Wentylacja mechaniczna - na czym polega jej serwis?

System wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła jest ważnym elementem współczesnego domu. Zapewnia on dopływ odpowiedniej ilości świeżego powietrza, a jednocześnie zapewnia redukcję zużycia energii na potrzeby ogrzewania budynku w sezonie grzewczym i ewentualnego chłodzenia w okresie letnim.

Ważnymi funkcjami wentylacji mechanicznej jest również filtracja powietrza napływającego do budynku. Typowa, centralna instalacja wentylacji mechanicznej w domu jednorodzinnym składa się z: centrali wentylacyjnej (popularnie określanego jako rekuperator), czerpni świeżego powietrza i wyrzutni zużytego oraz układu kanałów z punktami nawiewu i wywiewu powietrza w poszczególnych pomieszczeniach. Każdy z tych elementów ma wpływ na funkcjonowanie układu, dlatego należy je regularnie serwisować.

Konserwacja centrali wentylacyjnej 

Stanowi ona najważniejszą część instalacji i zawiera wymiennik ciepła, wentylatory, filtry powietrza i czujniki temperatury, przepływu, ewentualnie również wilgotności.

Centrala wentylacyjna przynajmniej raz w roku powinna zostać poddana przeglądowi. Polega on przede wszystkim na:

• czyszczeniu wymiennika ciepła oraz powierzchni wewnętrznych urządzenia;
• czyszczeniu syfonu odpływu skroplin i sprawdzeniu poprawności odpływu;
• wymianie filtrów powietrza;
• sprawdzeniu poprawności wskazań czujników;
• sprawdzeniu poprawności pracy wentylatorów i klapy obejścia trybu chłodzenia (jeśli by-pass jest zamontowany);
• ewentualnej korekcie ustawień.

Częstotliwość wykonywania przeglądów powinna być dostosowana nie tylko do intensywności eksploatacji centrali, ale również do warunków gwarancji dla danego urządzenia. W dokumentacji urządzenia zawarta jest informacja kto może dokonać kontroli w okresie gwarancji. Najczęściej jest to fachowiec przeszkolony przez producenta centrali. Jest to o tyle ważne, iż w trakcie serwisu niezbędna jest znajomość automatyki rekuperatora, która ułatwi odczyt poszczególnych parametrów, wykonanie testów i ewentualną korektę ustawień.

Ponadto w dokumentacji podany jest maksymalny czas w jakim należy dokonać przeglądu. Przekroczenie tego terminu może skutkować utratą gwarancji na dalszy okres eksploatacji.

Filtry – rodzaje i klasy 

Częstotliwość wymiany filtrów zależy od przepływu powietrza i stopnia jego zanieczyszczenia, a także od rodzaju i klasy samych filtrów.

Jeśli chodzi o wpływ kształtu filtrów na częstotliwość wymiany, to warto wiedzieć o tym, że:

• filtry w postaci płaskiej maty – szybciej ulegają zanieczyszczeniu, ponieważ powietrze przepływa przez niewielką powierzchnię;
• filtry kasetowe i kieszeniowe – cechują się dużą powierzchnią, przez którą przepływa powietrze. Dzięki temu materiał, z którego są wykonane, zanieczyszcza się o wiele wolniej. W sprzyjających warunkach tego typu filtry wymienia się raz do roku. Natomiast, gdy powietrze jest znacznie zanieczyszczone, wówczas trzeba to będzie robić nawet raz na kwartał.

Podział pod względem skuteczności filtracji. W centrali wentylacyjnej znajdują się co najmniej dwa filtry powietrza. Jeden oczyszcza powietrze usuwane z pomieszczeń, aby chronić wymiennik ciepła. Drugi filtruje świeże powietrze pobierane z otoczenia, by nie tylko zabezpieczać powierzchnię wymiennika, ale również zapewnić optymalne warunki dla domowników. W związku z tym często w centrali wentylacyjnej znajdziemy dwa filtry o różnej skuteczności, czyli mniej dokładny, zgrubny filtr powietrza wywiewanego i dokładny filtr powietrza nawiewanego. Takie rozwiązanie pozwala zredukować koszty, wydłużyć czas eksploatacji i zmniejszyć zużycie energii elektrycznej. Dokonując zakupu, najlepiej wybrać te, które producent zaleca stosować w konkretnym modelu centrali wentylacyjnej.

Rodzaje i oznaczenia filtrów. Do niedawna badano je pod kątem skuteczności wychwytywania aerozoli i w zależności od wyników badań przypisywano konkretną klasę, np. filtry wstępne typu G.., pośrednie M... czy dokładne F….

