Pierwiosnek (Primula). Ciekawe odmiany do domu i ogrodu. Uprawa i romnażanie

Pierwiosnki

Pierwiosnki spotkać można w niemal każdym ogrodzie. Niektóre zakwitają już w marcu. Zwykle tworzą rozety liści, spośród których wyrastają smukłe pędy kwiatowe zwieńczone drobnymi kwiatami o pięciu zrośniętych ze sobą płatkach. Środek kwiatu jest jaśniejszy; gardziel oblewa charakterystyczna żółta plamka, tzw. oczko.
Kwiaty te, zwane inaczej prymulkami, to ogrodowa klasyka, ale rosną także dziko - nie tylko w krajach Azji, Ameryki czy Afryki.

Pierwiosnek - Primula

Pierwiosnki pod ochroną w Polsce

Spotkać je można także w polskich górach. Pamiętajmy jednak, by nie wykopywać ich ze stanowisk naturalnych, gdyż są pod ochroną.

Jakie pierwiosnki kupować

Kupując w kwiaciarni pierwiosnek, pamiętajmy, że oznaką jego zdrowia są żywozielone liście i duża ilość pąków kwiatowych. Taki dorodny egzemplarz będzie długo zdobił mieszkanie - nawet przez dwa, trzy miesiące. Jeśli chcemy, by ponownie zakwitł jeszcze tej samej wiosny, tuż po zwiędnięciu kwiatów wystarczy go przesadzić do nieco większej doniczki. Przez cały okres kwitnienia należy go regularnie nawozić - tylko wtedy obsypie się kwiatami również w następnym roku.

Uprawa, pielęgnacja i rozmnażanie pierwiosnków

Pierwszy na wiosnę zakwita pierwiosnek

Już na przedwiośniu kwiaciarnie oferują bajecznie kolorowe kwitnące pierwiosnki: bezłodygowy, kubkowaty i ślimakowaty. Nie ma w tym niczego dziwnego, wszak po łacinie nazwa pierwiosnek - Primula - oznacza "pierwsza w roku", a to zobowiązuje.

Pierwiosnek lekarski

W naturalistycznych kompozycjach najlepiej sprawdza się pierwiosnek lekarski (Primula veris, syn. P. officinalis). To także krajowy gatunek, który spotkać można na słonecznych łąkach w całej Polsce. Kwitnie w kwietniu i maju. Tworzy rozety wydłużonych karbowanych liści i intensywnie żółte kwiaty osadzone na pędach o wysokości 10-25 cm. Można sadzić go także na trawnikach, które zaczynamy kosić dopiero w czerwcu. W sprzyjających warunkach obficie się rozsiewa.
Pierwiosnek lekarski wytwarzający jasnożółte, pachnące kwiaty popularnie zwany jest kluczykami. Dorasta do 10-25 cm. Szczególnie efektownie wygląda w większych grupach. Najlepiej go sadzić na wapiennym, niezbyt wilgotnym podłożu.

Pierwiosnki - pierwsze wiosenne kwiaty do domu i na balkon

Pierwiosnek łyszczak

Pierwiosnek łyszczak (Primula auricula) rośnie dziko na wapiennych skałach w Tatrach, Alpach i Apeninach. Ma charakterystyczne mięsiste liście z mączystym nalotem zebrane w rozety. Tworzy żółte, pachnące kwiaty. Najlepiej prezentuje się w ogródkach skalnych. Może rosnąć między kamieniami w miejscach półcienistych. Dorasta do 15 cm wysokości, kwitnie od kwietnia do czerwca. Do ogrodów polecana jest naturalna odmiana - Primula auricula ssp. bauhinii (o wysokości 30 cm), która charakteryzuje się większą żywotnością i jest łatwiejsza w uprawie.

Pierwiosnek wyniosły

Popularny na naszych rabatach jest pierwiosnek wyniosły (Primula elatior), nasz rodzimy gatunek. Kwitnie od marca do maja, a pędy kwiatowe o wysokości 10-15 cm są zwieńczone licznymi kwiatami. U gatunku mają kolor jasnożółty, ogrodowe odmiany zaś uwodzą całą gamą barw.
Kwitnie W jasnożółtym kolorze, osiągając wysokość ok. 30 cm. Jego kwiaty są bezwonne, zebrane w duże baldachy i zawsze skierowane w jedną stronę. Występuje w licznych odmianach, różniących się barwą płatków (białe, kremowe, czerwone, pomarańczowe, różowe). Kwiaty często mają wyraźne zaznaczone żółte oczko lub jaśniejszy brzeg płatków.

