Modernizacja instalacji grzewczej w starym domu

Szukając źródeł większych oszczędności w rachunkach za eksploatację domu – a zwłaszcza opłat związanych z jego ogrzewanie i przygotowaniem ciepłej wody do mycia – najlepiej zacząć od kompleksowej termomodernizacji budynku. Wiąże się to zwykle z dużymi wydatkami na ocieplenie ścian i dachu, wymianę stolarki okiennej i drzwi zewnętrznych (często również bramy garażowej), a w kolejnym etapie na modernizację instalacji grzewczej.

Aby móc przeprowadzić tak szeroki zakres prac wielu inwestorów korzysta z preferencyjnych programów rządowych (np. Czyste Powietrze – nowa, zmieniona odsłona ruszyła 31 marca 2025 roku) i lokalnych. Należy przy tym uwzględnić rosnące wymagania związane z ochroną środowiska.

Staranne zaplanowanie zakresu prac 

Odpowiednio zmodernizowana instalacja grzewcza wymaga dobrego zaplanowania, a następnie właściwej realizacji. Dlatego projektant i instalator muszą określić, jakie rozwiązanie najlepiej pasuje do istniejącego budynku i indywidualnych wymagań użytkowników oraz jak należy je skonfigurować. Następnie powinien zostać wykonany dokładny projekt, który obejmuje m.in. prawidłowo zaprojektowane źródło ciepła, instalacje rozprowadzające a także sprawną i wygodną technologię sterowania. Umożliwi to uzyskanie optymalnej temperatury we wszystkich pomieszczeniach przy ograniczeniu zużycia energii cieplnej.

Nie miejmy jednak złudzeń co do tego, że w starym domu należy najpierw zmniejszyć straty ciepła, np. przez ocieplenie ścian, stropu/dachu czy też wymianę okien, a dopiero później wymieniać stare urządzenie grzewcze na nowe z jednoczesną adaptacją instalacji do tego rozwiązania . Dzięki temu możliwy będzie zakup kotła czy pompy ciepła o mniejszej mocy, a przez to samo urządzenie będzie znacznie tańsze. Co więcej będzie ono wydajniej pracowało w tym odpowiednio zmienionym systemie grzewczym.

Uwaga! Pamiętajmy o tym, że kompleksowej oceny potrzeby modernizacji instalacji centralnego ogrzewania dokonuje audytor sporządzający audyt energetyczny. Obecnie zlecenie przygotowania tego typu opracowania jest obowiązkowe, jeśli chcemy skorzystać z programu „Czyste Powietrze”.

Aby przeprowadzając zmiany w instalacji grzewczej nie narazić się na rozczarowanie i „rachunki grozy” należy do całego przedsięwzięcia podjeść kompleksowo. W użytkownym już od wieli lat domu powinniśmy najpierw sprawdzić możliwości zmniejszenia strat ciepła przy racjonalnym poziomie kosztów tej inwestycji, a dopiero w kolejnym etapie planować wymianę przestarzałego kotła na nowoczesne urządzenie grzewcze.

Dostosowanie instalacji do kotła kondensacyjnego na gaz 

Wybór odpowiedniego modelu

Na rynku dostępne są kotły jednofunkcyjne z zasobnikiem ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) lub dwufunkcyjne, podgrzewające wodę w sposób przepływowy. Ta pierwsze rozwiązanie polecane jest w domach z dwoma łazienkami, gdyż umożliwia równoległe korzystanie z dwóch punktów poboru wody. Z kolei druga opcja sprawdza się przede wszystkim w domu z jedną łazienką, najlepiej sąsiadującą z kuchnią. Pozwala to ograniczyć czas oczekiwania na ciepłą wodę. Oprócz tego wieku producentów oferuje kotły kompaktowe, mające wbudowany zbiornik o niewielkiej pojemności, np. 20-40 l.

Zakres prac

Zależy w dużym stopniu od tego w jaki sposób dom ogrzewany do tej pory – czy kotłem na paliwa stałe czy na gaz.

