Projektowanie domu: jak zaprojektować wnętrza na poddaszu

Zagospodarowanie poddasza powiększa powierzchnię użytkową budynku. Poprawia też stosunek powierzchni przegród zewnętrznych do uzyskanej kubatury, wpływając korzystnie na bilans energetyczny budynku (obniża współczynnik kształtu A/V).

Przestrzeń poddasza nie zawsze jest jednak w pełni użytkowa. Stromy dach sprawia, że wysokość pomieszczeń pod nim jest zmienna: w niektórych miejscach można swobodnie stanąć, a w skrajnych częściach bywa tak nisko, że wyłącza się je z przestrzeni użytkowej. To, jaką wysokość będą miały pomieszczenia zależy od kształtu dachu, kąta nachylenia jego połaci, a także od tego, czy dach jest oparty bezpośrednio na stropie czy na ściankach kolanowych.

Jaki dach, takie poddasze

• Dach dwuspadowy. To taki, w którym dwie prostokątne połacie stykają się na górze w kalenicy - daje on największe możliwości aranżacji. Ściany szczytowe w kształcie trójkątów ułatwiają doświetlenie przestrzeni poddasza zwykłymi pionowymi oknami. Duże płaszczyzny połaci i regularny układ skosów sprzyjają harmonijnemu kształtowaniu przestrzeni, a obniżenia znajdują się tylko wzdłuż okapów, dzięki czemu do wykorzystania jest 3/4 powierzchni. Zależnie od rozpiętości ścian zewnętrznych budynku stosuje się więźbę krokwiową lub krokwiowo-jętkową. Dopiero przy szerokości większej niż 11 m w przestrzeni poddasza mogą pojawić się charakterystyczne dla więźby płatwiowo-kleszczowej słupy, które trzeba będzie wziąć pod uwagę przy podziale i aranżacji wnętrz. Pod dwuspadowym dachem bez większych kłopotów zmieści się całą strefę prywatną domu.
• Dach kopertowy. Składa się z czterech połaci: dwie mają kształt trapezów i zbiegają się w kalenicy, kolejne - trójkątne - sięgają przeciwległych końców kalenicy tylko wierzchołkami; połacie schodzą się w narożach dachu (taki dach oglądany z góry przypomina kopertę). Do faktycznego wykorzystania nadaje się tam niewiele ponad połowę miejsca. Powierzchnię poddasza znacznie trudniej podzielić - z każdej strony ograniczają ją skosy przy ścianach zewnętrznych, a prostopadłe ścianki działowe mają nieregularne, ścięte kształty. Co gorsza, takie dachy mają przeważnie konstrukcję płatwiowo-kleszczową, więc w przestrzeni poddasza mogą pojawić się słupy.
• Dach namiotowy. Jest szczególnym rodzajem czterospadowego zadaszenia - takim, w którym wszystkie połacie są trójkątami o jednym, wspólnym wierzchołku. Kąt nachylenia połaci dachu w niewielkim stopniu zmienia tu funkcjonalność pomieszczeń. Nawet jeśli są bardzo strome, uzyskuje się pod nimi mało pełnowartościowej powierzchni.
• Dach mansardowy. To kolejny dach czterospadowy, gdzie każda połać składa się z dwóch części nachylonych pod różnym kątem. Dolna ma duży kąt nachylenia (nawet powyżej 80°), dzięki czemu ściany ze skosami są prawie pionowe, a więc miejsca jest tu najwięcej (ponad 90%).
• Dachy wielospadowe. Powstają w wyniku połączenia dachów o różnych kształtach, przykrywających budynki o bardziej skomplikowanych rzutach. Łatwiej uzyskać pełnowartościową wysokość pomieszczeń w dachu powstałym z połączenia dachów dwuspadowych, gdyż mają one ściany szczytowe. To, ile będzie "dobrej" wysokości, zależy od planu domu. Gdy bryła zbudowana jest na planie litery L i przekryta stykającymi się pod kątem prostym dachami dwuspadowymi - ma trzy ściany szczytowe; dom na planie krzyża - cztery. Mimo to przestrzeń nie jest tu idealna. Ograniczają ją bowiem kłopotliwe, zarówno do wykończenia od wewnątrz, jak i do użytkowania od wewnątrz kosze, czyli wklęsłe przecięcia się połaci. Tworzą one przestrzeń nie tylko trudną do zagospodarowania ze względu na obniżoną wysokość, ale też nieprzyjemną w odbiorze. Wybierając projekt, warto więc zwrócić uwagę, czy przestrzeń została wykorzystana w sposób optymalny, jakie miejsca znajdą się w narożach, a jakie w koszach. Ponadto na poddaszu pod dachem wielopołaciowym bez ścian szczytowych wszystkie ściany zewnętrzne poddasza są skośne, dlatego pełnowartościowej przestrzeni pod skosami jest tu najmniej.Wybierając dom z dachem czteropołaciowym, trzeba zwrócić uwagę na wysokość ścianki kolankowej, która może zwiększyć możliwości aranżacji wnętrza

