Oczyszczalnie przydomowe: oczyszczalnia trzcinowa

Przydomowa oczyszczalnia trzcinowa

O sposobie usuwania ścieków w dużej mierze decydują: powierzchnia działki, panujące na niej warunki wodno-gruntowe oraz możliwości podłączenia do ogólnej kanalizacji. Im większa niezależność od zewnętrznego odbiorcy, tym droższa inwestycja. Zapewnia ona jednak niższe koszty eksploatacji.

Oczyszczalnia trzcinowa: oszczędności i dekoracja

Wobec konieczności regularnego uiszczania opłat za opróżnianie szamba lub odbiór ścieków przez kanalizację, budowa przydomowej oczyszczalni korzeniowej ma swoje uzasadnienie. Poza tym "korzeniówka" zwiększa estetykę ogrodu. Wykorzystuje procesy zachodzące w naturalnym środowisku, dlatego jest rozwiązaniem dla tych, którzy myślą o życiu w zgodzie z naturą i wybierają technologie bezpieczne dla środowiska.

Fot. Dorota Krupińska

Pani Dorota (właścicielka oczyszczalni ze zdjęcia powyżej) pierwszy raz obejrzała "trzcinówkę" wiele lat temu, na ekologicznie zaprojektowanej działce ówczesnego prezesa Fundacji Poszanowania Energii. Zależało jej na tym, aby oczyszczalnia, którą zbuduje u siebie, była nieuciążliwa dla środowiska, bezwonna, sprawna i bezobsługowa.

- Nie chciałam stosować bardzo popularnego w Polsce systemu rozsączania, ponieważ tam ścieki zatruwają grunt, a także - z tego co widziałam (i czułam) w różnych miejscach - łatwo go przeciążyć i zamulić. Szesnaście lat temu, kiedy powstawała moja oczyszczalnia, osoby znające tę technologię można było policzyć na palcach jednej ręki - opowiada pani Dorota. - Projektanta Marcina Gąsiorowskiego i wykonawcę Wojciecha Bafeltowskiego poznałam za pośrednictwem architekta, który zaprojektował mój dom - Dariusza Śmiechowskiego. Wszystkim im bliska była idea domów i osiedli przyjaznych człowiekowi oraz naturze.

Oczyszczalnia przydomowa: budowa i zasada działania

Początkowo budowano przydomowe oczyszczalnie trzcinowe z poziomym przepływem ścieków, które wymagały dość dużej powierzchni działki. Obecnie najczęściej powstają obiekty z przepływem pionowym, w których neutralizacja ścieków jest możliwa dzięki maksymalnie efektywnemu wypełnieniu złoża. Proces składa się z kilku etapów, a ścieki przepływają przez kilka miejsc:

Rys. Wawrzyniec Święcicki

Osadnik wstępny - tu trafiają ścieki bytowo-gospodarcze odprowadzane z domu. W osadniku wytrącają się z nich osady, które opadają na dno. Pojemność osadnika należy dobrać tak, aby na każdego domownika przypadało około 0,5 m3.

Pompa dozująca - wstępnie sklarowany ściek jest kierowany na złoże za pomocą pompy (znajduje się ona albo w wydzielonej komorze osadnika, albo w osobnej studzience za osadnikiem). Pompa może być wyposażona w zegar, na przykład elektroniczny, uruchamiający zasilanie, lub pływakowy włącznik zabezpieczający ją przed pracą na sucho.

Złoże filtracyjne - jest to wykop wypełniony różnymi warstwami materiałów filtracyjnych i obsadzony trzciną. Jako złoże stosuje się piasek, żwir, żelazo (na przykład w postaci stalowych podkładek, najlepiej jednak w formie wiórów czy żelaznej wełny), grys marmurowy, grys z wapna ogrodniczego, keramzyt, a nawet słomę, korę, torf czy kompost. Aby przepływające przez złoże ścieki nie zanieczyszczały gruntu, wykop izoluje się folią odporną na przerastanie korzeni (na folii dodatkowo układa się geowłókninę, co zapobiega jej mechanicznemu uszkodzeniu). Na dnie wykopu ułożony jest rurociąg zbierający.

Studzienka kontrolna - wpływa do niej woda pościekowa z rurociągu zbierającego. Studzienka umożliwia kontrolę jej jakości. Woda pościekowa powinna mieć takie parametry, aby można było użyć jej do celów ogrodniczych czy odprowadzić do gruntu lub naturalnego cieku wodnego.

Czysta woda dzięki bakteriom

Oczyszczanie ścieków umożliwiają bakterie obecne w gruncie otaczającym kłączokorzenie trzciny, które powodują rozkład substancji organicznych zawartych w ściekach. Kłącza trzciny, wrastając w warstwę filtracyjną, tworzą hydrauliczne kanaliki, co zapewnia właściwą przepustowość złoża oraz umożliwia doprowadzenie tlenu w głąb filtra.

