Pompa ciepła powietrzna. Cena, montaż, koszt eksploatacji dawniej i dziś

Aby ułatwić sobie decyzję, warto zwrócić swoją uwagę na urządzenia, które zyskują w naszym kraju coraz więcej zwolenników. Mowa tu o pompach ciepła.
Pierwsze pompy ciepła przeznaczone do centralnego ogrzewania budynków zaczęto produkować i sprzedawać w Polsce w latach 90. XX wieku. Wtedy też pojawili się pierwsi polscy producenci, oferujący tego typu „nowości”. Od tego czasu bardzo zmieniła się technologia tych urządzeń. Dziesięć czy dwadzieścia lat temu dominowały pompy ciepła korzystające z ciepła zgromadzonego w gruncie. Jednak ich cena powodowała, że było to elitarne rozwiązanie.
Obecnie najszybciej rozwijającym się segmentem rynku w Europie są pompy ciepła korzystające z energii słonecznej zgromadzonej w powietrzu. W przypadku tej grupy urządzeń zmieniło się niezmiernie dużo, np. jeszcze 15 lat temu powietrzne pompy ciepła mogły pracować do temperatury powietrza –10oC, obecnie mogą działać z przyzwoitą efektywnością nawet do temperatury –20 czy –25oC, a czasami niższej.

Powietrzna pompa ciepła - zalety montażu

Dlaczego warto mieć pompę ciepła?Zastosowanie pomp ciepła może pozwolić na radykalne zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych w przyszłości oraz na całkowitą redukcję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powietrza, co jest największym wyzwaniem cywilizacyjnym w Polsce. Dzięki integracji pomp ciepła z inteligentnymi systemami energetycznymi jest też możliwe optymalne wykorzystanie sieci energetycznych, a co za tym idzie dalsze obniżenie kosztów ogrzewania czy chłodzenia budynków (oraz przygotowania ciepłej wody). Zastosowanie pomp ciepła jest też zgodne z planowaną wieloletnią polityką energetyczną Unii
Europejskiej oraz mieści się w koncepcji strategii elektryfikacji zarówno ogrzewania budynków w Europie, jak dostarczenia energii do innych sektorów np. transportu.

Pompa ciepła powietrzna. Statystyka i fakty

Momentem przełomowym w rozwoju rynku pomp ciepła w Europie był rok 2009 i uznanie dużego udziału ciepła przekazywanego przez pompę za energię odnawialną (europejska dyrektywa OZE z 2009 r.). Kolejna ważna data to rok 2015, kiedy to wprowadzeno wymogi ekoprojektu i stosowania etykiet energetycznych na produktach.
Trzeba wiedzieć, iż pompy ciepła mają najwyższe możliwe klasy energetycznye z dostępnych urządzeń grzewczych (A++, czy A+++ w pakiecie z regulatorem). Wymogi ekoprojektu zmusiły też producentów do wycofania z produkcji mniej efektywnych urządzeń, w tym części pomp i to mimo widocznego spadku cen urządzeń grzewczych.
To, co w Polsce miało widoczny wpływ na rosnącą sprzedaż tego typu urządzeń to wzrost „zaufania” do tej technologii. Jeszcze nie tak dawno, bo 5 lat temu, udział pomp ciepła montowanych przez inwestorów w nowych budynkach jednorodzinnych wynosił ok. 3%. W 2016 wzrósł do ok. 10%. Szacunki sprzedaży z 2017 roku wskazują, że udział ten będzie bliski nawet ok. 12%. Zatem widać systematyczną poprawę – choć oczywiście daleko nam do innych krajów, takich jak np. Szwecja, gdzie udział ten stanowi ok. 90%, czy Szwajcaria (ponad 80%) albo choćby Austria (ponad 70%). Szacunki zawarte w analizach organizacji PORT PC wskazują jednak, że do 2020 r. udział ten wzrośnie w Polsce do ponad 20%. Jak widać rynek polski dość szybko podąża za tendencjami europejskimi.

Szczególnie widać to w sprzedaży tych modeli pomp ciepła, które do ogrzewania wykorzystują powietrze zewnętrzne. W ciągu ostatnich 5 lat liczba sprzedawanych powietrznych pomp ciepła wzrosła prawie pięciokrotnie. Wszystko też wskazuje na to, że w najbliższych 4 latach wzrośnie około 3-krotnie. Na taki wynik wpływ zapewne będzie miał fakt, że rozwiązanie to najczęściej wybierają inwestorzy, którzy chcą zmodernizować system grzewczy w swoim domu.

Powietrzna pompa ciepła koszt eksploatacji

Nowy dom:

Koszty inwestycyjne związane z wyborem powietrznej pompy ciepła są często porównywalne z instalacją kotła gazowego czy kotła na biomasę. W przypadku kotła gazowego należy uwzględnić w budżecie chociażby konieczność wymurowania komina i wykonania obróbek dachowych czy przyłącza gazu wraz z kosztami projektu. Jeśli zdecydujemy się zastosować kocioł na biomasę, oprócz ceny urządzenia, będziemy musiei doliczyć jeszcze wydatki na bufor wody grzewczej o pojemności 300 litrów wraz z dość drogim podłączeniem oraz osprzęt podwyższający temperaturę powrotu wody. Do tego trzeba pamiętać o wydzieleniu osobnego pomieszczenia na opał – cena metra kwadratowego takiego pomieszczenia to kwota co najmniej 2500 zł. Ponadto koszt powietrznej pompy ciepła z montażemjest znacznie niższy od łącznej ceny zakupu i montażu kotła gazowego oraz osprzętu z kolektorami słonecznymi do przygotowania c.w.u. czy dodatkową instalacją chłodzenia.

Na wybór powietrznych pomp ciepła wpływ mają również niskie koszty eksploatacyjne w niewielkich, energooszczędnych budynkach przy stosunkowo niedużych kosztach inwestycyjnych. Pokazuje to symulacja kosztów rocznych centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody budynku jednorodzinnego o pow. 150 m2, wykonanego w standardzie warunków technicznych mających obowiązywać w 2021 roku oraz przy założeniu zużycia ciepłej wody użytkowej na poziomie 200 l/dobę. W analizowanym przypadku założono też konieczność zastosowania chłodzenia budynku.

Zastosowanie powietrznej pompy ciepła pod względem kosztów eksploatacyjnych i całkowitych kosztów rocznych wydaje się najlepszym rozwiązaniem. Przy pompach ciepła dobrej klasy, z instalacją ogrzewania podłogowego z temperaturą projektową 35/30°C, wartość SCOP (to współczynnik mówiący o tym, jaką ilość ciepła przekaże pompa ciepła w stosunku do dostarczonej ilości energii elektrycznej w czasie sezonu grzewczego) efektywności urządzenia będzie blisko przedziału 3,5-4,3. Zatem wybór ogrzewania płaszczyznowego (podłogowe, ścienne i sufitowe) w przypadku instalacji powietrznej pompy ciepła wydaje się najbardziej opłacalny pod względem ekonomicznym, gdyż pozwoli na najniższe koszty ogrzewania budynku.

Powietrzna pompa ciepła koszt eksploatacji

Istniejący budynek:

To, czego inwestorzy obawiają się najbardziej w przypadku zastosowania powietrznej pompy ciepła, to koszty pracy dodatkowego źródła ciepła, np. grzałki elektrycznej. Jeśli prawidłowo dobierzemy urządzenia, wówczas mamy szansę zminimalizować opłaty za prąd związane z pracą grzałki. Włącza się ona tylko przy dużych mrozach, pracując równocześnie z pompą ciepła, a jej czas pracy i koszty są praktycznie pomijalne.
Rozwiązaniem najczęściej stosowanym wśród pomp ciepła w istniejących budynkach są – jak wspomnieliśmy – urządzenia wykorzystujące do pracy powietrze z zewnątrz. Zainstalowanie innej pompy ciepła, np. gruntowej wiąże się z bardzo dużą ingerencją w otoczenie budynku i często nie jest możliwe czy sensowne (np. zbyt mała działka).
W przypadku powietrznych pomp ciepła warto wziąć pod uwagę wymogi dotyczące instalacji centralnego ogrzewania. Temperatura wody w istniejącej instalacji grzewczej nie powinna przekraczać 55oC przy temperaturach projektowych zewnętrznych około –20oC. W istniejących budynkach często oznacza to najpierw konieczność ich kompleksowej termomodernizacji (m.in. ocieplenia ścian, dachów, stropów nad piwnicami, wymiany stolarki okiennej i drzwiowej), a dopiero później – montażu pompy ciepła (takie prace nie tylko pozwolą na obniżenie rachunków, ale też poprawią warunki użytkowania budynku, we wnętrzach nie ma zimnych ścian i podłóg, budynek jest łatwiej ogrzać). Jej zastosowanie w domu, który traci ciepło, ponieważ tych robót z różnych względów (najczęściej finansowych) nie wykonano, może być ekonomicznie nieopłacalne.
Poniższy wykres pokazuje porównanie wysokości jednostkowych kosztów ciepła, przy założeniu stosowania taryfy elektrycznej weekendowej G12w (zapewniającej cenę brutto energii elektrycznej na poziomie 46-53 gr/kWh wraz z kosztami stałymi; w obliczeniach założono koszt 49 gr/kWh dla energii elektrycznej z taryfy G12w).

Pompa ciepła powietrzna. Gdzie szukać dofinansowania?

Istnieje kilka źródeł dofinansowania pomp ciepła. Jednym z nich są Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), udzielające pożyczek na instalację pomp ciepła. Są one nisko oprocentowane, z możliwością umorzenia do 30%-40%. Pożyczki są udzielane za pośrednictwem banków współpracujących z WFOŚIGW; najczęściej to banki spółdzielcze oraz Bank Ochrony Środowiska (BOŚ). Niestety z niezrozumiałych względów są w Polsce województwa, w których urzędnicy nie wiedzą, co to są pompy ciepła i nie występuje tam żadne wsparcie finansowe na zakup tych urządzeń. Co ciekawe, takie wsparcie można tam uzyskać dla kotłów elektrycznych uznawanych w Unii Europejskiej za najmniej efektywne urządzenia grzewcze (klasa energetyczna D).
Wysokość dotacji dla wniosków złożonych w tym roku wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych zakupu i montażu. Przy czym maksymalna wysokość dotacji wynosi 3000 zł za każdy kW obliczeniowego zapotrzebowania na ciepło budynku oraz mocy niezbędnej do przygotowania centralnej ciepłej wody użytkowej związanej z likwidacją palenisk lub kotłowni opalanych paliwami stałymi. Maksymalne dofinansowanie wynosi 30 tys. zł, a zapotrzebowanie na ciepło nie może przekroczyć 100 W/m² ogrzewanej powierzchni.

W niektórych województwach występują tzw. programy parasolowe, skierowane do konkretnych gmin. Wnioskodawcami są jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, natomiast ostatecznymi odbiorcami projektu (użytkownikami instalacji) są osoby fizyczne – mieszkańcy danej gminy. Z kolei mieszkańcy Warszawy mogą liczyć na dofinansowanie zakupu pomp ciepła w wysokości do 40%, przy czym wartość dotacji nie może przekroczyć 40 tys. zł.
Również Gmina Miejska Kraków w ramach Programu Ograniczania Niskiej Emisji udziela dofinansowania do instalacji odnawialnych źródeł energii, w tym pomp ciepła wraz z instalacją.

Od października 2017 r. dostępne jest jeszcze jedno centralne dofinansowanie pomp ciepła w ramach programu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) o nazwie Prosument II. Zarówno kredyt, jak i dofinasowanie w ramach tego programu realizowane są przez Bank Ochrony Środowiska.

Pompa ciepła po 10 latach – podsumowanie

Wybór pompy ciepła do ogrzewania budynku wydaje się jednym z najbardziej optymalnych rozwiązań, biorąc pod uwagę obecne ceny paliw i związane z tym koszty ogrzewania domu. Nie można jednak zapominać, że montaż tego urządzenia powinien być dopasowany do konkretnej sytuacji (czyli konkretnego domu).
W moim przypadku ponad 10 lat temu podjęliśmy rodzinną decyzję o budowie domu o powierzchni ponad 270 m2, a od ponad 8 lat źródłem ogrzewania mojego budynku jest gruntowa pompa ciepła. W stosunku do alternatywnej, tańszej inwestycji w kocioł gazowy z instalacją i przyłączem gazowym dodatkowa inwestycja (ok. 18 tys. zł) zwróciła się w ciągu 8 lat.

Aktualne koszty ogrzewania, przygotowania ciepłej wody i chłodzenia budynku wynoszą ok. 2500 zł na rok (używam typowej taryfy elektrycznej G11) i są około 2400 zł niższe w porównaniu do ewentualnych łącznych kosztów zużycia gazu i zużycia energii dodatkowej klimatyzacji.

Wybór tego urządzenia jako źródła ciepła nie był przypadkowy i nastąpił po przeprowadzeniu dokładnej analizy kosztów – było to najtańsze rozwiązanie grzewcze, biorąc pod uwagę całkowite roczne koszty eksploatacyjne i inwestycyjne (roczna wysokość kredytu wraz z ratą). Poza tym roczne oszczędności przy eksploatacji instalacji znacznie przekraczają koszt kredytu z ratą – wynoszą one ok. 2400 zł (natomiast koszt roczny kredytu wraz z ratą to wydatek ok. 1600 zł). Można powiedzieć, że dodatkowa inwestycja zwraca się na bieżąco. Duże znaczenie miały również dla mnie zwiększenie wartości budynku (w przypadku ewentualnej sprzedaży – co warto zawsze brać pod uwagę przy budowie domu), duży komfort cieplny (mam tylko ogrzewanie podłogowe) oraz wysoki komfort obsługi, a właściwe... jej brak.
Przy podejmowaniu decyzji o zamontowaniu gruntowej pompy ważne było również to, że jest to rozwiązanie w pełni ekologiczne – ogranicza zanieczyszczenie powietrza, a pośrednia emisja dwutlenku ęgla jest niższa od kotła gazowego o około 30%.
To, co było podstawowym atutem inwestycji w gruntową pompę ciepła to wyjątkowa trwałość dolnego źródła (mam dwa pionowe gruntowe wymienniki ciepła o długości 108 m każdy), która wynosi w praktyce między 50 a 80 lat.

