Użytkowanie rekuperacji zimą, czyli jak zapewnić sobie zdrowe powietrze w domu?

Rekuperacja to nie tylko efektywny sposób na wentylację domu, ale także system, który zimą znacząco poprawia komfort domowników i redukuje koszty ogrzewania. Dzięki stałej wymianie powietrza, utrzymywaniu odpowiedniej temperatury i wilgotności, rekuperator pozwala na stworzenie zdrowego, przyjaznego środowiska wewnętrznego, nawet podczas mroźnych dni. Odpowiednie ustawienie rekuperatora zimą oraz regularna konserwacja to kluczowe czynniki, które zapewnią wydajną, energooszczędną pracę systemu. Dla użytkowników rekuperacji niezwykle istotne jest także zrozumienie, jak ważna jest dobra jakość powietrza, szczególnie w zimie, gdy spędzamy większość czasu wewnątrz. Dostosowanie ustawień systemu do panujących warunków pozwalają na maksymalizację korzyści z rekuperacji, zapewniając jednocześnie oszczędności energetyczne i zdrowie domowników. W artykule tym skupię się na omówieniu, jakie są optymalne parametry powietrza w domu w tym okresie oraz jak prawidłowo użytkować rekuperator. Przyjrzymy się również kluczowym aspektom konserwacji systemu przed zimą oraz poświęcimy trochę czasu niezwykle ważnej o tej porze roku filtracji powietrza.

Dlaczego rekuperacja jest szczególnie przydatna zimą?

Zimą, gdy temperatura na zewnątrz spada, a systemy grzewcze są intensywnie wykorzystywane, wentylacja grawitacyjna opierająca się o nawietrzaki w oknach pomieszczeń czystych (salon, sypialnie) i kratki w pomieszczeniach brudnych (kuchnia, łazienka, WC) staje się droga, niekomfortowa i niepraktyczna. Wietrzenie domu w taki sposób prowadzi do znacznej utraty ciepła, co zwiększa zużycie energii i generuje wyższe koszty ogrzewania. Nagminną praktyką staje się zatykanie nawietrzaków na długie okresy, co skutkuje ograniczonym dopływem świeżego powietrza, co z kolei prowadzi do pogorszenia się jego jakości wewnątrz budynku i złego samopoczucia mieszkańców. Po prostu - poziom dwutlenku węgla i innych szkodliwych związków w powietrzu wzrasta, a wilgotność powietrza nadmiernie rośnie.

Rekuperacja rozwiązuje ten problem, zapewniając stały dopływ świeżego powietrza bez potrzeby otwierania okien i bez przeciągów, a jednocześnie minimalizuje straty ciepła. Dzięki systemowi odzysku ciepła, rekuperator ogrzewa powietrze wchodzące do budynku za pomocą przekazania energii z powietrza wywiewanego. Efektem jest świeże powietrze o odpowiedniej temperaturze, co znacząco poprawia komfort mieszkania.

Ważną zaletą rekuperacji zimą, jeśli mamy w swoim urządzeniu wymiennik entalpiczny, obrotowy lub obrotowy II generacji sorpcyjny-entalpiczny, jest także jej wpływ na odpowiedni poziom wilgotności powietrza. W okresie grzewczym powietrze w domach często staje się zbyt suche, co może prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak podrażnienia górnych dróg oddechowych, wysuszanie śluzówek czy problemy skórne. Dzięki właściwie ustawionemu rekuperatorowi posiadającemu odzysk wilgoci można utrzymać wilgotność względną powietrza na odpowiednim poziomie, co jest korzystne zarówno dla domowników, jak i dla samego budynku, ponieważ choćby zapobiega powstawaniu pleśni.

Parametry powietrza w domu zimą

Optymalne parametry powietrza wewnętrznego mają ogromne znaczenie dla komfortu mieszkańców. W okresie zimowym najistotniejszymi parametrami są temperatura, jakość i wilgotność względna powietrza.

