Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris) i sasanka alpejska (Pulsatilla alpina). Uprawa i pielęgnacja sasanki

Kwiecień można pokochać już tylko za to, że w tym miesiącu kwitną w ogrodach sasanki (Pulsatilla). Niektóre z nich możemy podziwiać jeszcze w maju, a wysoko w górach, gdzie wiosna przychodzi z opóźnieniem, rozwijają się u progu lata.

Kwiaty sasanki

Dzwonkowate kwiaty wyrastają na pędach pojedynczo, otoczone są wiankiem pierzastych liści. Dominującym kolorem jest fiolet w różnych odcieniach, ale niektóre gatunki i odmiany (jak sasanka alpejska i zwyczajna 'Alba') mają białe płatki. Na żółto wybarwiona jest sasanka otwarta forma flavescens.Podczas kwitnienia pędy tych bylin dorastają do kilkunastu centymetrów wysokości. Gdy płatki opadną, łodyga jeszcze rośnie - czasem do 40 cm - a na jej szczycie rozwija się kulisty owocostan złożony z nasion zaopatrzonych w aparaty lotne. Zdobi on roślinę w czerwcu, po czym nasiona rozwiewa wiatr. Latem uroda sasanek przygasa, ich istnienie ogranicza się tylko do rozety liściowej. Rośliny te warto więc sadzić w sąsiedztwie innych bylin.

Gdzie sadzić sasanki

Dobrym miejscem dla nich jest także ogródek skalny i skarpa przy tarasie. Pod ziemią sasanki wytwarzają kłącza (jak np. wiosenna) bądź długie korzenie palowe (łąkowa), nie lubią zatem przesadzania w starszym wieku.

Sasanka zwyczajna

Łany sasanki zwyczajnej (Pulsatilla vulgaris) przed laty można było podziwiać w polskich lasach. Niestety, obecnie ta urocza roślina występuje jedynie w naszych ogrodach. Jej ostatnim naturalnym siedliskiem w Polsce było pogranicze Wielkopolski i Kujaw. Charakterystyczne dla niej były zwisające w dół kwiatostany, zwykle fioletowe, choć zdarzały się i białe). Zazwyczaj na początku kwietnia tuż przy ziemi ukazują się jej pąki, pokryte jedwabistym puchem i opatulone wyrastającymi pod nimi listkami. W miarę jak dni stają się coraz cieplejsze, pąki wzrastają ku niebu, każdy na swojej łodydze, tracąc puch i rozchylając płatki. Przeważnie są one liliowe, ale mogą być też białe – odmiana ‘Alba’, niebieskie – ‘Blaue Glocke’, różowe – ‘Pink Shades’ albo czerwone – ‘Rote Glocke’.

Piękne odmiany sasanki zwyczajnej

Wyjątkowo oryginalnie prezentują się okazy należące do odmiany ‘Papageno’ o strzępiastych pełnych kwiatach (u młodych siewek mogą one być pojedyncze). Łodygi po przekwitnięciu nadal się wydłużają, osiągając ok. 30 cm wysokości. Zwieńczone srebrzystymi puchatymi główkami owocostanów wyglądają uroczo. W tym samym czasie z ziemi wyrastają długoogonkowe, mocno powcinane liście, których kępy dotrwają do jesieni. Gdy piórkowate owoce zaczynają się rozwiewać, ich główki przestają być dekoracyjne. Esteci więc je obcinają, nie czekając, aż rośliny zaczną „łysieć”.

Jak rozmnożyć sasanki

Ponieważ jednak 3-5-letnie sasanki zamierają, warto zadbać o przychówek. Wystarczy pozostawić najdorodniejszy owocostan, a w ogrodzie wkrótce pojawią się samosiejki. Ale czy je znajdziemy? Nie będzie z tym kłopotu, jeśli zbierzemy owoce i wysiejemy nasiona na rozsadniku.
Wyrosłe z czerwcowego siewu rośliny wzmocnią się do jesieni. Wiosną przesadzone z bryłką ziemi na rabatę szybko zamienią się w obficie kwitnące kępy (starsze okazy po przeprowadzce trudno się regenerują). Potomstwo z nasion może być jednak zróżnicowane. Jeśli więc zależy nam na uzyskaniu wiernych kopii cennego okazu, to późnym latem, zanim starzejąc się, straci wigor, podzielmy jego kłącze na części z liśćmi i wiązką korzeni. Tak uzyskanym kępkom skróćmy liście, po czym posadźmy je w nowym miejscu i dbajmy, by ziemia wokół nie wysychała.