Zawartość związków azotu i fosforu w ściekach zmniejsza się nie tylko dzięki roślinom, dla których stanowią one substancję odżywczą. Oprócz tego azot uwalniany jest do powietrza przez mikroorganizmy, a fosfor wiązany w złożu przez dodatki wapienne i żelazo. Do adsorpcji fosforu używa się specjalnie dobranych minerałów.

Przydomowa oczyszczalnia korzeniowa redukuje BZT5 (biochemiczne zapotrzebowanie na tlen - wskaźnik czystości wody) średnio o 90 proc., azot - 94 proc., a fosfor - 90 proc.

Wydajność oczyszczalni trzcinowej

- Woda pościekowa z mojej oczyszczalni była badana w drugim i czwartym roku działania w laboratorium Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie - opowiada pani Dorota. - Uzyskała ona drugą klasę czystości, czyli wyższą niż woda w niejednej polskiej rzece. Po przegotowaniu nadaje się do picia. Jest przejrzysta i pachnie jeziorem. Używam jej do podlewania ogrodu, co - zgodnie z założeniem projektantów - pozostawia wodę w obrębie działki.

Zimą wydajność oczyszczalni maleje o kilkanaście procent, lecz złoże nie zamarza dzięki temu, że tlen transportowany jest do podziemnych części roślin, a w procesie metabolizmu powstaje ciepło. Poza tym ciepły ściek jest dozowany, a złoże chroni dodatkowo kilkunastocentymetrowa pokrywa keramzytowo-roślinna.

Czytaj też o tym, jak wykorzystać deszczówkę

Przydomowa oczyszczalnia trzcinowa: projekt i budowa

Przed rozpoczęciem budowy oczyszczalni, należy wykonać jej projekt. Uwzględnia się w nim lokalizację oczyszczalni oraz liczbę użytkowników. Dom pani Doroty znajduje się na wschodnim Mazowszu (jest to III strefa przemarzania gruntu) i mieszkają w nim 4 osoby. Przyjmując zatem, że wymagana powierzchnia pod budowę oczyszczalni z pionowym przepływem ścieków wynosi 3,5 m2 na jednego mieszkańca, a głębokość złoża 2 m, wykop zajął 12 m2 działki. Należy pamiętać również o tym, że wybrane miejsce musi być nasłonecznione przez co najmniej sześć godzin dziennie.

Wykonanie przydomowej oczyszczalni trzcinowej ścieków

Zazwyczaj do wykonania wykopu wykorzystuje się koparkę i samochód z wywrotką. Czasami jednak układ działki nie pozwala na dostęp tak ciężkiego sprzętu. Wówczas wykop trzeba zrobić za pomocą zwykłego szpadla. I taka właśnie sytuacja miała miejsce u pani Doroty. Nie było jednak problemu, gdyż wszystkie prace zleciła fachowcom. Dno i ściany oczyszczalni zostały wyłożone materiałem izolacyjnym, następnie na dnie ułożono drenaż zbierający, który został pokryty kolejnymi warstwami złoża. Na końcu całość osadzono kłączami trzciny.

Tak zbudowana oczyszczalnia praktycznie od razu nadaje się do użytku. Podczas jej rozruchu filtr zalewa się wodą lub spiętrzonymi ściekami, aby powstała flora bakteryjna i nie doszło do przesuszenia. Można też do osadnika lub miski ustępowej wsypać odpowiednią dawkę preparatów bakteryjnych.

Fot. Wojciech Bafeltowski

Cały wykop o powierzchni 12 m2 po zaizolowaniu i ułożeniu systemu rur został wypełniony drenażem. Na złożu sadzi się rośliny. Gdy urosną, co trwa około 3 miesięcy, filtr osiągnie maksymalną wydajność.  Ze studzienki kontrolnej woda pościekowa jest odprowadzana dalej i wykorzystywana np. do podlewania ogrodu

Domowe ścieki a prawo

Małgorzata Kapelusiak, prawnik: Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa budowlanego, oczyszczalnię ścieków o przepustowości do 7,5 m3/d można wybudować bez pozwolenia, zgłaszając tylko taki zamiar w starostwie powiatowym. Przyjmując, że średnie zużycie wody przez jedną osobę to 160 l/na dobę, możemy bez zezwoleń zbudować oczyszczalnię dla 46 osób. Należy przy tym zachować odpowiednie odległości:

- osadnik wstępnyprzydomowej oczyszczalni powinien znajdować się minimum 2 m od ulicy i minimum 5 m od domu, ale dopuszcza się umieszczenie go bezpośrednio przy domu pod warunkiem, że odpowietrzenie wyprowadzi się przez instalację kanalizacyjną co najmniej 0,6 m powyżej górnej krawędzi okien i drzwi zewnętrznych;

- złoże przydomowej oczyszczalni należy tak usytuować, aby znajdowało się co najmniej 15 m od studni oraz minimum 2 m od drogi.

