowych ogrodach bukszpanowe obwódki stanowią ramy dla wielobarwnych zestawień róż, kwiatów sezonowych, lawendy oraz ziół. W ogrodach japońskich mogą tworzyć żywopłoty o nieregularnych formach kontrastujące z niewielkimi strzyżonymi drzewami.
Mała sadzonka (15-20 cm) w sklepach stacjonarnych i wysyłkowych to koszt od 6 do 10 zł.