• Kiedy zachodzi konieczność montażu instalacji gazowej? Planując montaż kotła na gaz, w domu w którym nie ma instalacji gazowej, musimy zacząć od wystąpienia do dostawcy gazu z wnioskiem o wydanie warunków przyłączenia do sieci gazowej. Następnie po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi należy zlecić sporządzenie projektu przyłącza i instalacji doprowadzającej gaz do kotła.
• Gdzie umieścić nowy kocioł? Nie musimy go montować w kotłowni, w której było stare urządzenie, choć tak zazwyczaj jest najwygodniej. Zgodnie z przepisami minimalna kubatura pomieszczenia, w którym zamierzamy zamontować kocioł kondensacyjny na gaz to 6,5 m3. Fachowcy zalecają, aby urządzenie znajdowało się możliwie blisko punktów poboru ciepłej wody, czyli w pobliżu kuchni i łazienek.

• Jakich zmian wymaga komin? Stan starego komina i zakres prac związanych z jego adaptacją do kotła kondensacyjnego czyli modelu o bardzo wysokiej sprawności powinien ocenić kominiarz. Często po wyczyszczeniu i uszczelnieniu komina, wystarczy umieścić w nim nowy wkład spalinowy o mniejszej średnicy. Z kolei przestrzeń pomiędzy nowym przewodem spalinowym a powierzchnią komina wykorzystuje się do doprowadzenia powietrza znad dachu do komory spalania.

W sytuacji, gdy kominiarz wykluczy taką opcję, stosuje się zestaw dwóch rur umieszczonych współśrodkowo, które wyprowadza się ponad dach lub przez ścianę zewnętrzną. To ostatni wariant jest możliwy w budynku jednorodzinnym, gdy moc kotła nie przekracza 21 kW.

• Co zrobić ze skroplinami ze spalin? Kocioł kondensacyjny pracując z wysoką sprawnością schładza spaliny do niskiej temperatury, w efekcie czego powstają skropliny (kwaśny kondensat). Dla kotłów o mocy do 25 kW skropliny traktowane są jako ścieki bytowe i można je odprowadzić bezpośrednio do kanalizacji. Dla większych urządzeń może zajść konieczność użycia neutralizatora kondensatu z wkładem dolomitowym. W obu tych przypadkach oznacza to, że w pomieszczeniu powinna się znajdować instalacja kanalizacyjna.

Uwaga! Jeśli rura kanalizacyjna znajduje się powyżej kotła, tak może zdarzyć się, gdy umieśćmy urządzenie grzewcze w piwnicy, potrzebna będzie tzw. pompka skroplin.

• Dlaczego należy zdemontować stare naczynie wzbiorcze? W czasie rozgrzewania wody w instalacji grzewczej wzrasta w niej ciśnienie. Stary układ zabezpieczało tzw. otwarte naczynie wzbiorcze ulokowane na poddaszu. Modernizując instalację, należy go odciąć lub zdemontować, gdyż nowoczesne kotły pracują w układach zamkniętych. Do zabezpieczenia przed wzrostem ciśnienia wykorzystywane są obecnie zawór bezpieczeństwa i przeponowe naczynie wzbiorcze, zabudowane najczęściej w kotle lub montowane obok kotła.

• Co zrobić ze istniejącymi grzejnikami i rurami? Jeśli są one w dobrym stanie technicznym, można je pozostawić. Co więcej w domu poddanym termomodernizacji stare grzejniki są często w stanie ogrzać podczas mroźnych dni wszystkie pomieszczenia już przy temperaturze wody na poziomie 45oC. Dzięki temu, gazowy kocioł kondensacyjny będzie działał z wysoką sprawnością.

Zwróćmy uwagę również na to, że grzejnikach i rurach działających wiele lat w instalacji otwartej wytrąciły się duże ilości zanieczyszczeń. Jeżeli chcemy wykorzystać istniejące rury i grzejniki, wówczas przed podłączeniem nowego kotła należy wypłukać instalację, a w trakcie montażu zastosować filtroodmulacz magnetyczny i filtr siatkowy. Po uruchomieniu instalacji, do wody warto dodać inhibitory korozji, które zabezpiecza system przed ponownym wytrącaniem się zanieczyszczeń, a także korozją grzejników i rur.