Obecnie filtry poddawane są badaniom skuteczności wychwytywania pyłów zawieszonych w powietrzu. Przeprowadza się je z wykorzystaniem pyłów o określonej wielkości cząsteczki, tzw. PM10, PM2,5, PM1, czyli odpowiednio pyłów o wielkości do 1 µm, 2,5 µm i do 10 µm. Zgrubne filtry G oznaczono obecnie jako ISO Coarse (coarse czyli zgrubny), podając przy tym stopień skuteczności wychwytywania pyłów w procentach. Przykładowe oznaczenie może wyglądać zatem następująco - ISO Coarse 45%.

Filtr o wysokiej dokładności rozpoznamy po tym, iż w oznaczeniu będzie znajdował się mniejszy rozmiar cząsteczek pyłu, np. 1 lub 2,5 [1]* i będzie to zapisane np. w ten sposób - ISO ePM2,5 65%.

Filtry o wyższej dokładności - czy warto je stosować?

Część producentów oferuje możliwość zastosowania w centrali filtrów o wyższej dokładności. Dotyczy to oczywiście przede wszystkim filtra powietrza nawiewanego. Takie rozwiązanie pozwala wychwycić zanieczyszczenia o mniejszym rozmiarze, ale z reguły oznacza również wzrost oporów przepływu powietrza przez filtr. Naturalnym skutkiem zastosowania filtra o wyższej skuteczności będzie konieczność częstszej wymiany filtrów. Opcjonalnie można też rozważyć zastosowanie dwóch filtrów, czyli dodatkowego wstępnego w przewodzie czerpni powietrza świeżego oraz dokładnego w centrali wentylacyjnej. Dzięki temu obciążenie filtra dokładnego będzie znacznie mniejsze. Ponadto, aby nieco rzadziej wymieniać filtry, możemy co jakiś czas dokonywać ich czyszczenia.

Z kolei, aby zmniejszyć częstotliwość wymiany filtra powietrza usuwanego z budynku możemy rozważyć montaż miejscowych, czyli wstępnych filtrów powietrza w poszczególnych kanałach, np. w kuchni czy łazienkach.

Czerpnia i wyrzutnia powietrza

Część czerpni i wyrzutni ma również zintegrowany zgrubny filtr siatkowy. Jego rolą jest ochrona przed przedostawaniem się osadów do wnętrza instalacji. W trakcie eksploatacji systemu na powierzchni siatki ochronnej mogą odkładać się różnego rodzaju zanieczyszczenia, np. pyłki roślin i kurz. Z biegiem czasu, w połączeniu z wilgocią zanieczyszczenia mogą stanowić barierę utrudniającą przepływ powietrza przez siatkę. W związku z tym czerpnie i wyrzutnie wyposażone w siatkę ochronną także powinny zostać oczyszczone w trakcie przeglądu instalacji. Stąd tak ważny jest odpowiedni dostęp do czerpni i wyrzutni.

Uwaga! Jeśli na etapie budowy instalacji planuje się montaż czerpni i wyrzutni w miejscach trudnodostępnych, np. szczyt ściany czy dach, wówczas nie należy stosować czerpni/wyrzutni z siatką ochronną. W zamian warto rozważyć zastosowanie kanałowego filtra wstępnego przed centralą.

Czyszczenie kanałów wentylacyjnych

Jeśli w domu jednorodzinnym system wentylacji mechanicznej jest właściwie eksploatowany, zwykle w pierwszych latach nie dochodzi do wyraźnego zanieczyszczenia wnętrza kanałów wentylacyjnych. W związku z tym ich czyszczenie nie jest konieczne. Warto to jednak sprawdzać w trakcie każdego przeglądu.

Jeżeli po pewnym czasie sieć kanałów będzie wymagała wykonania takiej usługi, serwisant używa do tego specjalnych szczotek. Jest to jednak możliwe jedynie, gdy instalację ułożono ze sztywnych kanałów stalowych bądź z odpowiednich tworzyw sztucznych. Takich szczotek nie można niestety zastosować do systemu, w którym poprowadzono elastyczne przewody typu flex, wykonane z folii aluminiowej i izolacji termicznej z wełny mineralnej.

Uwaga! W przypadku systemu kanałów o małej średnicy podłączonych do rozdzielaczy czyszczenie wykonuje się wprowadzając elastyczny system czyszczący z końcówką w postaci szczotki przez rozdzielacz lub poszczególne punkty wlotu/wylotu powietrza.

Regulacja pracy systemu po wykonaniu przeglądu

W zależności od rodzaju systemu ewentualne czyszczenie kanałów może wymagać demontażu części elementów regulujących przepływ powietrza. Wtedy po zakończeniu czyszczenia niezbędne może być wykonanie pomiarów przepływu powietrza do i z poszczególnych pomieszczeń. Jeśli wystąpią wyraźne odchyłki w stosunku do zaprojektowanych wartości, niezbędna będzie ponowna regulacja.