Jak dopasować układ wnętrz do kształtu dachu

Iwona Mere, architektka: Układ wnętrz poddasza trzeba dopasować do kształtu dachu. Ponieważ bryła dachu ma najczęściej uporządkowaną, symetryczną konstrukcję, tę właśnie symetrię warto podkreślać w pomieszczeniach. Wnętrza powinny mieć regularne kształty, uporządkowane sufity, ściany wpasowane w miejsca załamań dachu. Do pomieszczeń można wprowadzić pionowe ścianki odcinające najniższą, zupełnie nieużyteczną powierzchnię oraz płaskie sufity zasłaniające niezbyt estetyczne fragmenty więźby lub poprawiające proporcje zbyt wysokiego wnętrza. Konstrukcję dachową - zwłaszcza słupy - najłatwiej wbudować (schować) w ścianki działowe, by nie utrudniały poruszania się po pokojach i rozlokowania sprzętów. Jednak w większej przestrzeni słupów często nie da się zamaskować.

Sposoby na skosy i niskie partie poddasza

Aby jak najlepiej wykorzystać niższe partie poddasza, można:

• w sypialni - pod skos wstawić łóżko. Choć specjaliści od feng shui odradzają umieszczanie posłania pod obniżającym się sufitem, to trudno odmówić logiki takiemu rozwiązaniu - nad głową leżącej czy siedzącej osoby wystarczy znacznie mniej miejsca (ok. 1,5 m), niż potrzeba do swobodnego poruszania się po pokoju. Jeśli łóżko wypełni mniej wartościową przestrzeń, tę powyżej 1,9 m da się wykorzystać np. na ustawienie wysokich szaf;
• w łazience - w najniższe zakamarki wpasować meble i sprzęty, z których korzysta się rzadko (szafki z ręcznikami) albo na siedząco (np. bidet). Po podłodze przed przyborami musimy się już jednak poruszać w miarę swobodnie. Potrzeba na to przynajmniej 2 m wysokości;
• w aneksie wypoczynkowym - rozmieścić wygodne siedziska na obrzeżach rejonu komunikacyjnego (poniżej 1,9 m;). Sprawdzą się tu rozłożyste kanapy, fotele, pufy. Wrażenie przestronności warto podkreślić dużą powierzchnią podłogi - nawet jeśli spory jej obszar nie będzie się nadawał do jakiegokolwiek użytku. Pod skos można też wsunąć ławę na telewizor i sprzęt grający, a w zabudowie ścianek kolankowych ukształtować system wnęk na książki, płyty, dekoracje itp.;
• dopasować bieg schodów na poddasze do kąta nachylenia dachu. Najprostsze, często stosowane rozwiązanie polega na ulokowaniu klasycznej, dwubiegowej klatki schodowej przy ścianie zewnętrznej. Dolny bieg prowadzi ku przegrodzie, a górny, zakręcając o 180°, wznosi się w przeciwnym kierunku, czyli mniej więcej zgodnie z przebiegiem połaci! W najniższym miejscu poddasza stoi się wygodnie, bo znajduje się tam spocznik schodów wypadający w połowie wysokości kondygnacji. Podobne, ale nieco mniej wygodne, za to oszczędniejsze powierzchniowo, są schody zabiegowe zakręcające pod skosem;
• najbardziej zabałaganione, niskie kąty - najlepiej zabudować schowkami i szafkami, w których zmieszczą się wszystkie rzadko używane rzeczy, obszerniejsze - warto przeznaczyć na garderoby. Różne systemy mebli i stelaży pozwalają racjonalnie wykorzystać powierzchnię magazynową bez względu na jej wysokość - rozlokowanie półek, drążków i koszy da się dopasować do kształtu każdego poddasza. Może tylko brakować wygodnego miejsca do swobodnego przebierania się.