Sterowanie

Wiele kotłów kondensacyjnych na gaz ma wbudowane systemy automatycznej regulacji, które dostosowują jego pracę do jakości gazu i aktualnych warunków pogodowych. Można je też wygodnie obsługiwać z poziomu aplikacji mobilnej na smartfonie czy laptopie – np. zmieniać temperaturę, ustawiać harmonogramy pracy, a nawet śledzić zużycie energii.

Współpraca paneli fotowoltaicznych z jednofunkcyjnym kotłem kondensacyjnym na gaz oraz zasobnikiem c.w.u. wyposażonym w grzałkę elektryczną umożliwia wykorzystanie nadwyżek energii w słoneczne dni do podgrzewania wody. Takie rozwiązanie pozwala na efektywne zagospodarowanie wytworzonej energii elektrycznej, zmniejszając koszty eksploatacji budynku.

„Dyrektywa budynkowa” a przyszłość kotłów na gaz

Nowelizacja unijnej „Dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynku”, nazywana popularnie „dyrektywą budynkową” ma na celu redukcję wykorzystania paliw kopalnych w ogrzewaniu budynków. Przewiduje ona zakaz montażu kotłów na gaz po roku 2030 nie tylko w nowych domach, ale i tych poddanych gruntownej modernizacji.

Jednak już w wielu krajach istnieje możliwość zatłaczania do sieci tzw. biometanu. To gaz, który powstaje z przerobu odpadów organicznych i po uzdatnieniu ma parametry zbliżone do gazu ziemnego. Dlatego można go stosować do dostępnych na rynku kotłów gazowych, bez potrzeby ich przeróbki. Kocioł zasilany biometanem nie podlegałby zakazom Dyrektywy, ponieważ gaz ten traktowany jest w niej jako „gaz odnawialny”. Obecnie w Polsce nie wprowadza się biometanu do sieci gazowej ze względu na nieukończony proces legislacyjny. Specjaliści z branży szacują, że w przyszłości krajowa produkcja biometanu mogłaby pokryć nawet 20-30% rocznego zużycia gazu w Polsce.

Dostosowanie instalacji do powietrznej pompy ciepła 

Wybór odpowiedniego modelu

Planując montaż pompy ciepła powietrze-woda należy zwrócić szczególną uwagę na dobór jej właściwej mocy. Jeśli będzie za duża w stosunku do strat ciepła w budynku (podane są w audycie energetycznym), zapłacimy za nią niepotrzebnie znacznie drożej. Natomiast zakup urządzenia o za małej mocy będzie wiązał się z tym, że zimą przez wiele dni instalacja będzie wspomagana przez grzałkę elektryczną, co podniesie rachunki za ogrzewanie. Dlatego dobór modelu powietrznej pompy dostoswanego do naszego budynku i instalacji grzewczej należy powierzyć projektantowi lub wykonawcy. Dzięki temu nie powinniśmy mieć problemu z tzw. „rachunkami grozy” za ogrzewanie.

Mając już te dane możemy zdecydować się na urządzenie typu split lub monoblok. Zaletą pierwszego zestawu jest to, że wszystkie elementy instalacji umieszczone na zewnątrz, są napełnione wyłącznie czynnikiem chłodniczym, czyli nie znajduje się w nich woda. Nie ma zatem ryzyka ich zamrożenia, np. w trakcie dłuższej przerwy w dostawie prądu w czasie silnych mrozów. Z drugiej strony montaż zestawu split może wykonać wyłącznie fachowiec mający specjalne uprawnienia. Natomiast powietrzna pompa monoblok, zgodnie z jej nazwą stanowi pewną całość, więc cały obieg ziębniczy znajduje się wewnątrz urządzenia. Podczas montażu wykonawca nie ingeruje w nie, łącząc go tylko z rurami instalacji grzewczej. W zależności od konstrukcji monoblokowe pompy ciepła są przeznaczone do montażu wewnątrz lub na zewnątrz domu. Jednak w naszych warunkach pompa monoblokowa potrzebuje zabezpieczenia przed ryzykiem zamrożenia, na wypadek dłuższej przerwy w dostawie energii elektrycznej.

