Prefabrykowana więźba dachowa

Wiele zalet

Gotowe wiązary mają wiele zalet, między innymi są lżejsze niż tradycyjne. Można budować z nich dachy o sporej rozpiętości, bez przedzielania przestrzeni na poddaszu słupami. Po przywiezieniu elementów z fabryki montuje się je na dachu maksymalnie w trzy dni, a dzięki precyzji, z jaką są wykonywane, połacie mają idealnie równe powierzchnie.

Z gotowych wiązarów można budować konstrukcję stropodachów i dachów stromych, z poddaszem użytkowym i nieużytkowym. W większości projektów domów jednorodzinnych rzadko jednak można spotkać dach z taką konstrukcją. Jeśli więc ktoś chce mieć więźbę prefabrykowaną, musi się liczyć z wykonaniem nowego projektu dachu.

Budowa gotowej więźby

Podstawowym elementem konstrukcji prefabrykowanych jest wiązar (nazywany również kratownicą lub dźwigarem), składający się z pasa górnego (odpowiednika krokwi) i pasa dolnego (stanowiącego jednocześnie konstrukcję stropu ostatniej kondygnacji), słupków i krzyżulców (łączących pas górny z pasem dolnym, zapewniających nośność i sztywność konstrukcji).

W gotowych więźbach dominują wiązary typu fink dla poddaszy nieużytkowych oraz wiązary typu attykowego, zapewniające przestrzeń na poddaszach mieszkalnych. Tych kilka podstawowych typów wiązarów jest modyfikowanych w zależności od indywidualnych potrzeb i rozwiązań.

Do projektowania wiązarów dachowych wytwórnie używają specjalnych programów komputerowych, w których uwzględniane są wszystkie możliwe obciążenia dachu. A ponieważ drewno stosowane do ich wykonania ma ściśle określoną wytrzymałość, poszczególne elementy mają optymalny przekrój, mniejszy niż w tradycyjnych więźbach (zwykle tylko 45 mm grubości). Korzystniejsze są też proporcje jego wysokości do szerokości, ponieważ elementy z bardzo dobrze wysuszonego drewna mogą być bardzo smukłe. Dotyczy to zarówno prostych wiązarów prefabrykowanych, jak i tych przeznaczonych na dachy o skomplikowanych kształtach. To właśnie dzięki temu zużycie drewna (mimo że droższego) w konstrukcjach prefabrykowanych jest zdecydowanie mniejsze niż w tradycyjnych więźbach.

Łączniki w więźbie

Dzięki temu że wszystkie elementy prefabrykowanej więźby mają jednakową grubość, poszczególne elementy wiązarów (pasy dolne, górne, słupki i krzyżulce) łączy się ze sobą na styk w jedną płaszczyznę za pomocą odpowiednich metalowych łączników. By zagwarantować połączenie o wymaganej wytrzymałości, wielkość i miejsce umieszczenia takich łączników określa się w wytwórni na podstawie obliczeń wykonanych za pomocą specjalnego programu komputerowego.

Do łączenia wiązarów nie powinno się stosować płyty OSB, co niestety często zdarza się na budowach/fot. Krzysztof Zieliński

Najczęściej do scalania elementów stosuje się płytki kolczaste. Są one wykonywane z blachy ocynkowanej grubości około 2 mm, z wytłoczonymi w niej kolcami o długości 8-20 mm. Płytki wciska się w drewno w fabryce za pomocą stacjonarnych pras o nacisku 18-50 ton.
Prefabrykacja wiązarów ułatwia i przyspiesza powstanie konstrukcji dachu. Jednak ze względu na konieczność dostarczenia gotowych elementów, ich transport może być trudny. Dlatego niekiedy duże wiązary łączy się na budowie płytkami kolczastymi za pomocą przenośnych pras (nie wolno ich wbijać na placu budowy młotkiem).

Do łączenia elementów na budowie stosuje się też płytki gwoździowane z otworami na gwoździe lub kolczasto-gwoździowane (kombi) - w połowie kolczaste, w połowie z otworami na gwoździe. Część kolczastą takich łączników wciska się w drewno w wytwórni, część z gwoździami mocuje się na budowie.