Naturalne środowisko sasanki zwyczajnej

Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris) występuje w Europie, od południowej Anglii i Skandynawii, po Ukrainę. W Polsce dawniej rosła na kilku stanowiskach w Wielkopolsce i Wyżynie Lubelskiej, ale obecnie uważana jest za gatunek u nas w naturze wymarły, wpisany od "Polskiej czerwonej księgi roślin".

Sasanka to bylina

Sasanka jest byliną, czyli rośliną wieloletnią, która zimuje w postaci podziemnego, czarnego, rozgałęzionego kłącza. Wkrótce po nastaniu ciepłych, słonecznych dni sasanka budzi się do życia i od razu zakwita.

Kiedy kwitnie sasanka

W zależności od rejonu kraju, termin rozpoczęcia kwitnienia przypada już na początek marca na Dolnym Śląsku, do połowy kwietnia lub pierwszych dni maja na Suwalszczyźnie. Pierwsze z ziemi wyłaniają się proste łodygi zwieńczone pojedynczym pąkiem kwiatowym, otoczonym poniżej trzema delikatnymi, koronkowymi liśćmi podkwiatowymi. Najmłodsze łodygi, listki i pąki pokrywa grube, filcowate owłosienie. Z jednego kłącza wyrasta kilka, do kilkunastu łodyg, tworząc niskie, zwarte kępy, wysokie na 15 cm. Kwiaty mają około 5 cm średnicy, są dzwonkowate, po rozwinięciu rozpostarte i skierowane ku górze. Składają się zwykle z 6 lub 7 fioletowych działek okwiatu, z zewnątrz gęsto owłosionym. Środek kwiatu wypełnia kilkadziesiąt złocistożółtych pręcików, otaczających skupione w samym centrum słupki. Po przekwitnieniu z ziemi wyrastają długoogonkowe liście odziomkowe. Liście te są głęboko podzielone, pierzaste, podobne trochę do liści marchwi. Pędy kwiatostanowe wydłużają się ponad liście, do 40 cm wysokości, a na ich szczycie tworzą się bardzo ozdobne, puszyste owocostany, prawie identyczne jak u powojników.

Sasanka alpejska

W Tatrach polskich i słowackich (w okolicach Morskiego Oka czy Rohaczy) występuje sasanka alpejska (Pulsatilla alpina) o białych kwiatach. Jej stanowiska znajdują się powyżej 1200 m n.p.m. Rośnie na podłożu ubogim w węglan wapnia.
Najczęściej spotykana jest rosnąca na niżu na wilgotnych łąkach (m.in. w Dolinie Biebrzy) sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis). Ma zwisające dzwonkowate kwiaty w kolorze złamanego fioletu. Na nizinach rośnie także bardzo rzadko spotykana sasanka wiosenna (Pulsatilla vernalis) o niezwykłych gęsto owłosionych dwubarwnych kielichach kwiatowych. Z zewnątrz są jasnofioletowe lub niebieskie, w środku - białe. Typowe dla sasanek fioletowe kwiaty ma także sasanka otwarta (Pulsatilla patens) rosnąca w północno-wschodniej Polsce i na Lubelszczyźnie.

Kwiat sasanki wiosennej

Nawet płatki kwiatów są od zewnątrz całe kosmate. Wszystko to po to, by zabezpieczyć roślinę przed mroźnymi nocami, które w marcu są zjawiskiem całkowicie normalnym i wcale nierzadkim. Ze względu na bardzo wczesny okres kwitnienia, sasanka zwyczajna należy do poszukiwanych i atrakcyjnych kwiatów wiosennych, ozdobnych także po przekwitnieniu.