Gdybym teraz ponownie budował dom jednorodzinny, to – mając obecne doświadczenie – wybrałbym dwa razy mniejszy, ale w aspekcie ogrzewania budynku ponownie zastosowałbym pompę ciepła – albo powietrzną, albo gruntową. Jednak w obydwu przypadkach z dodatkową instalacją fotowoltaiczną na dachu. Decyzje podjąłbym po dokładnej analizie ekonomicznej.

Rezygnując ze zbędnych pomieszczeń w budynku, takich jak kotłownia czy magazyn opału czy też budując trochę mniejszy dom, można znaleźć pieniądze na inwestycję w budynek, który nie będzie generował kosztów ogrzewania, przygotowania ciepłej wody czy chłodzenia, a przy prawidłowym zwymiarowaniu instalacji fotowoltaicznej pomoże zredukować dodatkowo koszty energii elektrycznej do kwoty ok. 200 zł rocznie (opłaty stałe). Jest to możliwe dzięki specjalnemu systemowi rozliczeń energii elektrycznej, zwanemu
opustem.

Na koniec powiedzmy zatem, dlaczego warto zamontować pompę ciepła w budynku jednorodzinnym? Oto powody:

• to rozwiązanie grzewcze przyszłości (możliwe uzyskanie 100% OZE i całkowita redukcja emisji CO2),
• nie emituje szkodliwych spalin w budynku (nie przyczynia się do tzw. niskiej emisji pyłów zawieszonych PM 2,5 i Benzoapirenu BaP),
• używa energii odnawialnej (dla SCOP=3,5 udział OZE to ok. 70% przekazywanego ciepła),
  F jest urządzeniem klasy premium i ma najwyższe klasy energetyczne A++ i A+++ wśród urządzeń grzewczych oraz najwyższą klasę A+ wśród urządzeń do podgrzewu wody użytkowej,
• zapewnia niższe koszty eksploatacji niż kocioł gazowy (powietrzna pompa ciepła do 35% a gruntowa – nawet 50%),
• może skutecznie chłodzić pomieszczenia bardzo małym kosztem (tzw. chłodzenie pasywne),
• w połączeniu z ogrzewaniem podłogowym czy ściennym zapewnia możliwy najwyższy komfort cieplny w budynku,
• jest niezawodna (potwierdzają to wieloletnie szwajcarskie badania FAWA) – ponad 95% klientów mających pompy ciepła nie chce stosować innego rozwiązania,
• zwiększa wartość finansową budynku, w którym jest zamontowana – łatwiej jest go sprzedać, jeśli koszty jego utrzymania nie są wysokie,
• jest znacznie tańsza w inwestycji (całościowo) niż kotłownia na paliwo stałe – porównywalna z kotłownią gazową (bez kosztów dolnego źródła ciepła);
• dolne źródło ciepła gruntowej pompy ciepła ma trwałość ponad 50 lat (nawet powyżej 80 lat),
• amortyzuje się po kilku latach eksploatacji,
• wymaga używania energii elektrycznej (stabilny i przewidywalny wzrost cen w ostatnich latach ok. 2% rocznie),
• jest doskonałym uzupełnieniem w polskich warunkach własnej instalacji fotowoltaicznej i w przyszłości z tanimi magazynami energii w budynkach,
• nie wymaga przyłącza gazu czy zbiornika gazu,
• nie wymaga specjalnego pomieszczenia – kotłowni oraz składu opału; nie trzeba też płacić za budowę komina spalinowego oraz jego czyszczenie,
• jest dla inwestora prosta w obsłudze i nie wymaga dużych nakładów na przeglądy czy serwis,
• funkcjonuje bez palnego paliwa w budynku i jest bezpieczna dla użytkownika,
• jest cicha (przy prawidłowej zabudowie).

Paweł Lachman to autor ponad 60 artykułów o tematyce odnawialnych źródeł ciepła i techniki grzewczej oraz niskiej emisji zanieczyszczeń powietrza. Od 2011 roku pełni funkcję prezesa zarządu Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła PORT PC