• Temperatura. Zalecana temperatura powietrza w pomieszczeniach mieszkalnych zimą wynosi od 20°C do 22°C. W sypialniach może być nieco chłodniej – około 18°C, co sprzyja lepszemu snu. System rekuperacji, dzięki odzyskiwaniu nawet 80-90% ciepła z powietrza usuwanego, pozwala na utrzymanie stałej odpowiedniej temperatury wewnątrz domu bez konieczności zwiększania intensywności dogrzewania powietrza naszym lokalnym źródłem ciepła. Jest to szczególnie ważne w budynkach dobrze zaizolowanych, gdzie unikanie strat ciepła jest kluczowe dla zachowania energooszczędności.
  
  
• Wilgotność powietrza. Wilgotność względna powietrza w domu zimą powinna wynosić od 40 do 60%. Taki poziom gwarantuje nam dobre samopoczucie. Zbyt niska wilgotność, wynikająca z intensywnego ogrzewania i braku odpowiedniej wentylacji - tak jak już wspomniałem wcześniej - może prowadzić w najlepszym stopniu do dyskomfortu. Z kolei zbyt wysoka wilgotność może sprzyjać rozwojowi pleśni i grzybów, co również jest niebezpieczne dla zdrowia mieszkańców. Rekuperacja (pod warunkiem wyposażenia w odpowiedni wymiennik ciepła) pomaga utrzymać wilgotność na właściwym poziomie, ponieważ umożliwia wymianę zużytego powietrza na świeże, zewnętrzne, dodatkowo nawilżone.
  
  
• Jakość powietrza. Odpowiednia jakość powietrza w domu zimą oprócz temperatury i wilgotności ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i komfortu. Brak odpowiedniej wentylacji oznacza ograniczoną wymianę powietrza, co prowadzi do wzrostu poziomu CO2 i lotnych związków organicznych (LZO) – szkodliwych substancji wydzielających się z mebli, farb, detergentów i sprzętów domowych. Przyjmuje się, że poziom CO2 w pomieszczeniach powinien wynosić maksymalnie do 1000 ppm (cząsteczek na milion), aby nie wpływać znacząco na samopoczucie. Przy wyższych stężeniach, powyżej 1500 ppm, mogą pojawić się bóle głowy, senność oraz spadek koncentracji. LZO, choć mniej widoczne, również mogą mieć negatywny wpływ na układ oddechowy i zdrowie ogólne, szczególnie u dzieci i osób starszych.

Ustawienia rekuperatora 

Intensywność wentylacji 

Zimą, gdy domy są szczelnie zamknięte, ważne jest, aby rekuperator pracował na optymalnym poziomie, zapewniając wystarczającą wymianę powietrza, ale bez nadmiernego zużycia energii. Z pomocą przychodzi nam tutaj harmonogram pracy, w który wyposażonych jest zdecydowania większość obecnych na rynku urządzeń. W praktyce ustawiamy rekuperator w następujący sposób:

• w godzinach w których jesteśmy aktywni w domu ustawiamy wydatek powietrza zbliżony do projektowego (z reguły oznacza to 50% maksymalnej mocy centrali wentylacyjnej).
• w nocy, jak śpimy i w czasie naszej nieobecności możemy spokojnie ustawić niższy bieg (przyjmuje się, że powinno to być 30% wydatku maksymalnego urządzenia).

Z funkcji przewietrzania możemy korzystać doraźnie, kiedy tego potrzebujemy – np. podczas intensywnego gotowania lub po braniu kąpieli.

Warto wspomnieć, że nowoczesne rekuperatory są wyposażone w czujniki jakości powietrza, które automatycznie dostosowują intensywność wentylacji w zależności od poziomu CO₂ czy wilgotności. Jest to niezwykle przydatne w zimie, gdy zmienia się liczba osób w pomieszczeniach oraz aktywność domowników, co wpływa na jakość powietrza. Automatyczne systemy sterowania nie tylko zapewniają optymalną wentylację, ale także minimalizują zużycie energii, co przekłada się na niższe koszty eksploatacji systemu.

