Patisony. Ciekawe odmiany patisonów. Jak uprawiać patisony w ogrodzie?
Smaczne i dietetyczne owoce patisonów, przypominające miniaturowe statki kosmitów z filmów science fiction, wylądowały na naszych stołach całkiem niedawno, bo w latach osiemdziesiątych XX wieku.
Patison
Patison to odmiana botaniczna dyni i daleki krewny ogórka i arbuza. Wszystkie te warzywa należą do dużej rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Dynia kojarzy się najczęściej z jesienną zupą kremem i obchodami Halloween. Idealna do wydrążania dynia olbrzymia (Cucurbita maxima) ma siostrę - dynię zwyczajną (Cucurbita pepo) o kilku obliczach.
Jednym z wcieleń tego warzywa - obok cukinii i kabaczka o wydłużonych owocach, dyni makaronowej i bezłupinowej - jest właśnie patison (Cucurbita pepo var. patissonina f. radiata). Jego owoce są spłaszczone i mają faliste brzegi z wypustkami określanymi przez botaników jako wręby. Ze względu na ich oryginalny kształt we Francji patison nazywany jest księżowskim biretem lub czapką elektorską, a w Anglii - dynią-ostrygą. U nas nie doczekał się jeszcze żartobliwego imienia, czasem nazywany bywa po prostu dynią talerzową.
Jednym z wcieleń tego warzywa - obok cukinii i kabaczka o wydłużonych owocach, dyni makaronowej i bezłupinowej - jest właśnie patison (Cucurbita pepo var. patissonina f. radiata). Jego owoce są spłaszczone i mają faliste brzegi z wypustkami określanymi przez botaników jako wręby. Ze względu na ich oryginalny kształt we Francji patison nazywany jest księżowskim biretem lub czapką elektorską, a w Anglii - dynią-ostrygą. U nas nie doczekał się jeszcze żartobliwego imienia, czasem nazywany bywa po prostu dynią talerzową.
Patison - pochodzenie
Różne gatunki i formy dyni uprawiane były na terenie Ameryki Środkowej i Północnej prawdopodobnie już kilka tysięcy lat przed naszą erą. Do Europy przypłynęły na hiszpańskich galeonach w XVI wieku. Jako "warzywa z Nowego Świata" jeszcze w tym samym stuleciu dynie zawędrowały do większości europejskich krajów, również po Polski. Na Starym Kontynencie przez setki lat uprawiano jednak wyłącznie gatunki o owocach kulistych. Patisony i cukinie zyskały prawdziwe uznanie dopiero w XX stuleciu, gdy zostały wylansowane przez mistrzów kuchni śródziemnomorskiej i francuskiej. W Polsce patisony pojawiły się w latach 80. ubiegłego wieku, lecz nie od razu się do nich przekonaliśmy. Przyczyna była prosta - mało kto wiedział, jak to się jada...
Patison - jak jeść
Owoce patisonów, soczyste i chrupkie, są ładnym, kolorowym akcentem w daniach. Ponieważ do jedzenia nadają się zarówno młode, jak i dojrzałe owoce, rozmiary sprzedawanych patisonów bywają różne - od miniaturowych, które zjada się w całości, do bardzo pokaźnych. Największe mogą mieć średnicę dużego talerza. Szczególnie delikatne i smaczne są bardzo młode, niewyrośnięte patisony, o średnicy 2-6 cm. Doskonale nadają się do przygotowania sałatek, duszenia, kiszenia i marynowania. Tak konserwowane mogą konkurować z ogórkami. Przygotowując potrawy z młodych owoców, nie musimy usuwać miękkiej skórki, która z czasem matowieje, staje się twardsza i guzowata.
Dojrzałe patisony zapieka się z rozmaitymi nadzieniami, dusi lub smaży. Duże pokrojone owoce mogą zastąpić tradycyjne frytki z ziemniaków. Miąższ patisonów ma muszkatołowy, nieco orzechowy aromat i wyrazisty smak, przypominający trochę smak karczocha - dotyczy to szczególnie odmian o kolorowych owocach.