Elementy wiązarów można także łączyć za pomocą nakładek drewnianych wykonanych ze sklejki.

Decydując się na prefabrykowaną więźbę, trzeba pamiętać, że choć metalowe łączniki solidnie scalają konstrukcję, to zmieniają jej tradycyjny wygląd. Jeśli chcemy, by elementy drewnianej więźby pozostały odsłonięte i stanowiły element wystroju wnętrza pod dachem, trzeba to zaznaczyć przy zamówieniu. Jeśli widoczne elementy konstrukcji mają wyglądać jak tradycyjna więźba, można ją zaprojektować tak, by niezabudowane części zostały połączone w sposób tradycyjny.

Zamówienie konstrukcji

Rozważając stosowanie prefabrykowanej więźby dachowej, warto wybrać taką firmę, która zaprojektuje i wykona wiązary (montaż konstrukcji inwestor może wykonać we własnym zakresie, lecz najczęściej wykonują go ekipy producenta).

Nie da się zaprojektować prefabrykowanej więźby dachowej bez przekrojów i rzutów:

- budynku, z których odczytuje się informacje o kształcie domu i rozpiętościach jego ścian zewnętrznych;

- połaci dachowej, informującej o kształcie dachu i jego nachyleniu.

Do projektu potrzebne są też informacje o:

- rejonie kraju, w którym ma być wybudowany dom; od tego zależy wartość obciążenia wiatrem i śniegiem;

- stałych obciążeń wynikających z rodzaju zastosowanego pokrycia dachowego.

Oczywiście prefabrykowaną więźbę dachową najlepiej zamówić już na etapie projektowania domu. Ponieważ jednak wiązary prefabrykowane są lżejsze niż więźba tradycyjna, nie ma problemu, żeby zmienić wybór, nawet po wylaniu wieńców dachowych. Nowy projekt więźby załącza się w formie aneksu do dokumentacji projektowej.

Na zamówione w fabryce elementy więźby zwykle czeka się do 6 tygodni. Nie należy zamawiać ich zbyt wcześnie: wiązary i tak nie będą przygotowywane, dopóki nie skończy się budowa ścian. Niezależnie bowiem od wymiarów podanych w projekcie przedstawiciel firmy musi sprawdzić, jak duża jest w rzeczywistości konstrukcja. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że precyzyjnie zaprojektowane i wykonane wiązary po przewiezieniu na plac budowy okażą się niedopasowane do reszty domu.

Elementy gotowej więźby przygotowane do transportu na plac budowy, na którym konstrukcję składa się jak z klocków/fot. Mitek

Projekt wykonany w licencjonowanym programie przekazywany jest inwestorowi do wglądu i akceptacji. Po akceptacji projektu jest on przesyłany drogą elektroniczną do maszyn sterujących produkcją. Czas produkcji więźby wynosi od jednego dnia do dwóch tygodni.

Montaż gotowej konstrukcji

Ustawianie wiązarów zaczyna się od ściany szczytowej. Równolegle do niej stawia się pierwszy wiązar, dokładnie go poziomując i pionując. Po sprawdzeniu, czy jest dobrze ustawiony, mocuje się go trwale ,np. do murłaty (w domach murowanych) lub oczepu (w domach szkieletowych). W ten sam sposób mocuje się kolejne wiązary, rozmieszczając je zgodnie z projektem (zwykle co 80-150 cm). Do tymczasowego usztywnienia konstrukcji ustawianych kolejno wiązarów stosuje się deski (łączące pasy dolne i górne sąsiednich wiązarów), usuwane po jej ostatecznym podparciu i usztywnieniu.

Kiedy wszystkie wiązary są zamocowane i usztywnione, układa się na nich folię dachową albo sztywne poszycie oraz mocuje się łaty i kontrłaty. Dalsze prace wyglądają więc identycznie, jak na dachu o konstrukcji tradycyjnej.