Ustawienia temperatury

Pamiętajmy, że rekuperator nie jest źródłem ciepła. On wyłącznie odzyskuje energię z powietrza usuwanego. Temperatura którą ustawimy na panelu sterowania będzie więc nie tą którą na pewno urządzenie uzyska, ale tą do której jego automatyka sterowania będzie dążyć. Jeśli ustawimy więc temperaturę wyższą niż urządzenie może zapewnić z samego odzysku wówczas automatyka sterowania uruchomi nagrzewnicę wtórną (jeśli nasz rekuperator jest w nią wyposażony), lub (również jeśli mamy taką funkcję) rozdzieli strumienie powietrza, aby ograniczyć dopływ zimnego, świeżego powietrza z zewnątrz. Nie jest to korzystne dla naszego samopoczucia i zdrowia. Aby więc nasza rekuperacja była energooszczędna i wydajna warto od razu wyłączyć te dodatkowe funkcje.

Funkcja przeciwzamrożeniowa 

Jednym z często pojawiających się pytań ze strony użytkowników jest jakie są zastosowane zabezpieczenia w rekuperatorach, aby nie dopuścić do oblodzenia czy w konsekwencji zamrożenia wymiennika ciepła. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy zacząć od tego czy wszystkie rekuperatory takiego zabezpieczenia potrzebują. Mając bowiem urządzenie z obrotowym wymiennikiem ciepła sama fizyka sprawia, że on nie zamarznie. Po prostu, wymiennik jest cały czas w ruchu i w przypadku klasycznego modelu obrotowego nie wystąpi jego oblodzenie nawet przy -15oC a w przypadku wymiennika obrotowego II generacji sorpcyjnego-entalpicznego - nawet przy -25oC. Jeśli jednak mamy urządzenie z przeciwprądowym lub entalpicznym wymiennikiem ciepła, będzie ono potrzebować takiej funkcji. Najbardziej popularnym rozwiązaniem jest zastosowanie tzw. nagrzewnicy wstępnej. Ogrzewa ona czerpane z zewnątrz powietrze do temperatury około 0oC, zanim trafi ono do wymiennika ciepła w przypadku rekuperatorów z „przeciwprądami” oraz do temperatury ok. -4-8oC dla „entalpików”. Jej moc z reguły wynosi około 1-1,5kW. Co ważne, nie mamy jako użytkownicy z reguły wpływu na jej pracę – zadaniem automatyki jest ochronić wymiennik i z naszego poziomu sterowania nie pozwoli ona nam jej wyłączyć.

A co się dzieje w momencie, kiedy przestaje ona wystarczać? Uruchamia się dodatkowe zabezpieczenie w postaci rozbilansowania strumieni powietrza. Wentylator wywiewny zaczyna podawać więcej ciepłego powietrza z domu na wymiennik przy jednoczesnym zmniejszeniu siły nawiewu świeżego powietrza z zewnątrz. Dzięki temu wymiennik się odmraża. Niestety oznacza to podciśnienie w domu, które w dłuższej perspektywie negatywnie będzie się odbijać na naszym samopoczuciu. Trzecią barierą jest tzw. by-pass. W momencie kiedy automatyka widzi, że dwie pierwsze metody zawodzą, wówczas otwierany jest bypass. W efekcie zimne zewnętrzne powietrze omijając wymiennik, jest bezpośrednio nawiewane do domu. Na szczęście takie sytuacje przy naszym klimacie występują bardzo rzadko.

Przy wyborze rekuperatora z wymiennikiem przeciwprądowym lub entalpicznym na pewno warto więc sprawdzić czy ma on nagrzewnicę wstępną. Zdarza się bowiem, że szczególnie w tańszych urządzeniach producenci stosują ją jako płatną opcję, w standardzie oferując zabezpieczenie w postaci rozbilansowania strumieni lub bypassu.