Odmiany sasanki zwyczajnej

Najpopularniejszym gatunkiem uprawianym w naszych ogrodach jest sasanka zwyczajna (P. vulgaris) z fioletowymi kwiatami o średnicy 5,5-6 cm. W sprzedaży jest kilka jej odmian, m.in. biała 'Alba', czerwona 'Rubra'. Wyhodowano również odmiany pełne (jak czerwona 'Papageno', biała 'Polka' i kilka różowych - w handlu często występujących bez nazwy). Podjęto też próby skrzyżowania różnych gatunków. Mieszańce, które powstały, określa się mianem sasanki ogrodowej.

Sasanka łąkowa

Na rabatach warto również uprawiać sasankę łąkową (P. pratensis) i otwartą (P. patens). Nie wolno ich wykopywać ze stanowisk naturalnych, ale pojawiają się na wiosennych kiermaszach kwiatowych i w internetowych sklepach z roślinami. Nie bójmy się o ich mrozoodporność - przecież w naturze rosną na terenie Europy i w Azji Środkowej. Rośliny te należą do rodziny jaskrowatych, są więc kuzynkami zawilców i przylaszczek.

Pielęgnacja sasanki

Dla sasanek wybieramy miejsce słoneczne (dla sasanki otwartej może być lekko ocienione).

Jaka ziemia dla sasanki

Sasanki najczęściej uprawiane w ogrodach (pospolita i mieszańce) lubią gleby lekkie, przepuszczalne, nawet piaszczyste - a więc łatwo wysychające; sasanka łąkowa lepiej się czuje na podłożu wilgotnym, ale też przepuszczalnym. Żaden gatunek nie znosi miejsc podmokłych z ciężką glebą. Na kwaśnym rośliny szybciej się starzeją.
Większość sasanek lubi gleby bogate w wapń (o odczynie zasadowym lub obojętnym), jedynie łąkowa woli lekko kwaśne i toleruje obojętne.

Sadzenie sasanek

Przesadzamy młode okazy, kupujemy tylko egzemplarze w doniczkach.

Rozmnażanie sasanek alpejskich

Sasanki najłatwiej rozmnożyć z nasion; zbieramy je w czerwcu i od razu wysiewamy, bo szybko tracą siłę kiełkowania. Siewki zakwitają już w drugim roku.
W jednym miejscu sasanki rosną kilka lat, po czym zanikają. Potem trzeba się postarać o nowe okazy.

Gdzie posadzić sasanki

Najkorzystniejsze jest miejsce dobrze nasłonecznione.asanki nadają się do sadzenia w ogrodach skalnych, na rabatach bylinowych i w kompozycjach naturalistycznych. W szkółkach dostępnych jest kilka odmian, różniących się barwą kwiatów. Np. 'Roede Klokke', rozmnażana przez wysiew nasion, ma kwiaty zróżnicowane, od różowych, przez różne odcienie czerwieni, po barwę czerwono-fioletową. 'Alba' tworzy kwiaty białe, a 'Rubra' karminowoczerwone. Oprócz kwiatów rośliny zwracają na siebie uwagę w trakcie owocowania.

Choroby

Sasanki zwykle nie chorują i są całkowicie odporne na mróz.

Nawożenie sasanki

Ściółkowanie jesienią kompostem.

Podlewanie sasanki

Tylko w czasie długotrwałej suszy; sasanki znacznie lepiej znoszą niedostatek wilgoci niż zalewanie korzeni.

Jak często trzeba sadzić sasanki?

Co 2-4 lata. Krótkowieczne są zwłaszcza odmiany.

Odmładzanie sasanek

Niestety sasanki nie należą do bylin długowiecznych, i po kilku latach uprawy tracą wigor. Aby temu zapobiec, warto co kilka lat rośliny "odmłodzić". Zabieg ten polega na wykopaniu i podzieleniu starych kęp na mniejsze.

Sasanka to roślina trująca i lecznicza

Warto wspomnieć, że sasanka zwyczajna jest rośliną trującą, ale także leczniczą. Ziele sasanki stosowano dawniej jako środek uspokajający.

Jakie sasanki są pod ochroną

Wszystkie gatunki sasanek rosnące u nas w naturze są objęte ochroną. Sasanka słowacka (Pulsatilla slavica) rośnie na jednym stanowisku w Tatrach, alpejska (P. alpina) - na Babiej Górze, w Sudetach oraz Tatrach. Na niżu występują: sasanka otwarta (P. patens), łąkowa (P. pratensis), a także wiosenna (P. vernalis).

Sasanka w sklepach

Egzemplarze ogrodowe pochodzą przeważnie od sasanki zwyczajnej i otwartej. Próby uprawiania na nizinach sasanki alpejskiej nie powiodły się. Egzemplarze spotykane w sprzedaży i sadzone w ogrodach to najczęściej mieszańce międzygatunkowe z dodatkowym cechami uzyskanymi nieraz bardzo dziwnymi sposobami, które pozostają tajemnicą hodowców. Trzeba je po prostu nazwać "sasankami ogrodowymi".
Z sasankami kojarzy się zwykle kolor fioletowy, gdyż większość gatunków (a także ogrodowych mieszańców) ma właśnie takie kwiaty. Rozpowszechnione są także odmiany purpurowe ('Rubra') i białe ('Alba'). Rośliny o mlecznych kwiatach są trudniejsze w uprawie i najczęściej wcześniej zamierają. Można się nawet spotkać z poglądem, że są to formy o uszkodzonych genach.
Poza kolorem hodowcy eksperymentują z kształtem kwiatów. 'Papageno' ma postrzępione płatki, a 'Polka' - dzieło zasłużonego hodowcy Eugeniusza Radziula - śnieżnobiałe pełne kwiaty.

Sasanka - nietrwałe byliny

Sasanka ginie najdalej po pięciu latach od posadzenia na stałym miejscu w ogrodzie. Im bardziej wyszukana forma kwiatu (kolor, kształt), tym krócej roślina żyje. Czasem obumiera już po trzech latach, dlatego kolekcję sasanek trzeba stale odnawiać.
Łatwiej wymienić to, czego sasanka nie lubi, niż to, co lubi.  Bujnemu wzrostowi sprzyja żyzna gleba. Ogólnie uważa się, że sasanki ogrodowe lubią podłoże o odczynie obojętnym lub zasadowym. Jednak nieraz zdarzają się niespodzianki. Rośliny, które wysiały się same, mogą wyrosnąć na glebie kwaśnej w sąsiedztwie gatunków iglastych i dobrze się rozwijać.

Rozmnażanie i uprawa sasanek

Sasanki najlepiej rozmnażać z nasion. Zbiera się je, gdy łatwo oddzielają się od koszyczka. Wysiewa się je w drugiej połowie lipca, aby delikatnych siewek nie zniszczyły upały.
Rośliny kiełkują po czterech, sześciu tygodniach. Wiosną kolejnego roku siewki trzeba przepikować i przesadzić na miejsce stałe. Większość roślin zakwitnie za rok na wiosnę. Podczas pierwszego kwitnienia rośliny wypuszczają najwyżej pięć kwiatów, ale gdy podrosną, mają ich kilkadziesiąt, a rekordzistki nawet 200!
Pamiętajmy, że sasanki rozmnażane z nasion zwykle nie powtarzają cech roślin matecznych. Zatem zbierając nasiona z kwitnących na biało egzemplarzy, otrzymamy tylko część roślin o białych kwiatach. Reszta będzie fioletowa. Warto wprowadzać do ogrodu ciekawe egzemplarze. Na pewno doczekamy się oryginalnych form sasanek, choć wymaga to nawet kilkudziesięciu lat selekcji.
Rozmnażanie przez podział jest ryzykowne. Po podzieleniu sasanki chorują i trudno się przyjmują.