Podczas modernizacji instancji grzewczej, powietrzna pompa ciepła jest zwykle pierwszym wyborem, zamiast przestarzałego urządzenia grzewczego – zwłaszcza, gdy w domu nie ma instalacji gazowej i był on ogrzewany nieefektywnym kotłem na paliwa stałe. Zakup i montaż pompy powietrznej jest znacznie tańszy i prostszy niż modelu gruntowego.

Zakres prac

Związany jest z montażem jednostki zewnętrznej (zapewnia odbiór ciepła z powietrza) oraz wewnętrznej, która może mieć wbudowany zbiornik ciepłej lub jest przeznaczona do współpracy z osobnym zasobnikiem.

Należy też sprawdzić możliwość wykorzystania istniejących grzejników i rur c.o.

• Jakie miejsce jest odpowiednie na montaż jednostki zewnętrznej? Zleca się ją ustawić, jak najbliżej jednostki wewnętrznej, uwzględniając przy tym wytarzany przez nią hałas podczas działania. Dlatego nie należy jej umieszczać blisko sypialni i pokoju dziennego. Należy także zachować odpowiednią odległość od granicy działki (można to określić na podstawie dokumentacji urządzenia). Poza tym na etykiecie energetycznej podana jest moc akustyczna urządzenia w dB(A). Im niższa jest ta wartość, tym mniejsza niezbędna odległość od granicy działki i sypialni.

Ze względu na to, że w trakcie odbioru ciepła z powietrza zewnętrznego powstają skropliny (z pary wodnej zawartej w powietrzu), trzeba zapewnić im swobodny odpływ. W tym celu można przygotować chłonne złoże żwirowe pod pompą ciepła, aby woda mogła na nie kapać i wsiąkać. Lepszą opcją jest jednak wykonanie złoże chłonnego znajdującego się poniżej poziomu przemarzania gruntu wraz z pionową rurą, nad którą znajdzie się odpływ skroplin z pompy ciepła. W ten sposób unikniemy rozlewania się wody w tym miejscu.

• Gdzie zamontować jednostkę wewnętrzną? Zwykle umieszcza się ją pomieszczeniu technicznym, wielofunkcyjnym czy też we wnęce w kuchni. Często nie ma możliwości usytuowania jednostki wewnętrznej w łazience, co wynika z nie odpowiednio wysokiego stopnia ochrony przed oddziaływaniem wilgoci.
• Czy instalacja c.o. i grzejniki wymagają wymiany? W systemie grzewczym z pompą ciepła wymagany jest znacznie wyższy przepływ wody niż np. w układzie z kotłem na gaz. Jeśli więc budynek poddano kompleksowej termomodernizacji i moc pompy jest znacznie niższa od mocy starego kotła, możliwe będzie wykorzystanie istniejących rur (zwykle mają duże przekroje) i grzejników (nie będą bowiem zasilane wodą o temperaturze wyższej niż 45-50oC) , pod warunkiem, że pozwala na to ich stan techniczny.

Należy jednak zabezpieczyć nowe urządzenie przed zanieczyszczeniami, stosując magnetoodmulacz i filtr siatkowy oraz wykonać płukanie instalacji zanim zostanie uruchomiona.

Uwaga! System grzewczy z powietrzną pompą ciepła może wymagać zastosowania tzw. zbiornika buforowego. Pełni on rolę niewielkiego magazynu energii oraz opcjonalnie funkcję tzw. sprzęgła hydraulicznego. Informację o konieczności montażu zbiornika buforowego podane są w instrukcji producenta urządzenia.

Sterowanie

Aby zarządzać pracą pompy ciepła i współpracującej z nią instalacji grzewczej wykorzystuje się sterownik pogodowy. Dostosowuje on temperaturę pracy pompy ciepła do aktualnej temperatury zewnętrznej. Dzięki temu temperatura pracy systemu jest możliwie najniższa, a efektywność urządzenia najwyższa.

