Rozłożyste kasztanowce

Trudno sobie wyobrazić polskie parki i aleje bez kasztanowców. Traktujemy je jak drzewa rodzime, zresztą przed okresem zlodowaceń najprawdopodobniej tak było. Ale z populacji pierwotnych kasztanowców zwyczajnych (Aesculus hippocastanum) w Europie do naszych czasów przetrwała jedynie nieduża ich grupa na Półwyspie Bałkańskim. Po ociepleniu się klimatu nie powróciły na dawne siedliska, a to dlatego, że ich nasiona są zbyt ciężkie, więc ani wiatr, ani zwierzęta nie mogą ich roznosić.

KASZTWNOWCE SKĄD POCHODZĄ

Kasztanowce zwyczajne rozprzestrzeniły się w Europie za sprawą człowieka. W 1574 roku medycy ambasady Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego wysłali z Konstantynopola do Wiednia pierwsze nasiona, a dwa lata później na końskich grzbietach przybyły nad Dunaj żywe rośliny - podarek od sułtana Selima II, władcy imperium otomańskiego. Stąd kasztanowce bardzo szybko zawędrowały w inne rejony chrześcijańskiej Europy.

Co ciekawe, aż do końca XIX wieku nie znano naturalnego pochodzenia tych drzew i powszechnie uważano, że wywodzą się z Indii. Francuszczyzna zachowała ślad tego przekonania: potoczna nazwa kasztanowca białego to marronnier d'Inde. Kiedy w 1790 roku podróżnik John Hawkins odkrył kasztanowce w Grecji, nikt nie uwierzył, że to ich stanowisko naturalne, dopóki nie potwierdził tego 89 lat później znany botanik i dyrektor ogrodu botanicznego w Atenach Theodor von Heldreich.

KASZTWNOWCE TROCHĘ NIEPOROZUMIEŃ

W polszczyźnie nie nazywamy wprawdzie kasztanowca "indyjskim", ale innych pomyłek nie brakuje. Kasztan to nie tylko owoc drzewa, ale i koń rdzawobrązowej maści. Skojarzenie z koniem zachowane jest też w łacińskiej nazwie Aesculus hippocastanum, a to dlatego, że Turcy podawali koniom kasztany jako lekarstwo. Nieszczęsne zwierzęta dobrze na tym nie wychodziły - dziś wiemy, że kasztany są dla nich trujące. Służą natomiast sarnom i jeleniom, które mają je w swojej diecie.

Niefortunne jest też potoczne stosowanie nazwy "kasztan" dla dwóch drzew zgoła odmiennych: kasztanowca zwyczajnego i kasztana jadalnego (Castanea sativa). Poza nieco podobnymi nasionami nie mają one ze sobą nic wspólnego. Kasztan jadalny w Polsce zwykle przemarza, należy też do innej rodziny - bukowatych.

KASZTWNOWCE BIAŁE, ŻÓŁTE I CZERWONE

Kasztanowiec zwyczajny nazywany jest też białym - od barwy kwiatów zebranych w okazałe wiechowate kwiatostany sterczące w górę na 30 cm. Opisu nie wymaga, bez trudu rozpozna go każdy przedszkolak. To majestatyczne drzewo dorasta do wysokości 30 m. Rośnie szybko. Atrakcyjna jest jego kora - za młodu jasnoszara, z czasem brunatniejąca, złuszczająca się - i zgrabne liście przebarwiające się jesienią w orgię żółci, rudości i brązów, i kwiaty, i owoce. W szkółkach znajdziemy także jego ciekawe odmiany: pełnokwiatową 'Baumanii', 'Memmingeri', której liście są wiosną żółtawe, 'Umbraculifera' o kulistej koronie i 'Pyramidalis' o sylwetce odwróconego stożka. Zgoła niepodobna do gatunku jest odmiana 'Laciniata' o postrzępionych liściach przypominających plątaninę zielonej włóczki.

