Raport o budowie domu murowanego - część 1: fundamenty

Solidne fundamenty

Rodzaj fundamentów dobiera się do rodzaju gruntu i ciężaru domu. Najlepiej więc, zanim jeszcze powstanie projekt, zlecić wykonanie badania geotechnicznego. W projektach gotowych planuje się tradycyjne fundamenty w postaci ław i ścian dla korzystnych warunków gruntowych. Niezbędne jest więc ich późniejsze dostosowanie do gruntu i poziomu wody na działce. (może się okazać, że różnią się od tych, założonych przez projektanta). Wówczas konieczne jest ich przeprojektowanie lub zastosowanie dodatkowych izolacji przeciwwilgociowych lub przeciwwodnych. Jeśli na działce poziom wód gruntowych jest wysoki lub grunt jest słaby (istnieje obawa, że z powodu osiadania mogłoby nastąpić uszkodzenie konstrukcji domu), dobrym rozwiązaniem jest płyta fundamentowa. Sprawdzi się ona także wtedy, gdy zależy nam na czasie (możemy zyskać nawet 3 tygodnie).

Jeżeli jednak na działce są bardzo niekorzystne warunki, konieczne jest zastosowanie droższych fundamentów pośrednich (studni lub pali). Warto się na nie zdecydować jedynie wtedy, gdy bardzo zależy nam na lokalizacji. Jeżeli jednak koszt wykonania skomplikowanego fundamentowania jest bardzo wysoki, najlepszym wyjściem jest... znalezienie innej działki.

Tradycyjnie i na płycie

Najczęściej wybieranym rozwiązaniem są ławy i ściany fundamentowe. Jest to tradycyjny i powszechnie uważany za najbardziej ekonomiczny sposób posadowienia domu. Od pewnego czasu to rozwiązanie ma "konkurencję" - płytę fundamentową. Jest ona alternatywą dla tradycyjnych fundamentów. Na płycie posadawia się domy energooszczędne i pasywne. W praktyce jednak niewielu "tradycyjnych" inwestorów decyduje się na takie rozwiązanie, obawiając się wysokich kosztów. Tymczasem cena płyty wcale nie musi być wyższa niż tradycyjnych ław i ścian fundamentowych, nawet wtedy gdy na działce są korzystne warunki gruntowo-wodne. Bardzo ważne jest jednak to, że nie trzeba wykonywać głębokich wykopów, etapów prac jest znacznie mniej i - co ważne - nie przerywa się ciągłości ułożenia izolacji przeciwwilgociowej i termicznej.

Ławy i ściany fundamentowe

Dobrze sprawdzają się na gruntach o dobrej nośności i są stosunkowo łatwe do zrobienia, więc niektórzy inwestorzy decydują się na ich samodzielne wykonanie. Ławami i ścianami może się też zająć ta sama ekipa murarska, która wykona ściany domu.

Najpierw wykonuje się ławy. Można to zrobić na dwa sposoby. Pierwszy: na dnie wykopu układa się warstwę chudego betonu, ustawia deskowanie, umieszcza w nim zbrojenie, a następnie betonuje. Drugi: to wylanie ław bezpośrednio w gruncie po wyłożeniu folią hydroizolacyjną i ułożeniu zbrojenia.

Na gotowych ławach wykonuje się ściany fundamentowe. Mogą być one murowane lub monolityczne. Zwykle wystają na 30-60 cm nad poziom terenu.

Podłoga na gruncie

Fot. Grzegorz Otwinowski

Zwykle przy rodzaju fundamentów pomija się podłogę na gruncie. Jest ona jednak integralną częścią tradycyjnych fundamentów domów niepodpiwniczonych, ponieważ jest jednocześnie podłogą parteru. Wykonuje się ją między ścianami fundamentowymi, układając warstwy piasku, chudego betonu oraz izolacji. Warto solidnie ją ocieplić. Standardowo izolacja termiczna wynosi 15-20 cm, ale dobrze jest ją zwiększyć nawet do 40 cm. Tak grube ocieplenie najlepiej umieścić pod podkładem betonowym, jeśli nie uwzględniono tego w projekcie. Inaczej pomieszczenia parteru będą niższe lub konieczne będzie wymurowanie wyższych ścian.

Płyta fundamentowa

Nie musi ona znajdować się poniżej głębokości przemarzania gruntu. Ze względu na to, że wykonuje się ją pod całym budynkiem, nieznacznie obciąża grunt. Dlatego sprawdza się na gruntach o słabej nośności i przy wysokim poziomie wód gruntowych. Dodatkowo zyskujemy nie tylko fundament, ale również podłogę pierwszej kondygnacji domu. Istnieje również możliwość umiejscowienia w płycie ogrzewania podłogowego, które uruchamia się już w trakcie budowy. Wykonanie płyty fundamentowej trzeba jednak zlecić firmie, która się w tym specjalizuje.

Materiały na fundamenty

Fundamenty domu są narażone na działanie wilgoci i wody gruntowej. Muszą być wykonane z materiałów o dużej wytrzymałości, mrozoodporności i niskiej nasiąkliwości. Trzeba je też zabezpieczyć izolacjami termicznymi i przeciwwilgociowymi.

W tradycyjnych fundamentach najważniejsza jest izolacja pozioma, którą zawsze oddziela się ściany parteru od fundamentowych. Izolacja pionowa natomiast nie zawsze jest konieczna. Oprócz izolacji przeciwwilgociowych zawsze warto ułożyć na ścianach - najlepiej na całej ich wysokości - izolację termiczną. Aby izolacje były skuteczne, trzeba zapewnić ich ciągłość. Niestety, nie zawsze się tego przestrzega, a niestaranność i pomyłki zdarzają się nie tylko wykonawcom, ale także projektantom.

Uwaga! Płytą fundamentową kompleksowo zajmuje się firma, która sama zamawia wszystkie niezbędne materiały.

Do wylewania - beton i zbrojenie

Jako monolityczne (wylewane) wykonuje się zazwyczaj ławy, a czasem też ściany fundamentowe. Potrzebne jest zbrojenie podłużne z prętów żebrowanych o średnicy 12 mm i drutu do strzemion. Niezbędna jest też mieszanka betonowa klasy C16/20 do ław i ścian.

Stal zbrojeniową zamawia się w firmach zajmujących się jej sprzedażą. Na budowę dostarczana jest najczęściej w postaci prętów prostych w wiązkach lub zwojach, z których wykonawca przygotowuje zbrojenie. Fot. Shutterstock/Jack Thumm

Do murowania

Ściany fundamentowe można także wznieść z bloczków betonowych, silikatowych, betonu komórkowego i pustaków zasypowych. Muruje się je na zaprawę cementową.

Bloczki silikatowe - powierzchnia ścian jest gładka i nie wymaga rapowania; koniecznie trzeba ją jednak zabezpieczyć przed wilgocią/Fot.: Xella/Ytong

Bloczki z betonu komókowego - można je wykorzystywać na ściany pod warunkiem szczelnego wykonania izolacji przeciwwilgociowej/Fot.: Xella/Silka

Pustaki zasypowe - są szalunkiem traconym; ich wnętrze wypełnia się betonem/Fot.: Bruk-Bet

Do ocieplenia

Do izolacji termicznej ścian fundamentowych i podłogi na gruncie stosuje się styropian lub polistyren ekstrudowany, a do ocieplenia ścian dodatkowo szkło piankowe i keramzyt luzem.

Polistyren ekstrudowany nie wymaga żadnego zabezpieczenia od zewnątrz. Ze względu na wysoką cenę stosuje się go zwykle przy niekorzystnych warunkach gruntowych/Fot.: Austrotherm

Do izolacji przeciwwilgociowej

Izolację pionową robi się z mas asfaltowo-kauczukowych lub lepiku na zimno, a poziomą - z papy lub folii hydroizolacyjnej.

Lepik asfaltowy na zimno - to on jest izolatorem przeciwwilgociowym; papa jest tylko zbrojeniem/Fot.: Den Braven

Grunt bitumiczny - służy do przygotowania ścian przed nałożeniem płynnej izolacji bitumicznej /Fot.: Den Braven

Termozgrzewalna papa asfaltowa; z jednego lub dwóch jej arkuszy wykonuje się tradycyjną izolację poziomą/Fot.: AGATA JAKUBOWSKA

Z deskowaniem czy bez

Wykonanie tradycyjnych fundamentów przeważnie zaczyna się od montażu deskowania, które jest formą dla betonu. Najczęściej robi się je z desek sosnowych o grubości 2,5-3,2 cm. To tani materiał (500-700 zł/m3 - nowe i 200-400 zł/m3 - używane). Choć takie deskowanie łatwo zrobić, to jest pracochłonne. Prace można przyspieszyć, zastępując deski płytami OSB-3 lub OSB-5 o grubości od 18 mm lub płytami MFP grubości 18-21 mm bądź laminowaną sklejką szalunkową. Ławy w gruntach gliniastych można również wykonać bez szalunków - bezpośrednio w wykopie, a ściany - w szalunkach powtarzalnych (wielokrotnego użytku).

Ile kosztują fundamenty

Ławy fundamentowe żelbetowe o szer. do 0,6 m - ok. 430 zł/m3

Ściany fundamentowe z bloczków betonowych - ok. 560 zł/m3

Ściany betonowe o gr. 20 cm i wys. do 3 m - ok. 167 zł/m2

Ściany żelbetowe o gr. 12 cm i wys. do 6 m - ok. 176 zł/m2

Izolacje przeciwwilgociowe z emulsji asfaltowej na zimno

- pierwsza warstwa - ok. 2 zł/m2

- każda następna warstwa - ok. 2 zł/m2

Izolacje przeciwwilgociowe z emulsji asfaltowej na gorąco

- jednowarstwowe - ok. 9 zł/m2

- dwuwarstwowe - ok. 15 zł/m2

Izolacja termiczna ścian fundamentowych ze styropianu o gr. 6 cm - ok. 47 zł/m2

Izolacja termiczna ścian fundamentowych z polistyrenu ekstrudowanego o gr. 6 cm - ok. 98 zł/m2

Podłoga na gruncie z izolacją ze styropianu o gr. 50 cm - ok. 118 zł/m2

Czy wiesz, co to znaczy?

Biała wanna - wykonanie konstrukcji piwnicy z betonu wodoszczelnego, który pełni podwójną funkcję - konstrukcyjną i izolacyjną. Nie trzeba wtedy robić przeciwwodnej izolacji bitumicznej.

Chudy beton - beton z małą zawartością cementu (około 100 kg/m3, czyli mniej więcej 1/3 tego, co w zwykłym betonie), o małej wytrzymałości. Jego warstwę o grubości
8-10 cm stosuje się jako podkład zapobiegający wyciekaniu zaczynu cementowego podczas betonowania fundamentów.

Czarna wanna - zabezpieczenie konstrukcji piwnicy przed zawilgoceniem przez wykonanie izolacji przeciwwilgociowej i przeciwwodnej z materiałów bitumicznych (najczęściej lepiku asfaltowego i papy).

Drenaż - system studzienek i rur perforowanych, które układa się wokół domu w wykopach o spadku około 0,5% i obsypuje żwirem. Drenaż stosuje się przy zbyt wysokim poziomie wód gruntowych, które mogą zagrozić fundamentom.

Głębokość przemarzania gruntu - ujemna temperatura powoduje ścinanie gruntu i zniszczenie jego struktury. Poziom jego przemarzania jest różny w różnych regionach Polski i zależy od warunków klimatycznych. W najzimniejszych regionach grunt przemarza nawet do głębokości 1,4 m, w najcieplejszych, na zachodzie - około 0,8 m. W centralnej części Polski grunt przemarza mniej więcej do głębokości 1 m. Fundamenty domu posadawia się poniżej głębokości przemarzania gruntu.

Korzystne warunki na działce - grunt jest nośny i niespoisty (czyli przepuszczalny piasek lub pospółka), a poziom wody gruntowej znajduje się nisko - przynajmniej 1 m poniżej spodu fundamentów.

Nasiąkliwość materiału - zdolność do wchłaniania i zatrzymywania wody. Znaczna nasiąkliwość jest wadą materiału na fundamenty (a także na warstwy elewacyjne ścian zewnętrznych).

Niekorzystne warunki na działce  -  grunt jest nienośny (na przykład torf, namuły lub niezagęszczone nasypy), spoisty (nieprzepuszczalne gliny, piaski gliniaste, gliny piaszczyste) lub z przewarstwieniami, a poziom wody gruntowej wysoki - czasem zaledwie 30-50 cm poniżej poziomu terenu.

Rapówka -  zaprawa o rzadkiej konsystencji wyrównująca powierzchnię  ścian fundamentowych przed ułożeniem przeciwwilgociowej izolacji pionowej.

Zdaniem eksperta: jak zmienić sposób posadowienia domu?

Aleksandra Miąsko, radca prawny:

Kwestię odstępstw od zatwierdzonego projektu reguluje Prawo budowlane. Zmiana posadowienia domu może być istotna lub nieistotna, w zależności od tego, czy wpływa np. na odległość od granicy działki. O tym, czy jest to zmiana istotna, czy nie, decyduje projektant. Jest on obowiązany zamieścić w projekcie budowlanym odpowiednie informacje (rysunek i opis) dotyczące odstąpienia. Jeżeli zmiany mają charakter istotnych, to należy wystąpić do organu nadzoru budowlanego o zmianę decyzji pozwolenia na budowę. Sama zmiana rodzaju fundamentów jest poważna, ale nie jest istotna i nie wymaga zmiany decyzji pozwolenia na budowę; w zupełności wystarczy wpis do dziennika budowy.