Zaskroniec zwyczajny. Nie bójcie się zaskrońca

Kto ma ogród nad stawem lub rzeką albo wybudował duże oczko wodne, ten ma spore szanse poobserwować te niezwykłe i, niestety, coraz rzadsze zwierzęta. Zaskrońce pływają, polują na żaby wśród nadwodnych roślin, a w słoneczne dni chętnie wygrzewają się na brzegu. Nie należy ich jednak brać do ręki, bo to dla nich ogromny stres. Zagrożone uciekają, kryjąc się w wodzie lub w gęstych zaroślach, a osaczone starają się przestraszyć przeciwnika, sycząc i unosząc przednią cześć ciała. Gdy to nie pomaga, wyrzucają cuchnącą wydzielinę z gruczołów odbytowych lub udają martwe, przewracając się na grzbiet. Jak wszystkie gady i płazy w Polsce zaskrońce objęte są ochroną, więc straszenie ich, przemieszczanie i odławianie jest niezgodne z prawem i podlega karze.

 

Dzięki receptorom w górnej szczęce i na języku zaskroniec może odbierać bodźce zapachowe i tropić ofiary, a także rozpoznać, czy wykryty obiekt to zagrożenie, czy pokarm. Rozdwojony język wbrew ludowym przekazom nie ma związku z jadem. Zaskrońce nie są jadowite i nie kąsają, nawet gdyby je wziąć do ręki. Najchętniej schodzą z drogi. Kto więc nie chce stanąć z nimi oko w oko, niech chodzi, tupiąc. Tym sposobem ostrzeże te gady, które wprawdzie są głuche jak pień, ale doskonale wyczuwają drgania podłoża.

Samice zaskrońców są wyraźnie większe od samców. Mogą mieć nawet 2 m długości! Samce nie przekraczają metra i są smuklejsze. Niemal 1/4 długości ciała stanowi ogon, u dorosłych osobników zakończony rogowym stożkiem. U nasady ogona samców ukrywają się aż dwa narządy kopulacyjne pokryte haczykowatymi wyrostkami. Ten drugi to "żelazna rezerwa" na wypadek utraty męskości - a to wcale nierzadkie. Podczas aktu płciowego najeżony penis na tyle mocno wczepia się w kloakę samicy, że w razie konieczności ucieczki łatwiej go oderwać od ciała właściciela niż partnerki.

 

Gody zaskrońców zaczynają się zaraz po przebudzeniu z zimowego snu, zwykle w drugiej połowie kwietnia, gdy kwitną tarniny. Gady najpierw wygrzewają się w promieniach słońca, a potem zaczynają szukać osobników płci przeciwnej. W używanych od lat miejscach zimowego snu gromadzą się dziesiątki zaskrońców. Szczęśliwy obserwator przyrody może w słoneczny, ciepły dzień zobaczyć tam istne kłębowisko wijących się w miłosnych uściskach gibkich ciał. To niezapomniane widowisko. Kopulacja zaskrońców może trwać od pół do ponad półtorej godziny. Samiec najpierw nerwowo owija się wokół samicy, a później splata się z nią tylną częścią ciała.

Po 6-8 tygodniach (zwykle na przełomie czerwca i lipca) samica składa jaja - może być ich nawet ponad 30. Na gniazdo wybiera miejsce wilgotne i ciepłe, zapewniające temperaturę 25-30°C. Idealne są zaniedbane pryzmy kompostowe, sterty siana lub liści, zwały trocin pod lasem czy wilgotny torf na nasłonecznionym brzegu zbiornika wodnego.

Inkubacja jaj trwa 8-9 tygodni. Młode przychodzą na świat pod koniec sierpnia. Przerywają skórzastą skorupkę i wydostają się ku światłu. Mają zaledwie kilkanaście centymetrów długości i są niewiele grubsze od sznurowadła. Przed jesienią muszą nabrać sił, aby przetrwać długą hibernację. Nie wszystkim się to udaje.

 

Wrogami zaskrońców są jeże, bociany, myszołowy i różne gadożery. Dorosłe osobniki często tracą życie pod kołami aut, gdyż poszukując ciepła, chętnie wylegają na słoneczne leśne drogi. Młode padają ofiarą psów, kotów i ostrzy kosiarek. Węże nierzadko giną też z ręki człowieka ulegającego wrodzonemu lękowi przed tym, co się wije. Największym zagrożeniem jest jednak zanikanie odpowiednich dla nich siedlisk. Dlatego nie przeszkadzajmy zaskrońcom zamieszkującym nasz ogród, a w słonecznym zakątku stwórzmy im miejsce odpowiednie do składania jaj, np. usypując pryzmę liści i skoszonej trawy przykrytą luźną warstwą gałęzi.

Te gatunki nadal są mylone, co dla niegroźnych zaskrońców bywa fatalne w skutkach. Tymczasem wcale nietrudno je rozróżnić.

- przebywa zwykle nad wodą;

- ma z tyłu głowy (za skroniami - stąd jego nazwa) żółte plamy;

- może być zabarwiony szaro, szarozielono, jasnobrązowo, brązowoczarno - na tym tle po bokach grzbietu widoczne są jasne plamki;

- jest dłuższy i smuklejszy;

- ma wyłupiaste żółtawe oczy o okrągłych źrenicach.

- preferuje miejsca suche;

- nie ma żadnych jasnych plam na głowie;

- jest ciemno zabarwiona, a przez jej grzbiet przebiega wyraźny czarny zygzak (ale są też osobniki jednolicie czarne); stosunkowo nieduża, jej ciało jest bardziej krępe niż zaskrońca;

- tęczówki żmij są czerwonawe, a źrenice pionowe.