Dojrzałe patisony zapieka się z rozmaitymi nadzieniami, dusi lub smaży. Duże pokrojone owoce mogą zastąpić tradycyjne frytki z ziemniaków. Miąższ patisonów ma muszkatołowy, nieco orzechowy aromat i wyrazisty smak, przypominający trochę smak karczocha - dotyczy to szczególnie odmian o kolorowych owocach.
Patison - właściwości
Patisony zasługują na uwagę nie tylko ze względu na swój delikatny smak i rozliczne możliwości wykorzystania podczas "kulinarnych przygód". Z powodzeniem można je nazwać warzywami dietetycznymi - 100 g miąższu tej dyni dostarcza tylko 12-19 kcal!
Owoce, szczególnie młode, zawierają duże ilości witaminy C (porcja 100 g zaspokaja prawie jedną trzecią dziennych potrzeb), witaminę K, witaminy z grupy B i beta-karoten - prowitaminę witaminy A, oraz składniki mineralne: magnez, potas, cynk, mangan i żelazo. Zawierają mało sodu, za to mają błonnik ułatwiający przemianę materii, co sprawia, że nawet osoby z nadciśnieniem i nadwagą mogą włączyć warzywo do swojego menu. Owoce patisona nie kumulują metali ciężkich, co stanowi ich dodatkową zaletę. Podobnie jak inne warzywa z rodziny dyniowatych, również patisony zawierają specyficzne alkaloidy - kukurbitacyny (najwięcej znajduje się ich w świeżych nasionach), które - jak od dawna wiadomo - działają toksycznie na pasożyty jelitowe, nie stanowiąc jednocześnie zagrożenia dla człowieka. Na koniec dodajmy jeszcze, że w przeciwieństwie do pozostałych odmian dyni zwyczajnej (np. cukinii) patisony zachowają doskonały smak nawet po 2-3 miesiącach przechowywania.
Owoce, szczególnie młode, zawierają duże ilości witaminy C (porcja 100 g zaspokaja prawie jedną trzecią dziennych potrzeb), witaminę K, witaminy z grupy B i beta-karoten - prowitaminę witaminy A, oraz składniki mineralne: magnez, potas, cynk, mangan i żelazo. Zawierają mało sodu, za to mają błonnik ułatwiający przemianę materii, co sprawia, że nawet osoby z nadciśnieniem i nadwagą mogą włączyć warzywo do swojego menu. Owoce patisona nie kumulują metali ciężkich, co stanowi ich dodatkową zaletę. Podobnie jak inne warzywa z rodziny dyniowatych, również patisony zawierają specyficzne alkaloidy - kukurbitacyny (najwięcej znajduje się ich w świeżych nasionach), które - jak od dawna wiadomo - działają toksycznie na pasożyty jelitowe, nie stanowiąc jednocześnie zagrożenia dla człowieka. Na koniec dodajmy jeszcze, że w przeciwieństwie do pozostałych odmian dyni zwyczajnej (np. cukinii) patisony zachowają doskonały smak nawet po 2-3 miesiącach przechowywania.
Patison - uprawa
Tak jak inne pochodzące z tropików dyniowate patisony lubią wysoką temperaturę, dużo słońca i wody. Dobrze czują się na żyznej, próchnicznej glebie, w miejscu osłoniętym od wiatru. Grządkę warto wzbogacić kompostem. Nasiona wysiewa się w końcu kwietnia do małych doniczek w szklarni lub inspekcie. Do ogrodu wysadza się roślinki dopiero po 15 maja, gdy minie niebezpieczeństwo wystąpienia przymrozków.
Patisony silnie się rozrastają, toteż zaleca się sadzić je w rozstawie 100-120 cm na 20-30 cm. Mają duże, dekoracyjne żółte kwiaty zwabiające pszczoły. Pierwsze owoce pojawiają się już 40-50 dni po siewie, a zbiory można prowadzić aż do października. Częsty zbiór pobudza rośliny do wytwarzania nowych owoców.