Dostosowanie instalacji do gruntowej pompy ciepła

Wybór odpowiedniego modelu

Podobnie, jak w przypadku powietrznej pompy ciepła, również model gruntowy wymaga właściwego doboru mocy. Zależnie od tego parametru i naszych preferencji projektant lub wykonawca może zaproponować dwie opcje. W pierwszej mamy urządzenie o mocy minimalnie wyższej od strat ciepła budynku. Dzięki temu ogrzeje ono samodzielnie dom również w trakcie silnych mrozów bez udziału grzałki. Drugi wariant to pompa gruntowa o mocy nieco niższej, która pokryje nie mniej 70% niż strat ciepła. Taki model w trakcie mrozów wymaga włączenia grzałki elektrycznej, ale będzie tańszy.

Zakres prac

Magazynem energii dla tej pompy jest grunt (inaczej dolne źródło ciepła). Do wyboru mamy więc kolektor poziomy lub sondy pionowe.

• Co wybrać sondy pionowe czy kolektor poziomy? Sondy pionowe są polecane, gdy mamy działką już zagospodarowaną i do tego jest ona niedużej powierzchni. Szacunkowo przyjmie się, że dla domu, który poddano gruntownej termomodernizacji, niezbędne będą odwierty o łącznej głębokości jednego metra odwiertu na 1 m2 powierzchni ogrzewanego budynku.

Natomiast kolektor poziomy jest korzystnym rozwiązaniem, gdy dysponujemy dużą działką, a podłoże jest nawodnione. Orientacyjnie na ten cel należy przeznaczyć co najmniej dwukrotnie większą powierzchnię gruntu niż mamy powierzchnię domu.

• Gdzie zamontować pompę gruntową? Zwykle umieszcza się ją w pomieszczeniu technicznym, ale ze względu na wyższą moc sprężarki niż np. typowej lodówki, najlepiej z dala od salonu, a zwłaszcza sypialni.

• Jakich zmian wymaga instalacja? Istniejący system grzewczy, który ma być połączony z z nowoczesnym źródłem ciepła, jakim jest pompa gruntowa,wymaga analogicznego sprawdzenia i analizy przez fachowców, jak to miało miejsce w przypadku pompy powietrze-woda.

Sterowanie

Nowoczesne pompy ciepła – zarówno gruntowe, jak i powietrzne - można obsługiwać z poziomu smartfonu. To wygodne rozwiązanie pozwala szybko zareagować na ewentualne problemy, a nawet umożliwia zdalną diagnozę przez serwis. Dzięki temu mamy większą kontrolę nad urządzeniem – nawet będąc poza domem.

Zaletą systemu grzewczego z gruntową pompą ciepła, zwłaszcza współpracującego z sondami pionowymi jest jej stabilna moc. Poza tym jej działanie nie zależy od temperatury zewnętrznej, w odróżnieniu od modelu czerpiącego energię z powietrza. Istotna jest tylko temperatura wody w instalacji, którą musi zapewnić urządzenie. Dlatego zimą, zwłaszcza podczas mrozów, koszt eksploatacji gruntowej pompy ciepła jest niższy niż powietrznej.

Dostosowanie instalacji do kotła na pelety 

Wybór odpowiedniego modelu

Pelety to przetworzone odpady drzewne, sprasowane pod wysokim ciśnieniem. Proces ten zachodzi bez udziału jakichkolwiek dodatkowych lepiszczy. Nowoczesne urządzenia przeznaczone do ich spalania osiągają bardzo wysoką sprawność, a ich obsługa ograniczona jest do minimum. Palnik wyposażony jest bowiem w automatyczną zapalarkę, dzięki której proces rozpalania kotła przebiega automatycznie, bez ingerencji użytkownika. Kocioł po ogrzaniu pomieszczeń do oczekiwanej przez domowników temperatury może samoczynnie się wyłączyć i w razie potrzeby ponownie samoczynnie rozpalić. Ma to istotny wpływ na ograniczenie ilości zużywanego paliwa, szczególnie latem, jeśli kocioł wykorzystywany jest do przygotowywania c.w.u. Po zagrzaniu wody w zbiorniku kocioł się wyłączy. Dzięki zastosowanej automatyce ilość peletów oraz powietrza dozowana jest bardzo precyzyjnie, co przekłada się na niskie zużycie paliwa. Ważne jest również to, że w trakcie działania kotła na pelety powstaje niewiele popiołu (z jednej tony dobrego jakościowo paliwa zaledwie kilka kilogramów popiołu). Oprócz tego niektóre modele kotłów mają wbudowany układ automatycznego, cyklicznego oczyszczania powierzchni wymiennika ciepła, co pozwala utrzymywać wysoką sprawność urządzenia.