Wskazówki eksploatacyjne

Użytkowanie wentylacji mechanicznej w czasie remontu domu

Częstotliwość czyszczenia filtrów, centrali i kanałów oraz koszty tych czynności możemy zredukować eksploatując instalację w rozsądny sposób. Szczególnej uwagi wymaga system podczas prowadzenia ewentualnych prac remontowych, które wiążą się z emisją zanieczyszczeń. W tym czasie należy zasłonić wszystkie anemostaty nawiewne i wywiewne, a dom wietrzyć otwierając okna w poszczególnych pomieszczeniach.

Dostosowanie przepływu do potrzeb

Na koszty eksploatacji, ale i przeglądu instalacji ma wpływ także intensywność przepływu powietrza. Im więcej powietrza przepłynie przez filtry, tym częściej niezbędna będzie ich wymiana. Wyższy przepływ oznacza również wyższe zużycie energii elektrycznej do zasilania wentylatorów i wyższe zużycie ciepła na potrzeby dogrzewania powietrza do oczekiwanej temperatury w sezonie zimowym. Większość central wentylacyjnych ma możliwość współpracy ze sterownikiem, który pozwala ustawić różne wartości przepływu powietrza dla poszczególnych zakresów godzin i dni. Dzięki temu możemy ograniczyć przepływ powietrza w godzinach, w których nie przebywamy w domu. Oprócz mniejszego zużycia energii i niższych kosztów wymiany filtrów takie działanie zapewnia również redukcję stopnia osuszenia powietrza w sezonie grzewczym, a także mniejszy wzrost temperatury w pomieszczeniach w trakcie upalnego dnia. 

Automatyczna adaptacja przepływu powietrza

Cześć central wentylacyjnych ma wbudowany czujnik wilgotności powietrza usuwanego z pomieszczeń. Dzięki temu sterownik centrali może dostosowywać przepływ powietrza do intensywności wykorzystania budynku. Wzrost wilgotności powietrza oznacza np. obecność większej liczby osób w pomieszczeniach, korzystanie z kąpieli czy gotowanie w kuchni. Powoduje to automatyczny wzrost przepływu powietrza. Spadek wilgotności powietrza przekłada się na automatyczną redukcję przepływu powietrza. Szybkość obu tych procesów zależy nie tylko od pomiarów wilgotności, ale również od ustawień sterownika. W razie potrzeby warto omówić tę kwestię z serwisantem podczas przeglądu.

Automatyczna adaptacja przepływu powietrza w stosunku do aktywności mieszkańców może być realizowana również w oparciu o czujnik/czujniki poziomu dwutlenku węgla w powietrzu. Czujnik taki może znajdować się w centrali wentylacyjnej lub w jednym lub kilku pomieszczeniach. Najlepiej go umieścić w przestrzeni, w której powietrze zużyte wypływa, np. z pokoju w kierunku łazienki, garderoby czy innego pomieszczenia.

Ewentualne zmiany zawsze wymagają konsultacji

Jeśli planujemy wprowadzić w domu zmiany, które mogą mieć wpływ na prawidłową pracę instalacji wentylacji mechanicznej, zawsze należy je skonsultować z projektantem lub doświadczonym instalatorem. Przykładami takich zmian może być podział lub łączenie pomieszczeń czy wykorzystanie ich do innego celu niż było to pierwotnie projektowane. W takiej sytuacji niezbędna może być adaptacja systemu wentylacji.

Bardzo ważne jest przy tym to, aby nie stosować urządzeń, których praca mogłaby zostać zakłócona przez działanie wentylacji mechanicznej. Chodzi tu o wszelkie urządzenia grzewcze z otwartą komorą spalania, które wymagają doprowadzania powietrza do spalania paliwa z pomieszczenia. To niezwykle rzadkie przypadki, ale nieodpowiednie decyzje mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców.

Pamiętajmy nie tylko o centrali i kanałach

Na skuteczność pracy instalacji wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła ma wpływ szereg czynników. Jednym z nich jest chociażby szczelność powłoki budynku. Z biegiem lat ewentualne pojawiające się nieszczelności mogą powodować spadek skuteczności odzysku ciepła. Z tego powodu wskazana jest również okresowa kontrola stanu okien i ewentualna regulacja mechanizmów dociskowych oraz smarowanie, a czasami również wymiana uszczelek.

[1]* W artykule wykorzystano - Nowa norma klasyfikacji filtrów ISO 16890 - InstalReporter