Kiedy nastają pierwsze jesienne przymrozki, rośliny giną. Patisony nie wymagają ochrony, nie należy ich jednak uprawiać, podobnie jak innych dyniowatych, w tym samym miejscu rok po roku.
Patisony silnie się rozrastają, toteż zaleca się sadzić je w rozstawie 100-120 cm na 20-30 cm. Mają duże, dekoracyjne żółte kwiaty zwabiające pszczoły. Pierwsze owoce pojawiają się już 40-50 dni po siewie, a zbiory można prowadzić aż do października. Częsty zbiór pobudza rośliny do wytwarzania nowych owoców.
Kiedy nastają pierwsze jesienne przymrozki, rośliny giną. Patisony nie wymagają ochrony, nie należy ich jednak uprawiać, podobnie jak innych dyniowatych, w tym samym miejscu rok po roku.
Patison - przepisy
MARYNOWANE PATISONY Z CHRZANEM Przepis: Nina Kosińska, "Poradnik Domowy"
Składniki:
- 2 kg młodych patisonów
- 3 nieduże marchewki
- zdrowy korzeń chrzanu
- nasiona kopru
- ziele angielskie
- pieprz ziarnisty
- gorczyca biała
- ostra papryczka
ZALEWA: 1 litr wody szklanka octu 10-proc. łyżka soli 3 łyżki cukru
Sposób przygotowania:
Składniki zalewy zagotować i przestudzić. Warzywa umyć i osączyć na ściereczce. Chrzan i marchew oskrobać, pokroić na plastry. Umyte i wyparzone słoiki wypełnić do 2/3 wysokości, układając chrzan, marchew, koper, przyprawy, a na koniec patisony (obciąwszy ostre nasady ogonków). Wszystko zalać marynatą. Zakręcić słoiki i pasteryzować w kąpieli wodnej (nie gotować) lub piekarniku nagrzanym do 85-90 st. C.
Patisony. Najlepsze przepisy na patisony
Patison - odmiany
- BIAŁE PATISONY
- Polo F1 - odmiana polska, wczesna i bardzo plenna, owoce silnie spłaszczone z wyraźnymi wrębami. Młode są białe lub zielonkawe, starsze białokremowe. Mają kruchy miąższ. Rośliny są bujne i wymagają dużo miejsca.
- Disco - wczesna odmiana dająca białe lub kremowe owoce w kształcie babki lub dzwonu z wyraźnymi wrębami. Doskonałe do kiszenia i zapiekania. Rośliny mają zwarty, krzaczasty pokrój i są odporne na choroby.
- Star Zone F1 - wczesna, dość plenna odmiana o smacznych, spłaszczonych owocach w kolorze kości słoniowej. Nadaje się do konserwowania i jedzenia na surowo.
ZIELONE PATISONY
- Gagat - owoce w kształcie dysku ze słabo zaznaczonymi wrębami. Młode są jasnozielone, starsze - ciemnozielone.
- Okra - młode owoce mają silny połysk.
- Patisson Scallopini F1 - wczesna odmiana o intensywnie zielonych owocach. Rośliny krzaczaste.
- Patty Green Tint F1 - wczesna, bardzo plenna odmiana o jasnozielonych owocach.
ŻÓŁTE PATISONY
- Sunny Delight F1 - bardzo wczesna odmiana o intensywnie żółtych, błyszczących owocach, które można zbierać już 40-45 dni po siewie. Nadają się do jedzenia na surowo, kiszenia i konserwowania.
- Scallopini - młode owoce jasnożółte, starsze - żółtopomarańczowe. Miąższ białokremowy.
FIOLETOWE PATISONY
- Scallopini F1 - owoce w kształcie dzwonu i o intensywnie fioletowej skórce. Rośliny krzaczaste.
Istnieją też typowo ozdobne odmiany patisona, o fantazyjnych kształtach, np. rozgwiazdy, lub o skórce we wzory. Nasiona ciekawych odmian znajdziemy w internecie. Rozmaite dynie, w tym patisony, można będzie zobaczyć we wrześniu na Święcie Dyni w SGGW w Warszawie lub na Dolnośląskim Festiwalu Dyni.