O co zadbać przed zimą – elementy do sprawdzenia 

Regulacja instalacji

Podczas pierwszego uruchomienia rekuperatora profesjonalny instalator zawsze powinien przeprowadzić regulację instalacji. Efektem takiej regulacji jest protokół, który powinniśmy otrzymać. Teoretycznie robi się to jednorazowo i nie ma potrzeby jej powtarzania. Tym bardziej, że duża część dostępnych na rynku rekuperatorów jest wyposażona w systemy CF lub CAV, których zadaniem jest późniejsze dokładne bilansowanie strumieni powietrza (uwaga – system bilansowania nigdy nie zastąpi fachowej regulacji na początku). W praktyce oznacza to, że taka sama ilość powietrza powinna być nawiewana do domu, co z niego usuwana. Ale co, jeśli zabrakło tej regulacji albo nasze urządzenie nie ma tego systemu? Niewłaściwie zbilansowana instalacja będzie skutkować nad– lub podciśnieniem w domu. Przełoży się to na nasze samopoczucie i zdrowie. Dodatkowo w przypadku kiedy więcej powietrza będzie nawiewane niż wywiewane, może dojść do sytuacji, że temperatura nawiewu będzie niższa niż mogłaby być przy dobrze wyregulowanej instalacji – na wymiennik będzie trafiać więcej zimnego powietrza zewnętrznego. Idąc dalej, jeśli mamy nagrzewnicę wtórną i chcemy nią dogrzewać powietrze, będzie ona musiała pobrać więcej energii elektrycznej, aby uzyskać żądaną przez nas temperaturę. Warto więc o tym pomyśleć już jesienią. Przed rozpoczęciem sezonu zimowego warto przeprowadzić przegląd systemu rekuperacji, aby zapewnić jego sprawne i efektywne działanie przez cały okres grzewczy. Czy możemy przeprowadzić taki przegląd samodzielnie, czy musimy wzywać autoryzowanego instalatora najlepiej sprawdzić w warunkach gwarancji naszego rekuperatora. Kluczowe elementy, na które należy zwrócić uwagę to:

Filtry powietrza 

• Rodzaje. W systemach rekuperacji stosowane są zazwyczaj dwa główne typy filtrów:

- podstawowe (G3, G4) - zatrzymują one owady czy większe zanieczyszczenia takie jak piasek, sierść czy duże drobimy kurzu. Są stosunkowo proste w budowie i spełniają swoją funkcję w podstawowych instalacjach wentylacyjnych. Często stosowane są jako filtry wstępne. Wymagają one regularnej wymiany, zwłaszcza w okresie zimowym, kiedy zanieczyszczenia mogą szybciej się gromadzić. Ich regularna konserwacja jest kluczowa dla zachowania efektywności energetycznej rekuperatora.

- dokładne (F7, F9) – to filtry zdecydowanie bardziej zaawansowane. W miastach lub na obszarach o dużym zanieczyszczeniu powietrza, takich jak centra przemysłowe, filtry o wyższej klasie (F7, F9) mogą być niezwykle korzystne, szczególnie zimą, kiedy zjawisko smogu jest intensywniejsze. Wysokiej jakości filtracja pozwala na skuteczne oczyszczanie powietrza, które dostaje się do domu, co jest szczególnie istotne dla osób cierpiących na alergie czy problemy z układem oddechowym. W okresie zimowym, gdy okna są zamknięte, a systemy grzewcze działają na pełnych obrotach, odpowiednia filtracja powietrza staje się kluczowa dla zdrowia mieszkańców. Wysokiej jakości filtry w rekuperatorze zatrzymują nie tylko kurz i pyłki, ale także bakterie, wirusy a nawet szkodliwe związki chemiczne i pyły zawieszone PM2.5, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Dobra filtracja powietrza pomaga również w walce z alergenami, roztoczami i pleśnią, co jest niezwykle istotne dla osób z alergiami i chorobami układu oddechowego, takimi jak astma.

Jak często wymieniać filtry?