Przydomowa oczyszczalnia trzcinowa: czy to się opłaca?

Budowa hydrobotanicznej oczyszczalni przydomowej jest dość droga, jednak zważywszy na niskie koszty eksploatacyjne, inwestycja szybko się zwróci. Dla 3-5-osobowej rodziny (przy założeniu, że każdy z domowników zużywa 160 l wody na dobę) oznacza to wydatek od 12 000 do 15 000 zł. Do tego należy doliczyć osadnik, który kosztuje około 3400 zł.

Cena oczyszczalni zależy od rodzaju wypełnienia złoża, klasy pompy i rurociągów, a także warunków panujących na terenie, na którym powstaje. W poszczególnych rejonach Polski różnią się także ceny transportu, materiału i robocizny.

Do kosztów eksploatacji "trzcinówki" należy zaliczyć koszt usuwania kożucha z osadnika (2 razy w roku) oraz koszt prądu potrzebnego do pracy pompy. Koszt wozu asenizacyjnego wyniesie około 150 zł rocznie, a obsługa pompy 110 zł (średnio 5 dawek ścieku/na dobę x 0,25 h czasu pracy x 0,8 kW x średnio 0,3 zł x 365 dni). Rocznie eksploatacja oczyszczalni korzeniowej kosztuje około 260 zł, czyli 22 zł miesięcznie.

Przydomowa oczyszczalnia kontra szambo

Dla porównania, budowa przydomowego szamba o pojemności 10 m3 to wspomniany koszt osadnika 3400 zł, zaś jego eksploatacja, przy porównywalnym zużyciu wody, to wydatek 3600 zł rocznie, czyli 300 zł miesięcznie (150 zł x 2 opróżnienia na miesiąc). Przyjmując uśredniony koszt budowy oczyszczalni korzeniowej 17 000 zł (z osadnikiem) i biorąc pod uwagę oszczędności na poziomie eksploatacji w wysokości 3340 zł rocznie (3600-260 zł), inwestycja zwróci się po około 5 latach. Eksploatacja "korzeniówki" nie jest także pracochłonna, co też przynosi pewne oszczędności.

Pani Dorota wóz asenizacyjny zamawia raz w roku. W jej rejonie opróżnienie zbiornika o pojemności 2,5 m3 kosztuje 100 zł.- Co 5-6 lat psuje mi się pompa i trzeba ją wymienić, co nie stanowi problemu, gdyż zamontowana jest w oddzielnej studzience. Raz w roku, pod koniec zimy ścinam trzcinę, co zajmuje mi około godziny - mówi pani Dorota.

Oprócz niskich opłat za użytkowanie i małych nakładów pracy, znaczenie ma też wymiar ekologiczny przedsięwzięcia, skłaniający do wyboru tego rozwiązania.

Zobacz też przykład projektu domu ekologicznego

Przydomowa oczyszczalnia ścieków: rady dla przyszłych użytkowników

Zanim zdecydujemy się na wykonanie przydomowej oczyszczalni trzcinowej, powinniśmy:

- znaleźć doświadczonego projektanta i wykonawcę. Najlepiej takiego, który może przedstawić referencje z wcześniej wykonanych obiektów. Sprawnie działająca oczyszczalnia to taka, którą zaprojektowano zgodnie ze sztuką inżynierii sanitarnej, ale także znajomością funkcjonowania ekosystemów wodnych i ich roli w procesie oczyszczania ścieków.

- sprawdzić złoże. Projektanci wykorzystują różne rodzaje wypełnienia złoża, a trzeba pamiętać, że to właśnie ono jest najważniejszym ogniwem systemu, decydującym o skuteczności oczyszczania. Dlatego warto sprawdzić, czy w dotychczas wybudowanych przez daną firmę oczyszczalniach wykonano badania wód pościekowych i zapoznać się z ich wynikami. Poza tym, podpisując umowę z fachowcami, należy określić, która ze stron będzie finansowała te badania (ich koszt to około 200-300 zł). Badanie najlepiej przeprowadzić zimą, gdy wydajność oczyszczalni jest najniższa. Pamiętajmy, że dobrze zbudowana oczyszczalnia to taka, która gwarantuje odpowiednie parametry wody pościekowej i jest nieuciążliwa dla użytkowników.

Czytaj też o instalacji kanalizacyjnej w domach jednorodzinnych