Wiązary kratowe nie muszą być mocowane do budynku za pośrednictwem murłaty. Czasem wystarczą okucia w żelbetowym wieńcu dachowym/fot. Tomasz Krakowczyk

Dzięki precyzji wykonania wiązarów łatwo jest wykonać każdy, dach zgodnie z projektem i do minimum skrócić czas montażu konstrukcji dachowej. Przyspiesza to zabezpieczenie domu przed warunkami atmosferycznymi (w porównaniu z czasem montażu tradycyjnej więźby dachowej to kilkanaście razy szybciej). Czas montażu ostatecznie zależy jednak od kształtu dachu.

Ceny wiązarów dachowych

Więźba prefabrykowana powszechnie uważana jest za droższą niż tradycyjna. Jej koszt określa się zawsze indywidualnie, na podstawie konkretnego projektu. Najlepiej zamawiać prefabrykowane wiązary dachów stromych, jedno- lub dwuspadowych, bez lukarn i wykuszy; na całą więźbę przygotowuje się wtedy tylko jeden rodzaj wiązarów.

Oczywiście drewno suszone przemysłowo i czterostronnie strugane, z jakiego montuje się wiązary, jest droższe niż drewno prosto z tartaku, nieobrzynane i z drzazgami, stosowane na więźby tradycyjne. Jednak zużycie materiału na więźbę gotową jest o około 30% mniejsze niż na tradycyjną. Oprócz tego stosowanie gotowych wiązarów pozwala na pewne oszczędności: dolne pasy wiązarów mogą być zarazem konstrukcją stropu - nie potrzeba wtedy stropu żelbetowego, a czas montażu więźby jest bardzo krótki, a zatem tańsza jest też robocizna. Trzeba też pamiętać o tym, że dokładna wycena  jest przedstawiana na etapie projektowania. Może ona, na życzenie klienta, oprócz ceny konstrukcji, zawierać także koszt elementów montażowych, takich jak łączniki i stężenia, koszt transportu i montażu, a czasem także pokrycia dachowego wraz z warstwami izolacji i obróbkami.

O ile proste dachy z wiązarów można zmontować nawet samodzielnie, to bardziej skomplikowane konstrukcje wymagają fachowej pomocy/fot. Mitek

Więźba z wiązarów dwuspadowych o rozstawie do 1 m, przy szerokości budynku: do 10 m - 65-115 zł/m2, 10-12 m - 77-100 zł/m2, 12-15 m - 69-100 zł/m2.

Wydatki na więźbę dachową z montażem (na dach o powierzchni 155 m2): wiązary typu attykowego - ok. 12 tys. zł, materiały montażowe - ok. 2,5 tys. zł, montaż - ok. 4 tys. zł. Razem - 18,5 tys. zł (brutto).

Drewno na wiązary

Na wiązary stosowane jest drewno najlepszej jakości. Najczęściej jest to tradycyjna tarcica, czyli drewno lite: sosnowe lub świerkowe. Jest ono sortowane pod względem wytrzymałości nie tylko optycznie, ale i mechanicznie. Umożliwia to wybór najlepszego materiału, bez wad ukrytych, nie zawsze widocznych od razu. Każda taka deska zostaje ostemplowana symbolem klasy (wiązary zwykle wykonuje się z drewna sosnowego klasy C27; w przypadku wiązarów o rozpiętości powyżej 12 m pasy dolne i górne lepiej jest zrobić z drewna C35).

Zanim drewno zostanie użyte do budowy więźby, suszy się je komorowo do wilgotności 15-18%, struga czterostronnie, a krawędzie każdego elementu wyobla lub fazuje. Dzięki temu powierzchnia drewna jest gładka, co utrudnia dostęp owadom i zmniejsza jego zapalność. Tak przygotowane drewno nie musi być w całości impregnowane chemicznie. Zabezpiecza się tylko te części wiązarów, które będą wystawione na bezpośrednie działanie warunków atmosferycznych. Umożliwia to obniżenie kosztów zabezpieczenia drewna i zmniejszenie ilości środków chemicznych wprowadzanych do domu.