Staw kąpielowy

Co to jest staw kąpielowy?

Staw kąpielowy to nie oczko wodne to ekobasen do złudzenia może przypominać naturalny zbiornik wodny. Nic w tym dziwnego, bowiem do budowy stawów kąpielowych używa się przede wszystkim surowców naturalnych. Żwirowa plaża, drewniany pomost, rośliny nadbrzeżne i wodne, zasiedlenie rybami czy innymi zwierzętami wodnymi nie tylko wpływają na doskonały efekt końcowy, ale pomagają stworzyć w stawie kąpielowym odpowiedni ekosystem. Stawy kąpielowe wyglądem mogą przypominać zarówno baseny jak i stawy ogrodowe, różnią się jednak od nich znacznie specyfiką funkcjonowania. Są specjalnie zaaranżowanym środowiskiem o dużych zdolnościach do samooczyszczania, a procesy te wspiera się zwykle urządzeniami technicznymi. Stawy kąpielowe buduje się nie tylko w prywatnych ogrodach ale i przy hotelach czy gospodarstwach agroturystycznych. Istnieją nawet duże obiekty komunalne, pełniące rolę miejskich kąpielisk. W Polsce idea ta jest niestety jeszcze mało rozpowszechniona.

Dobrze zaprojektowane stawy harmonizują zarówno z zielenią jak i małą architekturą. Wymagają z reguły niższych kosztów inwestycyjnych, eksploatacyjnych oraz pielęgnacyjnych niż konwencjonalne baseny. Stanowią interesujący dla miłośników natury i nurkowania świat podwodny, a zimą mogą zamienić się w lodowisko lub służyć do kąpieli posiadaczom saun.

Jakie są typy stawów kąpielowych?

Według norm europejskich oraz zaleceń Polskiego Stowarzyszenia Naturalnych Wód Kąpielowych jest 5 typów stawów, różniących się wielkością oraz proporcjami stref kąpielowych do regeneracyjnych i technologią wykonania.

• Typ I - staw kąpielowy ekstensywny, powierzchnia strefy kąpielowej 30%, regeneracyjnej - 70%, brak elementów technicznych.
• Typ II - staw z minimalnym zastosowaniem urządzeń technicznych, strefa kąpielowa ok. 40%, regeneracyjna - 60%, pompa cyrkulacyjna, czasem źródełko.
• Typ III - staw wyposażony w elementy techniczne takie jak: skimmer, odpływ denny, filtr mineralny, strefa kąpielowa ok. 55%, regeneracyjna - 45%.
• Typ IV - najbardziej skomplikowany typ stawu, z filtrem bagiennym, strefa kąpielowa ok. 65%, regeneracyjna - 35%, dużo urządzeń techniki basenowej.
• Typ V - "naturpool", wyglądem przypominający basen, strefa regeneracyjna zredukowana do 20%, roślinność ma jedynie funkcje dekoracyjne.
• Typ VI - staw kąpielowy intensywny to staranie zaplanowany zbiornik, przede wszystkim co do obiegu wody. Bardzo często systemy filtracyjne stosowane w takich stawach są w pełni automatyczne i w 100% same się oczyszczają.

Schemat działania stawu kąpielowego

Jak zbudować staw kąpielowy w ogrodzie? Staw - oczyszczalnia

Założenie stawu kąpielowego polega na takim zaprojektowaniu i dobraniu zarówno liczby, jak i gatunków roślin, rodzajów filtrów czy kształtu zbiornika, by wodne środowisko samo było w stanie utrzymywać się w równowadze. W zwykłych basenach wodę dezynfekuje się chlorem, w stawie zaś, gdzie dąży się do eliminacji związków organicznych, wykorzystuje się naturalne konkurencje o związki odżywcze pomiędzy glonami a roślinami bagiennymi. Proces ten w skrócie polega na wychwytywaniu i pochłanianiu przez korzenie roślin związków fosforu i azotu powstających w wyniku rozpadu innych substancji organicznych (np. resztek roślin). W ten sposób bez użycia chemii ograniczany jest nadmiar substancji odżywczych potrzebnych np. glonom obniżającym jakość wody. Duże znaczenie w utrzymaniu czystej wody ma też drobna fauna: dafnie i oczliki żywiące się glonami. Ponieważ skorupiaki te są ulubionym pokarmem ryb, należy unikać zarybiania stawów przeznaczonych do kąpieli.

Najpierw sprawdź wodę

Budowę stawu kąpielowego powinno rozpocząć się od wykonania badań i analizy wody, jaką będziemy uzupełniać ogrodowe kąpielisko w czasie użytkowania. W regeneracji wody duże znaczenie ma dobór tzw. roślin repozycyjnych, przy czym istotna jest nie tylko ich zdolność do wchłaniania związków odżywczych. Strefa korzeniowa jest miejscem intensywnych procesów biochemicznych. Enzymy wydzielane przez korzenie korzystnie wpływają na liczebność i żywotność bakterii - fundamentalnego ogniwa w procesie samooczyszczania się wody. Ponadto rośliny wodne i nadwodne (np. trzcina) przyczyniają się do sprawniejszej i szybszej regeneracji wody, dostarczając tlen bezpośrednio do toni wodnej jak i stref korzeniowych.

Jakość wody ma decydujący wpływ na konstrukcję, wymiarowanie poszczególnych stref jak i dobór materiałów stosowanych w biofiltrze. Aby założyć staw kąpielowy, najpierw trzeba zadbać o wydajne źródło dobrej wody. Jeżeli zamierzamy czerpać ją z wodociągu, warto wiedzieć, że rocznie trzeba się liczyć ze znacznymi wydatkami - 1 m3 kosztuje od 2 do 4 zł. Niestety, woda kranowa ma z reguły wysoką zawartość fosforanów (co sprzyja rozwojowi glonów) i wymaga zdatnienia. Do napełniania i zasilania stawu można też używać odfiltrowanej deszczówki - trzeba jednak założyć odpowiednią instalację zbierającą wodę. Najtańsze jest własne ujęcie, czyli studnia głębinowa. Jeżeli wody z niej używamy tylko do celów gospodarczych, a chcemy napełnić nią staw, trzeba sprawdzać jej jakość. Badanie przeprowadzić można w specjalistycznym laboratorium (np. stacja sanepidu). Analiza jest bardzo ważna, zwłaszcza jeżeli w sąsiedztwie są szamba. Jeśli nie dysponujemy odpowiedniej jakości wodą, budowa stawu kąpielowego może okazać się problematyczna.

Stawy kąpielowe powinny być budowane w miejscach dostatecznie nasłonecznionych, możliwie z dala od dużych drzew. Ze względu na walory estetyczne, dostępność oraz powiązania infrastruktury warto lokalizować je w bezpośrednim sąsiedztwie domów, np. przy tarasach. Minimalna wielkość wolnej od roślin części kąpielowej to 50 m2 (by zapewnić sobie swobodne pływanie). Głębokość może wynosić od 0,8 do 2,5 m. Do tego musimy dodać następne 40-140 m2 powierzchni potrzebnej na założenie tzw. strefy regeneracyjnej. Jej wielkość zależy (poza jakością wody) od tego, czy staw będzie posiadać wymuszony obieg wody, od projektowanej intensywności przepływu, rodzaju filtrów i materiału użytego do ich wypełnienia. Pod uwagę bierze się też współczynnik infiltracji, zdolności sorpcyjne, itp. Generalnie: im mniejsze są strefy regeneracyjne (zwane po prostu bagiennymi) w stosunku do strefy kąpielowej, tym więcej należy zainwestować w środki techniczne niezbędne do jego funkcjonowania.

Aby zmniejszyć wymaganą powierzchnię stawu, możemy wykorzystać sposób budowy stawu z wymuszonym przepływem wody. Cyrkulację wymuszamy wówczas za pomocą pompy lub fontanny.

Z czego budować

Do uszczelniania stawów stosuje się generalnie te same materiały co do basenów czy stawów ogrodowych. Najczęściej używa się folii hydroizolacyjnych (HDPE, PVC, EPDM). Ich zaletą, oprócz ceny, jest łatwość uszczelnienia zarówno łagodnych zboczy oraz pionowych murów oporowych w części kąpielowej. Wybrane folie powinny być bardziej odporne od tych, stosowanych do stawów dekoracyjnych, np folia PVC o grubości min. 1,5 mm. Sposób przygotowania wykopu, podłoża czy układania folii zbliżony jest do technologii budowy oczek wodnych. Zamiast folii można też stosować ekologiczne materiały mineralne: glinę, bentonit lub maty bentonitowe. Gotowe uszczelnienie pokrywa się zwykle 10-centymetrową warstwą żwiru, a miejscami kamieni. Aby woda nie była "wypijana" przez otaczającą staw glebę, należy bezwzględnie stosować tzw. przegrody kapilarne (miejsce przy brzegu, gdzie folia jest wywinięta kilka centymetrów powyżej poziomu wody).

Wyposażenie

Do prawidłowego działania stawu kąpielowego (poza stawami ze strefą regeneracyjną zajmującą więcej niż 70% powierzchni) potrzebny jest ruch wody, który wymusza się pompą. Urządzenie dostarcza wodę do stref regeneracyjnych, drenaży biofiltra, może też poruszać małą kaskadę czy skimmer (urządzenie przelewowe zbierające liście z powierzchni). Pompy bywają zanurzane w stawie - umieszcza się je zwykle w osobnej komorze ukrytej pod pomostem. Ze względu na bezpieczeństwo odpowiednie to napięcie 12-24 V. Najczęściej stosuje się zlokalizowane poza stawem pompy podobne do używanych w technice basenowej, zasilane napięciem 220 V. Zawory umieszczone nad urządzeniam pozwalają odpowiednio wyregulować przepływ wody i dodstosować go do intensywności użytkowania obiektu.

Aby staw kąpielowy był atrakcyjnym miejscem do nurkowania także nocą, można zamontować w nim podwodne oświetlenie. Wymaga ono doprowadzenia zabezpieczonej instalacji elektrycznej (napięcie 12-24 V).

Konserwacja

Pompy, skimmery czy elementy oświetlenia warto profilaktycznie poddać przeglądowi dwa razy do roku - na początku i po zakończeniu sezonu kąpielowego. Jesienią należy zadbać, aby do wody nie dostały się obumierające resztki roślin i opadające liście. Zimą ścina się i usuwa wystające nad warstwą lodu szuwary. Wiosną natomiast, gdy w ciepłe dni może nastąpić silny rozwój glonów, niemających konkurencji w uśpionych jeszcze roślinach wodnych, powinno się je odławiać i wyrzucać na kompost.

Jak zrobić staw kąpielowy? Przykład inwestycji krok po kroku

Oczekiwania inwestora

Opisywany tu staw powstał na stosunkowo dużej działce, w pobliżu zrujnowanego dworu. Inwestorzy chcieli odtworzyć nieistniejący (zeutrofizowany) staw, który był zaznaczony na mapach. W terenie na tym  miejscu znajdowało się tylko niewielkie zagłębienie, porośnięte roślinnością szuwarową, charakterystyczną dla łąk podmokłych. O dawnym przeznaczeniu tej części działki najłatwiej można było się przekonać wiosną. Wówczas obszar ten zalany był wodą i porośnięty dookoła roślinnością przywodną oraz wierzbami, świadczącymi o podmokłym gruncie.
Inwestorzy obserwowali przez cały rok, jak zmieniały się tu warunki gruntowe. Przeprowadzone zostały również badania geotechniczne gruntu oraz wody. Na ich podstawie wykonawca zrobił wstępną koncepcję zagospodarowania terenu na staw kąpielowy. Właścicielom zależało, by zbiornik wodny był naturalnie wkomponowany w krajobraz, a także by staw nadawał się do aktywnego spędzania czasu.

Ze względu na znaczne wahania poziomu wody w ciągu roku, wykonawca wraz z inwestorami ustalił, że zbiornik zostanie uszczelniony, co pozwoliło na monitorowanie i utrzymanie dobrej jakości wody.

Właścicielom terenu bardzo zależało, by staw wyglądał jak naturalny zbiornik wodny, integrujący się z otaczającym krajobrazem, wzbogacający działkę o cenny ekosystem,
i aby była możliwość używania go zarówno latem, jak i zimą. Od wiosny do jesieni wykorzystywany jest jako zbiornik kąpielowy, zimą natomiast jako lodowisko, na którym rozgrywane są mecze hokejowe.

Wybór technologii

Po wykonaniu analizy biochemicznej wody, ocenie jej przydatności oraz określeniu możliwych wyzwań, wykonawca wybrał staw z filtrem bagiennym (IV typ wg norm europejskich). Jest to zbiornik wodny ze strefą kąpielową oraz strefą regeneracyjną złożoną z filtra mineralno-roślinnego. Aby woda była skutecznie oczyszczana, konieczne jest również zastosowanie skimmera oraz filtrów mechanicznego i mineralnego, zbiornik trzeba też wyposażyć w odpływ denny i pompy cyrkulacyjne.

Wykonanie stawu kąpielowego

Prace wstępne polegały na wytyczeniu zarysu stawu, wyznaczeniu jego krawędzi (maksymalnego wypiętrzenia wody) oraz zebraniu warstwy namułów. Urobek z kształtowania  i pogłębiania stawu został wykorzystany w ogrodzie do ukształtowania pagórków. Pozwoliło to na obsadzenie ich roślinami, które zasłoniły mniej estetyczne widoki.

Po wyprofilowaniu i zagęszczeniu gruntu, wykonawca zajął się budową dwóch pokrytych drewnem pomostów, które stworzyły "wyspy" na powierzchni stawu. Oba zostały wsparte na konstrukcji ze zbrojonych bloczków betonowych. Legary wykonane zostały z drewna modrzewiowego, zaś pokrycie pomostów - z drewna modrzewiowego i bangkirai. Jeden z pomostów jest otoczony wodą. W jego podstawie zamontowano drabinkę oraz lampy podwodne oświetlające staw nocą. Spełnia on funkcję tarasu wypoczynkowego, na który od strony lądu dostać się można po głazach ułożonych w wodzie.

Drugi podest kryje komorę techniczną. Zlokalizowany jest po przeciwległej stronie filtra mineralno-roślinnego i wyposażony w skimmer, filtr mechaniczny, mineralny oraz pompownię suchą.
Kolejnym etapem było uszczelnienie niecki. Po wyprofilowaniu i oczyszczeniu podłoża ułożono na nim geowłókninę, a następnie folię EPDM, którą cechuje trwałość (producent daje na nią 10 lat gwarancji, a po inspekcji - kolejnych 10), elastyczność, łatwość układania i wykonania połączeń oraz szczelnych przejść. Na folii została ułożona druga warstwa geowłókniny, którą następnie pokryto 15-centymetrową warstwą płukanego żwiru.

Strefę filtra mineralno-roślinnego wypełniono specjalnym substratem mineralnym Biozamonit, którego skład został dobrany do jakości wody. Stanowi on  "serce układu" i odpowiada za czystość i jakość wody w stawie. W strefie filtra mineralno-roślinnego zamontowano system drenaży i studzienek rozprowadzających wstępnie oczyszczoną wodę pod złoże filtracyjne.  Całość uszczelnienia, pokrytego 15-centymetrową warstwą płukanego żwiru, obsadzono roślinnością.

Staw kąpielowy - cena. Ile kosztuje budowa stawu kąpielowego?

Każdy staw kąpielowy wymaga indywidualnego podejścia. Różne są bowiem oczekiwania przyszłych użytkowników, inny teren, wielkość i typ zbiornika. Wpływa to na koszty budowy, późniejszego utrzymania oraz użytych materiałów.

Przy budowie stawu możemy zastosować materiały różniące się nie tylko ceną, ale przede wszystkim właściwościami. Fachowy wykonawca stara się pomóc w doborze materiałów, przedstawić zarówno ich zalety, jak i wady, biorąc pod uwagę aspekt ekonomiczny. Większość inwestorów ceni sobie przede wszystkim trwałość i prostotę rozwiązań. Dla porównania: koszty uszczelnienia przy zastosowaniu np. dobrej folii kauczukowej EPDM lub folii PVC są porównywalne. W takiej sytuacji należy wziąć pod uwagę, który z materiałów ma więcej zalet, np. łatwo go konserwować czy naprawiać.

Koszt budowy stawu kąpielowego w zależności od wielkości, typu stawu oraz użytych materiałów wykończeniowych ok. 500-1200 zł/m2.

Koszt utrzymania stawu o pow. 200 m2 w ciągu roku (w tym energia elektryczna
ok. 600 zł) ok. 2000 zł.

Pielęgnacja stawu kąpielowego

Nie jest zbyt uciążliwa, ale wymaga systematyczności. W pierwszym sezonie po założeniu stawu trzeba szczegółowo zadbać o: uzupełnianie ubytków wody - jeśli jej poziom opada szybciej niż 3 centymetry dziennie, trzeba sprawdzić, czy folia nie obniżyła się na brzegu lub czy do stawu nie wrasta np. trawa, która jak gąbka wysysa z niego znaczne ilości wody. Stan brzegów trzeba sprawdzić na całym obwodzie zbiornika. Po wykluczeniu tej przyczyny szuka się nieszczelności powstałej podczas budowy - opróżnia staw, znajduje i naprawia miejsce uszkodzenia;  usuwanie glonów nitkowatych - jeśli pojawia się ich dużo, należy je wyławiać i wyrzucać na kompost.

A oto zabiegi, jakie trzeba wykonywać regularnie w następnych latach.

Zimą lub wiosną

Przyciąć rośliny ze strefy bagiennej. Można je ścinać ponad poziomem lodu lub pozostawić na zimę (długie łodygi ułatwiają wymianę gazów między powietrzem oraz wodą) i ściąć wczesną wiosną.

Latem

Dbać o czystość wody, uzupełniać jej ubytki. Bardzo ważne jest wyławianie liści, resztek kwiatów itp.

Jesienią

Czyścić skimmer przynajmniej raz na tydzień.

Jeśli w okolicy stawu rosną drzewa liściaste, rozciągnąć nad nim elastyczne siatki, utrzymywane nad wodą dużymi nadmuchanymi piłkami. Z dobrze napiętej siatki wiatr zdmuchuje liście na brzeg; stąd należy je wywozić na kompost. Po opadnięciu liści, a przed nastaniem mrozów, siatki się zdejmuje.

Czyścić dno stawu z osadów - najlepiej specjalnym odkurzaczem wodnym.

Skontrolować działanie pompy i oczyścić filtr mechaniczny.

Po kilku latach

Konieczne bywa usunięcie części roślin (zarówno ze względów estetycznych, jak i pielęgnacyjnych). Najlepiej robić to późną jesienią. Zabieg można przeprowadzić jednorazowo lub rozłożyć w czasie, usuwając rośliny stopniowo - rok po roku.

Wyzwania przy budowa stawu kąpielowego

Jednym z największych problemów przy budowie tego stawu kąpielowego była woda gruntowa napływająca do najniżej położonej części zbiornika, która została zagłębiona na 2 m poniżej maksymalnego poziomu wody. Dlatego już podczas budowy został w nim wykonany drenaż, którym odwadniano nieckę w czasie prac. Także po ich zakończeniu i uszczelnieniu zbiornika drenaż ten okazał się przydatny i pozwala kontrolować napływanie wody gruntowej i utrzymywanie jej na odpowiedniej wysokości.

O tym trzeba pamiętać, zanim założymy staw

Badanie wody. Należy sprawdzić jej przydatność i ocenić zawartość substancji biogennych (azotu i fosforu), żelaza i manganu oraz właściwości higieniczne. Najczęściej używa się wody studziennej (wodociągowa wymaga uzdatniania). Staw można też napełnić przefiltrowaną deszczówką. Od jakości wody zależy dobór systemu jej oczyszczania: wielkość strefy regeneracyjnej, materiał wypełnienia filtrów, zastosowanie dodatkowych środków modyfikujących skład wody.

Badanie gruntu. Często można wykorzystać badanie geotechniczne wykonane podczas prac przygotowawczych do budowy domu.

Typ, wielkość i zagospodarowanie stawu. Przemyślany dobór każdego elementu sprawi, że właściciele będą mogli cieszyć się pięknym widokiem i korzystać z atrakcji posiadania własnego mikrojeziora przez wiele lat.

Stawy kąpielowe - czy to się opłaca?

Opłacalność stawów kąpielowych zależy od indywidualnych preferencji, budżetu i lokalnych warunków. Inwestycja w taki basen może być kosztowna ze względu na koszty budowy, utrzymania i późniejszej eksploatacji. Jednak dla osób lubiących relaks w wodzie i mających możliwość częstego korzystania, staw kąpielowy może stanowić wartościową inwestycję, podnoszącą atrakcyjność nieruchomości.
Nie bez znaczenia jest fakt, że zarówno budowa, jak i utrzymanie stawu kąpielowego jest tańsze niż zbudowanie basenu i utrzymanie w nim czystej wody.

Dlatego stworzenie stawu kąpielowego warto zlecić specjalistom?

Na rynku działa wiele firm, które zajmują się projektowaniem i zakładaniem zbiorników wodnych w ogrodzie. Niektóre z nich specjalizują się w budowie stawów kąpielowych. Firmy te nie tylko stworzą projekt stawu kąpielowego pasujący do twojego ogrodu, ale dobiorą właściwe urządzenia, dzięki którym akwen będzie prawidłowo funkcjonował i dobrze spełniał swoją rolę.