Częstotliwość wymiany filtrów zależy od kilku czynników, takich jak jakość powietrza na zewnątrz, lokalizacja domu oraz intensywność użytkowania systemu rekuperacji. W ogólnych zaleceniach przyjmuje się, że filtry należy wymieniać przynajmniej dwa razy w roku – przed sezonem zimowym i letnim. W miastach o dużym zanieczyszczeniu powietrza może być konieczne częstsze sprawdzanie stanu filtrów, np. co 3 miesiące. Regularne monitorowanie ich stanu jest kluczowe, ponieważ zanieczyszczone filtry mogą znacząco obniżyć wydajność rekuperatora i zwiększyć zużycie energii. Dlatego – nawet jeśli automatyka rekuperatora nie mówi nam jeszcze, że wymiana jest konieczna,  przed zimą mimo to sprawdźmy samodzielnie stan filtrów i w razie potrzeby je wymieńmy.

Efektywność energetyczna a filtracja

Filtracja powietrza wpływa również na efektywność energetyczną całego systemu rekuperacji. Czyste filtry pozwalają na swobodny przepływ powietrza przez system, co minimalizuje opory i zmniejsza zużycie energii przez wentylatory. Zanieczyszczone filtry z kolei zwiększają opory przepływu powietrza, co może prowadzić do większego zużycia energii i szybszego zużywania się elementów systemu. W skrajnych przypadkach, zanieczyszczone filtry mogą spowodować przegrzewanie się silników wentylatorów, co skutkuje koniecznością naprawy lub wymiany urządzeń.

Wymiennik ciepła

Wymiennik ciepła to serce rekuperatora dlatego poświęćmy też chwilę na  kontrolę tego elementu. Pozwoli to wykryć na wczesnym etapie ewentualne problemy, dzięki czemu możemy uniknąć awarii w trakcie zimy. W przypadku wymienników obrotowych należy sprawdzić czy rotor obraca się bez oporów, czy naciąg paska rotora jest odpowiedni a sam pasek nie zniszczony. Dla wymienników przeciwprądowych należy z kolei sprawdzić drożność odpływu skroplin i stan syfonu.

Wentylatory 

Wentylatory rekuperatora odpowiadają za wymianę powietrza pomiędzy wnętrzem domu a otoczeniem. Ważne jest, aby sprawdzić, czy pracują one bez zakłóceń, nigdzie nie ocierają i czy nie są zanieczyszczone. Zanieczyszczenia mogą prowadzić do zwiększonego zużycia energii, a w skrajnych przypadkach do ich zablokowania i awarii urządzenia.

Uwaga! Pamiętajmy, że jeśli otwieramy rekuperator w trakcie jego pracy robimy to wyłącznie na swoją odpowiedzialność!

Kanały wentylacyjne 

Kanały wentylacyjne, przez które powietrze nawiewane i wywiewane przepływa, powinny być drożne i czyste. Z czasem mogą gromadzić się w nich kurz i inne zanieczyszczenia, co może obniżyć wydajność systemu. Warto sprawdzić również drożność samej czerpni i wyrzutni, aby być pewnym, że nic nie blokuje swobodnego przepływu powietrza. Raz na kilka lat można zastanowić się nad profesjonalnym czyszczenie kanałów wentylacyjnych, ale mając instalację wykonaną z użyciem kanałów z powłokami antybakteryjnymi nie jest to konieczne.

Podsumowanie 

Podsumowując, to głównie zimą rekuperacja, dzięki zastosowanym w niej rozwiązaniom pozwalają nam utrzymać odpowiednią jakość powietrza w domu, przy jednoczesnym minimalizowaniu strat ciepła. Rekuperator, jako jednostka centralna instalacji wyposażona w odpowiedni wymiennik ciepła, zapewni nam stałą wymianę powietrza, zachowując komfortową temperaturę i wilgotność, co bezpośrednio wpływa na zdrowie mieszkańców. Regularna konserwacja rekuperatora, w tym wymiana filtrów, sprawdzanie wentylatorów i kanałów wentylacyjnych, jest kluczowa dla efektywnego działania systemu przez cały sezon grzewczy. Dzięki rekuperacji można cieszyć się świeżym, filtrowanym powietrzem bez konieczności otwierania okien, co szczególnie w mroźne dni jest nie tylko komfortowe, ale także oszczędne energetycznie. Właściwe ustawienia rekuperatora pozwalają na optymalizację działania, zapewniając domownikom zdrowe i przyjazne środowisko wewnętrzne.