Poza kasztanowcem zwyczajnym najpopularniejszy w Polsce jest mieszańcowy kasztanowiec czerwony (Aesculus ×carnea) o pięknych cyklamenowych kwiatach i błyszczących liściach. Osiąga nieco mniejszą wysokość niż kasztanowiec zwyczajny. Ma odmianę 'Briotii' o większych i ciemniejszych kwiatostanach.

Wiele kasztanowców przywędrowało do nas z Ameryki Północnej. Kasztanowiec krwisty (Aesculus pavia), który zachowuje często krzewiasty pokrój, skrzyżowany z "naszym" kasztanowcem białym dał wspomnianego mieszańcowego kasztanowca czerwonego. W dobrych szkółkach można poszukać karłowatych odmian kasztanowca krwistego, idealnych do małych ogrodów. Z kolei kasztanowiec gładki (A. glabra) to rarytas dla kolekcjonerów o szczególnych gustach. Jego popularna angielska nazwa to fetid buckeye, czyli kasztanowiec cuchnący. Istotnie: kwiaty, owoce, liście, a nawet złamane pędy wydzielają niemiły zapach. Kasztanowiec żółty (A. flava) takich wad nie ma. Przyciąga oczy delikatną sylwetką, kwiatami o barwie budyniu śmietankowego i owocami w gładkich osłonkach koloru cynamonu. Natomiast kasztanowiec drobnokwiatowy (A. parviflora) jest bardzo rozłożystym krzewem o średnicy do 10 m i wysokości 3-4 m. Ma delikatne, śnieżnobiałe kwiaty, a kwitnie w nietypowym terminie, bo dopiero w lipcu.

KASZTWNOWCE CHOROBY

Kasztanowce w całej Europie przeżywają dziś ciężkie chwile. Są to drzewa żyznych i wilgotnych lasów górskich, które przez lata potrafiły się przystosować do warunków miejskich. Jednakże coraz częstsze letnie susze, coraz bardziej zanieczyszczone powietrze i powszechne używanie soli do odladzania dróg gwałtownie pogarszają ich kondycję. Miejskie kasztanowce cierpią na skutek suszy fizjologicznej, atakowane są przez choroby grzybowe, padają ofiarą szrotówka kasztanowcowiaczka.

Te czynniki zaburzają naturalny cykl życiowy: liście zasychają już w sierpniu, a jesienią drzewa powtórnie zakwitają. Kasztanowce cierpią też z powodu naszych działań ochronnych. Wszelkie zmiany chorobowe utożsamiane są z żerowaniem szrotówka, na czym korzystają firmy oferujące najbardziej reklamowaną metodę ochrony drzew - mikroiniekcje pestycydów do pni. Wśród dendrologów i fitopatologów ma ona więcej przeciwników niż zwolenników. Rany po odwiertach nie goją się, tkanki ulegają martwicy, co wzmaga problemy z transportem wody w drzewie. Jedyne bezpieczne metody walki ze szrotówkiem to grabienie liści jesienią zaraz po opadnięciu, zakładanie pułapek feromonowych i ewentualne stosowanie pułapek lepowych na pniach w kwietniu.

WYMAGANIA KASZTANOWCÓW

Kasztanowce potrzebują żyznych, dość wilgotnych gleb, od lekko kwaśnych do zasadowych. Stanowisko powinno być słoneczne lub półcieniste. Gatunki uprawiane u nas są w pełni mrozoodporne.

Kasztanowiec biały wymaga dużo miejsca w ogrodzie. Ma gęstą koronę, więc trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że inne rośliny będą pod nim źle rosły. Bardzo łatwo rozmnaża się z nasion posadzonych w ziemi tuż po opadnięciu.

Kasztanowce mają płytki system korzeniowy, dlatego gleby wokół świeżo posadzonych drzew nie wolno deptać, a latem młode drzewka trzeba koniecznie podlewać.

Zapisz się na NEWSLETTER. Co tydzień najnowsze wiadomości o ogrodach: encyklopedia roślin, porady ekspertów, zdjęcia pięknych ogrodów w Twojej poczcie e-mail: