Iglaki ozdobne. Tuje i bioty krewni cyprysa. Krzewy ozdobne

Popularna nazwa żywotnika - tuja - jest spolszczeniem jego łacińskiej nazwy rodzajowej Thuja, a ta z kolei wywodzi się od greckiego słowa thyon lub thyia określającego gatunek afrykańskiego drzewa o wonnym drewnie, którego Grecy i Rzymianie używali jako kadzidła.

Żywotnik wiecznie żywy

Anglicy nadali żywotnikowi zapożyczoną z łaciny nazwę arbor-vitae (dosł. drzewo życia) w uznaniu jego zasług, bowiem wywar z pędów żywotnika zachodniego zawierający dużo witaminy C (50 mg w 100 g) wyleczył ze szkorbutu załogę statku powracającego z Ameryki w XVI wieku. Nie zalecamy jednak uzupełniania niedoborów witaminy C w taki sposób, bo żywotnik zawiera także aromatyczny związek terpenowy tujon, który w większych ilościach jest trujący.

W naturze występuje sześć gatunków żywotników. Dwa pochodzą z Ameryki Północnej, a cztery z Azji Wschodniej.

Żywotniki nie tylko na żywopłoty

Tuje najchętniej wykorzystujemy w żywopłotach i nieformowanych szpalerach, ale pięknie prezentują się także w innych ogrodowych aranżacjach: posadzone pojedynczo na trawniku lub zgrupowane po kilka wzdłuż ścieżek i podjazdów czy w luźnych parawanach. Szczególnie dekoracyjne są formy o pokroju szerokiego stożka, które nadają ogrodowym kompozycjom monumentalny charakter. A jeśli chcemy ożywić przestrzeń ogrodu, warto stosować odmiany o złocistych łuskach.

Żywotniki dobrze rosną w niemal każdych warunkach, z wyjątkiem głębokiego cienia i skrajnie ubogich gleb. Dobrze komponują się z innymi krzewami iglastymi o kontrastującej formie, np. z rozłożystymi jałowcami pośrednimi i sabińskimi lub płożącymi odmianami cisów. Mogą towarzyszyć wielobarwnym kompozycjom bylin i krzewów na rabatach mieszanych. Ze względu na podobne wymagania będą dobrym towarzystwem dla różaneczników, azalii i innych roślin wrzosowatych. Ładnie wyglądają również z cisami, bukszpanami i wiecznie zielonymi berberysami.

Odmiany kuliste dobrze będą rosły także w większych pojemnikach. Dobrane w pary mogą być ozdobą wejścia do domu, ogrodu lub altanki. Formy karłowe doskonale sprawdzą się również na skalniakach i w ogrodach w stylu japońskim.

Żywotniki zachodnie - ogrodowi ulubieńcy

Najpowszechniej uprawianym u nas gatunkiem jest żywotnik zachodni (Thuja occidentalis), niezwykle odporny na mrozy i silne wiatry. Bardzo łatwo się regeneruje, jest więc wymarzonym tworzywem na strzyżone żywopłoty.

W handlu znajdziemy ponad 90 jego odmian, o różnych sylwetkach, wysokości i kolorycie. Prym wiodą odmiany kolumnowe, a liderem wśród nich jest intensywnie zielona 'Smaragd'. Popularnością cieszą się też ciemnozielona 'Columna', szybko rosnąca jasnozielona 'Brabant', kolumnowe 'Frieslandia' i 'Holmstrup' oraz strzelista 'Spiralis', która ma ciekawą kędzierzawą fakturę i poskręcane gałązki.

Lubiane są także żywopłotowe odmiany złociste. Do najwartościowszych należą te intensywnie żółte: 'Europe Gold', bujna polska 'Aurescens', szybko rosnące stożkowe 'Sunkist' i 'Janed Gold' (syn. 'Golden Smaragd'). Mniejsze rozmiary ma wolno rosnąca 'Yellow Ribbon' o piramidalnym pokroju i pomarańczowych gałązkach, które latem stają się prawie zielone.

Do mniejszych ogrodów i do uprawy w pojemnikach najlepsze są odmiany kuliste, m.in. jasnozielona, długo zachowująca swój kształt 'Woodwardii' i szersza stara polska odmiana 'Hoseri'. Prawdziwe miniaturki to jasnozielona zwarta 'Danica' i 'Tiny Tim' o bardzo drobnych, gęstych gałązkach. Kulista za młodu 'Recurva Nana' z czasem przyjmuje poduchowaty kształt. Wśród karłowych odmian o kulistym pokroju znajdziemy też złociste, np. wolno rosnącą 'Golden Globe', seledynowożółtą 'Selena' i intensywnie żółtą 'Amber Glow'. Niewielkie rozmiary mają też niektóre odmiany stożkowate, np. 'Bablin' o nieregularnym pokroju i poskręcanych gałązkach oraz karłowa 'Stolwijk', której pędy mają kremowe końcówki.

Ciekawą grupę tworzą wolno rosnące karłowe odmiany o nietypowym igiełkowatym ulistnieniu. Należą do niej złociste 'Rheingold' oraz 'Cloth of Gold' o stożkowatych sylwetkach i rosnący bardzo powoli poduchowaty 'Golden Tuffet' o niemal pomarańczowych igłach. Najmniejszy żywotnik zachodni to 'Teddy' przypominający kulę zielonego mchu. Po dziesięciu latach ma średnicę około 30 cm.

Żywotnik olbrzymi czyli wielka siostra

Coraz częściej pojawia się w naszych ogrodach także żywotnik olbrzymi (Thuja plicata). W formie botanicznej jest to okazałe drzewo dorastające do wysokości nawet 75 m, więc do przeciętnego ogrodu się nie nadaje. Ma charakterystyczne ciemnozielone, jakby lakierowane pędy, a pokrywające je łuseczki zdobią od spodu białawe plamki.

Wśród licznych odmian wyróżniają się ciemnozielona 'Atrovirens' o piramidalnym pokroju, dobra na żywopłoty 'Martin' w kształcie stożka oraz 'Gelderland' i 'Dura', których sylwetki przypominają wąskie kolumny. Obie te odmiany są doskonałe na nieformowane szpalery. Znajdziemy także odmiany złociste, np. wąsko rosnącą 'Daniellow' czy żółtozieloną 'Aurescens'. W eksponowanych miejscach mogą się pojawić 'Zebrina' o piramidalnym kształcie i żółto nakrapianych gałązkach, nieco od niej mniejsza, ale mocniej wybarwiona 'Zebrina Extra Gold', nowość z ostatniej chwili 'Goldy 4ever' albo bujna polska odmiana 'Kórnik III' o gęstej fakturze i pomarańczowych końcówkach pędów.

Właścicieli małych ogrodów zainteresować mogą odmiany karłowe, np. intensywnie zielona 'Eschrichs Grüne Kugel' w kształcie spłaszczonej kuli, kulista złocista 'Rogersii' albo płaska 'Whipcord' o oryginalnych nitkowatych pędach. Cenne są także wolno rosnące odmiany zachowujące typowy pokrój, m.in. zielona 'Can-Can', miedzianozłota 'Copper Gold' czy złocista 'Collyer's Gold'.

Żywotnik rodem ze Wschodu

Żywotnik wschodni (Thuja orientalis), choć niezwykle podobny do żywotników z wyglądu i nazwy, zaliczany jest obecnie do osobnego rodzaju. Jego prawidłowa nazwa to biota wschodnia (Platycladus orientalis). Potrzebuje sporo światła i ciepła, w naszym klimacie może wymarzać. Polskie zimy dobrze natomiast znosi cieniolubny żywotnik koreański (Thuja koraiensis) - nieduże drzewko lub krzew (o wysokości do 10 m). Ma luźny pokrój, a jego łuski są od spodu kredowobiałe. Rzadkością w polskich ogrodach jest też dorastający do 15 m żywotnik japoński (Thuja standishii). Jego sylwetka przypomina szeroki stożek, listki są grube i nieco nastroszone, a pędy nie pachną. Od spodu listki mają charakterystyczne trójkątne białe plamki.

Zapisz się na NEWSLETTER. Co tydzień najnowsze wiadomości o ogrodach: encyklopedia roślin, porady ekspertów, zdjęcia pięknych ogrodów w Twojej poczcie e-mail.