Pierwiosnek wyniosły: odmiany. 4 odmiany pierwiosnków

Okazałymi kwiatami wyróżniają się odmiany z serii 'Gigantea'. Szczególnie efektowne płatki z żółtym lub białym obrzeżeniem mają odmiany z serii 'Victoriana', np. 'Victoriana Gold Lace Red' o ciemnoczerwonych płatkach z żółtą obwódką czy 'Victoriana Silver Lace Black' o kwiatach w kolorze śliwki z białą obwódką. Seria 'Crescendo' oraz niskie (10 cm) odmiany z serii 'Wanda' wyróżniają się dużą odpornością na mrozy.

Pierwiosnek bezłodygowy

Największą rozmaitość barw znajdziemy u europejskiego pierwiosnka bezłodygowego (P. acaulis lub P. vulgaris). Jego odmiany ozdobne są niskimi roślinami tworzącymi nad rozetą liściową okazałe kwiaty o średnicy 4-5 cm. Występują one we wszystkich kolorach tęczy oraz w bieli. Niektóre mają żółte oczko lub środek wypełniony dodatkowymi płatkami. Często rozwija się wiele kwiatów naraz.
Pierwiosnek bezłodygowy można prezentować pojedynczo albo łączyć w wielobarwne kompozycje różnych odmian. Równie efektownie wyglądają zestawy z kwitnącymi w doniczkach krokusami, narcyzami i hiacyntami. Taką grupę łatwo pielęgnować, bo rośliny mają podobne wymagania.
Wszystkie odmiany pierwiosnka bezłodygowego kupione w doniczkach do ozdoby mieszkania na przedwiośniu można przesadzić do ogrodu, gdy tylko ziemia rozmarznie. Przeznaczamy dla nich lekko ocienione miejsce z dość wilgotnym podłożem, zasobnym w próchnicę. Tam szybko odzyskają wigor i ponownie zakwitną.

Pierwiosnek kubkowaty

Ten wieloletni gatunek (Primula obconica) wywodzi się z Chin i dorasta do wysokości 25-30 cm, ale jego donicz-kowe odmiany zostały wyhodowane przez ogrodników. Pokryta meszkiem łodyga wyrasta ze środka szerokiej rozety liściowej. Na jej szczycie pojawiają się różowe, lawendowe, białe lub łososiowe kwiaty o średnicy 1-3 cm, skupione w okazałym kulistym baldachu. Pierwiosnek kubkowaty kwitnie kilka miesięcy, a więc dłużej niż bezłodygowy. W kwiaciarniach pojawia się o różnych porach roku, bo łatwo go pobudzić do kwitnienia.
W maju, kiedy miną przymrozki, doniczkę z pierwiosnkiem kubkowatym można wynieść na lekko ocieniony balkon. Będzie tam kwitł do jesieni, a przechowany przez zimowe miesiące w chłodnym pomieszczeniu znów "obudzi się" wiosną.

Pierwiosnek kubkowaty może uczulać

Liście i łodygi pierwiosnka kubkowatego pokryte są delikatnymi włoskami oraz gruczołkami zawierającymi priminę, która u osób skłonnych do alergii wywołuje reakcje, np. w postaci wysypki na skórze. Wprawdzie najnowsze odmiany wykazują tylko znikome ilości tej substancji, jednak warto zachować ostrożność i wszelkie zabiegi pielęgnacyjne przy roślinie wykonywać w rękawiczkach. Osoby, którym nie służy towarzystwo tego pierwiosnka, mogą go wynieść np. na ganek (jeśli nie dociera tam mróz).

Pierwiosnek ślimakowaty

Primula malacoides to także mieszkaniec Chin. Jego nazwa odnosi się do zwiniętych, dekoracyjnych liści o karbowanych blaszkach. Pokrojem i wysokością przypomina pierwiosnek kubkowaty. Różnica tkwi w budowie kwiatostanów, które u pierwiosnka ślimakowatego wyrastają w kilku piętrach. Same kwiaty, chociaż niezbyt duże (o średnicy 1-1,5 cm), ładnie pachną i występują w odcieniach różu, bieli, fioletu i czerwieni. Pierwiosnek ten jest rośliną jednoroczną i, chociaż kwitnienie można przedłużyć o kilka tygodni, wystawiając roślinę na dwór, nie da się jej przetrzymać do następnej wiosny.

Pierwiosnek ząbkowany

Do najwcześniejszych pierwiosnków należy pochodzący z Himalajów i zachodnich Chin pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata). Tworzy przypominające pompony różowe kwiatostany wyrastające na łodyżkach o długości 10-30 cm. Najbardziej lubi półcień, ale jeśli podłoże jest mokre, można go sadzić także w miejscach słonecznych. Na zimę wymaga okrycia gałązkami drzew iglastych. Pierwiosnek ząbkowany dorasta do wysokości 30 cm. Jego długie, skórzaste, ząbkowane liście zebrane są w rozety, a kwiaty tworzą gęste kuliste kwiatostany. 'Alba' kwitnie na biało, 'Rubin' na ciemnoróżowo, a 'Lilac' - w kolorze bzu.

Pierwiosnek ząbkowany: odmiany. 5 odmian pierwiosnków

W ogrodach uprawia się przede wszystkim odmiany intensywnie różowe, a ponadto w odcieniach fioletu (np. blada 'Lilac', lawendowa 'Blue Selection' czy 'Cachemiriana' zakwitająca o dwa tygodnie wcześniej niż gatunek), białe ('Alba'), z nutą purpury (np. wcześnie kwitnąca 'Rubin').

Pierwiosnek różowy

Znacznie mniejszy pierwiosnek różowy (Primula rosea) również pochodzi z Himalajów. Ma intensywnie różowe kwiaty z żółtym oczkiem, które ukazują się na niezbyt długich łodyżkach (10-15 cm), zanim jeszcze zaczną wyrastać jajowate liście. Na jednej łodyżce pojawić się może nawet 12 kwiatów. Pierwiosnek różowy woli miejsca niezbyt nasłonecznione i wilgotną glebę.

Pierwiosnek różowy: odmiany. 4 odmiany pierwiosnków

Szczególnie piękne są jego ogrodowe odmiany: wyższa, wielkokwiatowa 'Gigas' i rozrastająca się bujnie 'Grandiflora' o pokaźniejszych koralowych kwiatach.

Pierwiosnek gruziński

Wyjątkowo obficie kwitnie pochodzący z Kaukazu niziutki pierwiosnek gruziński (Primula juliae). Rozrasta się poprzez rozłogi i tworzy zwarte kobierce. Ma ciemnofioletowe kwiaty ozdobione złocistym oczkiem, wyrastające na krótkich szypułkach pośród jajowatych karbowanych liści. Lubi miejsca lekko ocienione.
To najniższy z gatunków kwitnących wiosną. Dorasta zaledwie do 5 cm wysokości. Jego nieduże lśniące liście tworzą zwartą darń. Rośliny szybko się rozrastają, a ponadto można je sadzić w mocno nasłonecznionych miejscach.

Pierwiosnek omszony

Pierwiosnek omszony (Primula x pubescens) zasługuje na uwagę ze względu na efektowne kwiaty. Ich średnica dochodzi do 3-4 cm. Są zwykle dwu- lub trójbarwne, z kontrastowo zabarwionym oczkiem lub brzegiem. Mają wyraziste, jasne (żółte, różowe) lub ciemne (fioletowe, bordo) kolory. Jasnozielone liście pierwiosnka omszonego są mięsiste, o równych brzegach, a pędy mają wysokość 20 cm.

Pierwiosnek omszony: odmiany. 3 odmiany pierwiosnków

Warto zwrócić uwagę na bardzo żywotne odmiany z serii 'Exhibition' o dużych kwiatach: 'Exhibition Blau' (fioletowe), 'Exhibition Gelb' (żółte), 'Exhibition Rot' (czerwone z kremowym oczkiem). Ze względu na długie, mięsiste korzenie pierwiosnki omszone należy sadzić dość głęboko, najlepiej w szerokich szczelinach skalnych.

Pierwiosnek omączony

W Europie na torfowiskach można spotkać pierwiosnki omączone (Primula farinosa). Mają ząbkowane liście pokryte od spodu białym, mączystym nalotem. Baldachy różowych lub fioletowych kwiatów z żółtą gardzielą osadzone są na łodygach o długości 15-20 cm.

Pierwiosnek japoński

Najwcześniej, bo już w maju, zakwita uprawiany w ogrodach od XIX w. pierwiosnek japoński (Primula japonica). Ma jajowate, długie, ząbkowane liście i omączone pędy kwiatostanowe o długości 30-60 cm. Jego czerwone, ozdobione żółtym oczkiem kwiaty zebrane są po 2-5 sztuk na szczycie pędów.

Pierwiosnek japoński: odmiany. 4 odmiany pierwiosnków

Odmiana 'Alba' kwitnie na biało, 'Carminea' na karminowo, 'Millers Crimson' na czerwono, zaś 'Appleblossom' ma kwiaty jasnoróżowe z czerwonym oczkiem.

Pierwiosnek Beesa

Kwitnący w czerwcu i lipcu pierwiosnek Beesa (Primula beesiana) ma pędy kwiatostanowe długości 60-80 cm. Jego pachnące, różowe kwiaty z żółtym oczkiem zebrane są po 5-8 sztuk. Duże liście długości około 50 cm tworzą rozłożyste rozety.

Pierwiosnek przyprószony

Pierwiosnek przyprószony (Primula pulverulenta) o czerwonoróżowych kwiatach dorasta do wysokości 50-60 cm. Jego pędy pokrywa biały, mączysty i woskowy nalot, a liście są szorstkie, duże i ząbkowane.

Pierwiosnek przyprószony: odmiany. 1 odmiana pierwiosnków

Kwiaty jasnoróżowe ma odmiana 'Bartley'.

Pierwiosnek kwiecisty

Występujący w naturze nad górskimi potokami pierwiosnek kwiecisty (Primula florindae) to okazała roślina, której pędy kwiatostanowe mogą dorastać nawet do wysokości 60-100 cm. Pachnące, jasnożółte kwiaty tego gatunku rozwijają się w czerwcu. Charakterystyczne dla tej rośliny są przewieszające się szypułki oraz lśniące liście o karbowanych brzegach. Nieco niższe (50 cm) mieszańce 'Keilour' mają kwiaty w kolorach: pomarańczowym, ochry i czerwonym.

Pierwiosnek Viala

Gatunkiem tworzącym nietypowe kwiatostany jest pochodzący z Chin pierwiosnek Viala (Primula vialii). Jego kwiaty są zebrane w wydłużone, gęste, dwubarwne kłosy - kielichy mają kolor ciemnoczerwony, a same kwiaty są różowoliliowe. Pędy dorastają do 40-60 cm długości. Roślina zakwita się w czerwcu i lipcu.

Pierwiosnek Viala: odmiany. 1 odmiana pierwiosnków

Odmiana 'Red Hot Poker' jest o połowę niższa i ma jednolicie liliowe kwiaty.

Kwiat pierwiosnka

Zimą i na przedwiośniu w kwiaciarniach pojawiają się pierwiosnki o okazałych kwiatach. Są to najczęściej odmiany szklarniowe, więc przesadzone do ogrodu nie utrzymają się tam długo.
Kwiaty pierwiosnka bezłodygowego (Primula acaulis) osadzone są na kilkucentymetrowych pędach i przybierają różne barwy. Znajdziemy odmiany kwitnące na biało, żółto, różowo, czerwono i fioletowo, odmiany dwubarwne, o kwiatach pojedynczych lub pełnych.

Odmiany mieszańcowe pierwiosnka bezłodygowego z nowej serii 'Arctic' odznaczają się niezwykle dużymi (ok. 5 cm średnicy) różnobarwnymi kwiatami zwartymi rozetami ciemnozielonych liści, a przy tym są odporne na mróz i długowieczne. Okazałe kwiaty mają też odmiany z serii 'Selection' osiągające wysokość 15 cm, polecane ze względu na dużą wytrzymałość na mrozy.

Gdy pierwiosnek nie kwitnie - porada eksperta

Pierwiosnek kubkowaty (Primula obconica) jest gatunkiem wieloletnim, ale niewytrzymałym na mróz. Na zimę najlepiej ustawić go w chłodnym (10-15°C), jasnym pomieszczeniu i podlewać skąpo. Wtedy przestanie rosnąć i wejdzie w stan spoczynku. Wczesną wiosną trzeba przesadzić pierwiosnek do świeżego, żyznego podłoża i przysunąć do okna. W tym okresie podlewamy go regularnie, bo potrzebuje sporo wody. Dwa tygodnie po przesadzeniu rozpoczynamy zasilanie nawozem do gatunków kwitnących. Zabieg powtarzamy co dwa tygodnie. Sporządzony roztwór powinien być jednak dwukrotnie słabszy od zaleconego na etykiecie. Dzięki temu roślina zawiąże pąki i wkrótce zakwitnie. W kwietniu znów będzie można wystawić ją na balkon, pamiętając o ochronie przed późnymi przymrozkami. Ważne jest też wcześniejsze zahartowanie rośliny (stopniowe przyzwyczajanie jej do warunków zewnętrznych).

Uprawa i pielęgnacja pierwiosnka bezłodygowego

Oświetlenie: Do tworzenia kwiatów i utrzymania ich intensywnych barw pierwiosnek bezłodygowy potrzebuje jak najwięcej światła. Najlepiej więc ustawić go na parapecie okiennym lub tuż przy nim, na dobrze nasłonecznionym stoliku. Jeśli będzie miał choć trochę za ciemno, kwiaty zbledną, szybko przekwitną, a liście zżółkną.
Temperatura: W naturze pierwiosnek bezłodygowy zakwita, gdy temperatura wynosi tylko kilka stopni powyżej zera.W domu takie miejsce znajdziemy np. na nieogrzewanej werandzie. Natomiast w mieszkaniu najlepiej mu będzie przy oknie balkonowym lub na parapecie, pod którym nie ma kaloryfera. Jeśli temperatura przekracza 20°C, przynajmniej na noc wynośmy roślinę do chłodniejszego wnętrza, by jak najdłużej kwitła.
Woda: Pierwiosnek jest wrażliwy na niedostatek wody, szczególnie gdy stoi w nasłonecznionym miejscu. Ale podlewany nadmiernie łatwo zgnije.
Nawożenie: Gdy w domu pierwiosnek wciąż tworzy nowe pąki, zasilamy go nawozem do gatunków kwitnących. Jeśli zaś szybko przekwita, wówczas nawozimy go dopiero po dwóch tygodniach od posadzenia w gruncie.
Przesadzanie: Rośliny przesadzamy do ogrodu dopiero wtedy, gdy przekwitną.

Wymagania azjatyckich gatunków pierwiosnka

Światło: Oba pierwiosnki pochodzące z Chin - kubkowaty i ślimakowaty - potrzebują dużo rozproszonego światła. Objawem jego niedoboru jest blednięcie płatków i słabsze kwitnienie.
Temperatura: Gatunki te podczas kwitnienia wymagają chłodu. Najlepiej jeśli ustawimy je w temperaturze 10-15°C. Jeżeli jednak nie dysponujemy tego typu pomieszczeniem, starajmy się często wietrzyć pokój. Okno uchylamy w taki sposób, żeby mroźne powietrze bezpośrednio nie owiewało roślin.
Podlewanie: Nie wolno dopuścić do przesuszenia bryły korzeniowej - wtedy kwiaty natychmiast reagują więdnięciem. Wodę najlepiej wlewać na podstawkę w takiej ilości, by ziemia wchłonęła ją w ciągu 15 min. Resztę wody wylewamy, by korzenie nie zaczęły gnić.
Nawożenie: W okresie kwitnienia i wzrostu oba pierwiosnki zasilamy nawozem do gatunków doniczkowych kwitnących. Pierwiosnek kubkowaty odpoczywa latem - wtedy nie rośnie i nie kwitnie, więc go nie nawozimy. Na przedwiośniu przesadzamy go do świeżej ziemi uniwersalnej.

Rozmnażanie pierwiosnka

Najlepiej rozmnażać pierwiosnki przez podział kęp w maju i czerwcu, choć większość gatunków można też rozmnażać przez wysiew nasion. Ta metoda najlepiej sprawdza się w przypadku pierwiosnka ząbkowanego i jego odmian. Nie warto natomiast stosować jej w przypadku pierwiosnków lekarskiego i omszonego.
Niektóre gatunki wymagają przechłodzenia wysianych nasion. Kuwetę można umieścić na zewnątrz, jeśli temperatura jest powyżej 0 st. C. Dotyczy to pierwiosnków: wyniosłego, bezłodygowego i gruzińskiego. Ten ostatni kiełkuje nawet po dwóch sezonach wegetacyjnych.
Nasiona pierwiosnka łyszczaka należy wręcz przemrozić na zewnątrz.
Pierwiosnek ząbkowany można rozmnażać też przez sadzonki korzeniowe w okresie od grudnia do marca.
Nasiona wysiewa się od września do listopada. Pierwiosnki zarzyczkowaty i omączony należy wysiewać zaraz po zbiorze nasion. Pierwiosnki wyniosły i bezłodygowy można dodatkowo wysiewać od lutego do kwietnia.

Pierwiosnek na rabacie

Prymulki doskonale nadają się do skalnych ogródków, na wiosenne rabaty lub do tworzenia obwódek. Ładnie wyglądać będą przy ścieżkach, pod drzewami i krzewami, na łąkach kwietnych oraz nad zbiornikami wodnymi. Pasują do ogrodów naturalistycznych i rustykalnych.
Pierwiosnki bezłodygowe, wyniosłe oraz ząbkowane sadzi się zwykle na rabatach razem z wiosennymi roślinami cebulowymi, np. narcyzami, tulipanami i szafirkami. Ładnie wyglądają też w sąsiedztwie innych niskich wiosennych bylin - ułudki wiosennej (Omphalodes verna), brunnery wielkolistnej (Brunnera macrophylla) lub miodunek (Pulmonaria). Niskie pierwiosnki gruzińskie, bezłodygowe i wyniosłe nadają się też do sadzenia wzdłuż ogrodowych ścieżek i na obrzeżach rabat. Pierwiosnki wyniosłe, bezłodygowe, przyprószone, japońskie i Beesa doskonale prezentują się w większych grupach pomiędzy drzewami i krzewami, w sąsiedztwie cieniolubnych bylin, np. paproci i rodgersji. Do nasadzeń naturalistycznych najlepiej wykorzystywać nasze rodzime gatunki - pierwiosnki wyniosłe i lekarskie. Pierwiosnki: ząbkowany, gruziński, bezłodygowy, zarzyczkowaty i łyszczak warto umieszczać między kamieniami w ogródkach skalnych. Lubiące wilgotne podłoże pierwiosnki: omączone, kwieciste, japońskie oraz Beesa cenią sobie sąsiedztwo zbiorników wodnych. Kompozycje z pierwiosnków i innych wiosennych bylin można tworzyć także w pojemnikach oraz koszach i umieszczać je na tarasach lub balkonach. Do takich dekoracji nadają się pierwiosnki: ząbkowany, wyniosły oraz bezłodygowy. Te dwa ostatnie gatunki od lat uprawiane są też jako rośliny doniczkowe. Gdy przekwitną, można przesadzić je do ogrodu, choć ich odmiany nie zawsze dobrze zimują w gruncie.

Pierwiosnek w mieszkaniu

W miesiącach zimowych w sprzedaży znajdziemy wiele ciekawych odmian pierwiosnków, które można uprawiać w mieszkaniu. Najbardziej popularne są różnokolorowe odmiany pierwiosnka bezłodygowego (Primula acaulis). Jego kwiaty mogą być: białe, żółte, różowe, czerwone lub fioletowe oraz dwubarwne albo z kontrastowym jaśniejszym oczkiem. Ciekawą odmianą jest również 'Harlequin Bicolor' o cieniowanych płatkach. Ponieważ pierwiosnki bezłodygowe szybko przekwitają, warto kupić doniczkę z pierwiosnkiem kubkowatym (Primula opconica) pochodzącym z Chin. Dorasta do 30 cm wysokości, ma kwiaty zebrane w okazałe baldachy. Jego odmiany kwitną na biało, czerwono, różowo lub fioletowo. Przy starannym nawożeniu powtarza kwitnienie. Dodatkową ozdobą rośliny są liście osadzone na długich szypułkach.