Część producentów ma też w swojej ofercie kotły na pelety w wersji kondensacyjnej. Podobnie jak w kondensacyjnych kotłach na gaz, oznacza to możliwość schłodzenia spalin do bardzo niskiej temperatury, a przez to odzyskania dodatkowych ilości energii, które w przypadku standardowego modelu uchodzą do atmosfery. Ich sprawność jest zatem jeszcze wyższa niż typowych modeli na pelety.

Uwaga! Wybierając konkretny model kotła do instalacji grzewczej w domu, który został poddany termomodernizacji, pamiętajmy, aby jego moc była dopasowana do aktualnych strat ciepła (mamy je podane w audycie energetycznym). Nie należy się sugerować wielkością starego urządzenia.

Obecnie obowiązujące w Polsce przepisy  - np. w ramach programu „Czyste Powietrze”-  nadal dopuszczają dofinansowanie i montaż nowoczesnych kotłów na pelety, pod warunkiem że mają one klasę 5, certyfikat Ecodesign i nie są wyposażone w ruszt awaryjny.

Zakres prac

Planując montaż kotła na pelety należy szczególną uwagę na to czy urządzenie może być eksploatowane w układzie otwartym czy zamkniętym. Poza tym konieczna będzie wizyta kominiarza.

• W jakiej instalacji może pracować urządzenie – otwartej czy zamkniętej?

Kocioł na pelety i system grzewczy powinny być zabezpieczone przed wzrostem ciśnienia zgodnie z instrukcją producenta. Część urządzeń jest dopuszczona do stosowania w instalacji otwartej, zaś inne mogą być montowane zarówno w instalacji otwartej, jak i zamkniętej. Modele przeznaczone do montażu w układzie zamkniętym są wyposażone w układ schładzania na wypadek niekontrolowanego wzrostu temperatury wewnątrz urządzenia. Zazwyczaj jest to wbudowana wężownica oraz zawór termostatyczny, który dopuszcza zimną wodę do wężownicy, po przekroczeniu dopuszczalnej temperatury. Po schłodzeniu kotła woda odpływa do kanalizacji.

• Jaki powinien być komin do kotła na pelety? Ważna jest zarówno średnica jak i wysokość komina. Dzięki temu zapewniony zostanie odpowiedni ciąg kominowy, który umożliwia swobodny odpływ spalin. Zazwyczaj dla urządzeń o mocy do 25 kW wystarczy średnica 120-150 mm. Z kolei minimalna wysokość to 4 m licząc od czopucha do wylotu. Przy niższych kominach często potrzebna jest nasada lub wentylator. Najlepiej sprawdzić oba te paramenty w instrukcji producenta urządzenia. Poza tym stary komin powinien być zabezpieczony wkładem stalowym przystosowanym do kontaktu ze spalinami pochodzącymi z tego typu kotła.
• Gdzie i jak magazynować pelety? Aby pelety zachowały soja wysoką jakość i wartość opałową powinny być magazynowane w suchym i dobrze wentylowanym pomieszczeniu, gdyż paliwo to łatwo chłonie wilgoć z otoczenia.

Pelety mogą być sprzedawane luzem (do silosu lub zbiornika), w workach (plastikowych lub papierowych) bądź w tzw. big-bagach mogących pomieścić kilkaset kilogramów paliwa. Worki - ważące zwykle 15 kg lub 20-25 kg - układane są na paletach, dzięki czemu są odizolowane od podłoża, co eliminuje ryzyko zanieczyszczenia granulatu i nadmiernego kontaktu z wilgocią.

Sterowanie

Nowoczesne kotły na pelety mają rozbudowane systemy sterowania, które zapewniają precyzyjną regulację wszystkich parametrów.

Wiele z nich wyposażonych jest w sterowniki, które umożliwiają zdalny nadzór nad pracą instalacji. Dzięki temu możemy sprawdzić poziom paliwa i popiołu w pojemnikach kotła na ekranie naszego smartfonu bez potrzeby częstego odwiedzania kotłowni.