Groszek cukrowy (Pisum sativum)

Tekst: dr Jarosław Przybył, SGGW Warszawa02-07-2020 11:01

Do pachnącej wiosną sałatki lub zupy dodajmy kilka świeżo zerwanych strączków groszku cukrowego. W nich, jak w zielonych łódeczkach, ułożone są słodkie ziarenka - przysmak wczesnego lata

Groszek cukrowy

Obfitość nasion grochu od zawsze symbolizowała bogactwo, siły witalne i płodność. Roślina przez tysiąclecia dostarczała bowiem ludziom mnóstwa odżywczego, zdrowego pokarmu.

Łacińska nazwa grochu siewnego, Pisum sativum, wywodzi się prawdopodobnie od greckiego słowa p~son oznaczającego groch lub pt~ssein - łuskać, tłuc. Sativum zaś to siewny. Groch jest warzywem z rodziny bobowatych (Fabaceae), o smacznych nasionach, ale także jadalnym strąku. Uprawiano go już w czasach neolitu (ponad 9000 lat p.n.e.), co potwierdziły wykopaliska archeologiczne na Bliskim Wschodzie. Dwa tysiące lat przed Chrystusem powszechnie znany był w Indiach i Chinach. To właśnie on w starożytnym świecie ratował od głodu biedaków. Prawdopodobnie Rzymianie przywieźli tę niezawodną roślinę na północ Europy i Wyspy Brytyjskie.

Wczesny groszek - kiedy zbierać?

Groszek cukrowy niedojrzały też pyszny

Początkowo jadano wyłącznie dojrzałe nasiona grochu, które zawierają dużo białka i po wysuszeniu dają się przechowywać przez zimę. W średniowieczu mielono je ze zbożami na mąkę, by piec z nich chleb i podpłomyki, lub gotowano po całonocnym moczeniu w wodzie. W Polsce suchy groch cieszył się popularnością aż do czasu, gdy pojawiły się ziemniaki. Zazwyczaj podawany był z kapustą, a w wersji luksusowej z bekonem.

Smak zielonych nasion i strąków grochu cukrowego odkryto dopiero w XVI-wiecznej Francji. Niedojrzałym groszkiem zajadały się ponoć damy dworu Ludwika XIV, Króla Słońce. W początku XX wieku popularność zdobył groszek konserwowy, niestety, pasteryzacja pozbawiała go intensywnie zielonego koloru. Problem przestał istnieć, gdy nastała epoka mrożonek. Dziś o wiele chętniej niż suche jadamy zielone nasiona grochu. W Polsce plantacje tej rośliny zajmują 5 proc. całkowitej powierzchni upraw warzywnych.

Jak z chwastów zrobić pyszną i zdrową potrawę?

Groszek cukrowy - właściwości

Zielony groszek to niskokaloryczne źródło białka (około 5 proc.) i węglowodanów (ponad 10 proc.), polecane szczególnie wegetarianom i weganom. Znajdziemy w nim całą masę witamin: prócz A, E i K witaminy z grupy B, witaminę C (zawiera jej tyle co cytrusy). Imponuje także bogactwem minerałów: jest źródłem żelaza, magnezu, potasu, fosforu oraz manganu, molibdenu i selenu. W grochu występują substancje działające antyoksydacyjnie i przeciwnowotworowo. Na szczególną uwagę zasługują izoflawony, przede wszystkim daidzeina, regulujące gospodarkę hormonalną i zmniejszające poziom cholesterolu we krwi.

Jedzenie groszku to profilaktyka osteoporozy i choroby wieńcowej. Warto również wiedzieć, że groch cukrowy może być z powodzeniem spożywany przez osoby chore na celiakię, ponieważ nie zawiera glutenu. Dostarczy za to mnóstwo niezbędnego w trawieniu błonnika, a przy diecie obfitej w pokarmy mięsne zapobiegnie zakwaszenie organizmu.

Groszek nie dla cukrzyków

Niestety, nie wszyscy mogą w pełni rozkoszować się smakowitością groszku. Osoby z cukrzycą powinny z rozwagą stosować go w diecie ze względu na wysoką zawartość węglowodanów. Muszą też uważać chorzy na dnę moczanową ze względu na obecne w groszku puryny powodujące gromadzenie się kwasu moczowego. Nadmierne spożycie groszku może również powodować wzdęcia.

Groszek na okrągło

W postaci konserwowej lub w mrożonkach zielony groszek może się pojawiać na naszym stole przez okrągły rok. Równie chętnie jak świeży spożywany jest m.in w sałatkach.

Biesiadników zaskoczymy, przyrządzając z groszku zupę krem, purée lub risotto albo nadziewając nim pierogi. Na świecie jada się to warzywo niekiedy jeszcze inaczej. Specjalnością kuchni japońskiej jest prażony zielony groszek w skorupce z chrzanu podawany jako przekąska, a chińskie ciasteczka z zielonego groszku są ponoć prawdziwym rarytasem.

Bakłażan, lubczyk, pietruszka, pokrzywa, karczochy - Afrodyzjaki z własnego ogródka

Groszek siejemy w marcu

Kwitnący i owocujący groszek jest bardzo efektowny. Niższe rośliny płożą się po ziemi, a wyższe - oplatając tyczki swoimi wąsami - wspinają się ku słońcu. Jest to roślina łatwa w uprawie. Groch sieje się bardzo wcześnie, gdy tylko stopnieje śnieg. W marcu kto siać nie zaczyna, swego dobra zapomina - mówi przysłowie. Nasiona umieszcza się na głębokości 5 cm, co 3-4 cm w rzędzie. Odmiany karłowe (30-90 cm) wysiewamy w rzędach oddalonych od siebie o 15-20 cm. Wyższe odmiany (90-150 cm) wymagają więcej przestrzeni, więc odstęp należy zwiększyć o 10 cm. Osobom mającym więcej czasu sporo satysfakcji przyniesie pielęgnowanie odmian wysokich (150-300 cm), które potrzebują podpór.

Groszek cukrowy - uprawa

Wprawdzie nasiona groszku kiełkują już przy -2 st. C, ale optymalna temperatura dla tego warzywa wynosi 13-18 st. C. Uprawa trwa krótko, warto więc zapewnić roślinie żyzną glebę, najlepiej piaszczysto-gliniastą, bogatą w wapń i szybko nagrzewającą się wiosną. Groch wymaga dużo światła i umiarkowanego podlewania. W okresie kiełkowania, zawiązywania i wypełniania strąków jest jednak wrażliwy na niedobory wody.

Groszek cukrowy to bardzo wczesne warzywo - strąki najwcześniejszych odmian zbierzemy już w połowie maja. Uprawiając kilka różnych odmian, można delektować się ich delikatnym smakiem przez całe lato.

Na korzeniach grochu w niewielkich zgrubieniach (brodawkach) żyją bakterie wiążące azot z powietrza. Dzięki nim można ograniczyć nawożenie roślin. Wprawdzie bakterie azotowe przedostają się do korzeni z gleby, ale zaleca się zaprawiać nasiona przed siewem zawierającymi je preparatami, np. nitraginą.

Groszek cukrowy- Ile dni od siewu do zbioru

Odmiany bardzo wczesne - 60-68 dni, wczesne - 69-75 dni, średnio wczesne - 76-84 dni, średnio późne - 85-100 dni, późne - 101-110 dni

Jeśli wysiejemy najwcześniejszą odmianę w połowie marca, świeży groszek zbierzemy w połowie maja. Wysiewając odmiany najpóźniejsze - na przełomie kwietnia i maja - zbiory zaczniemy w sierpniu

Groszek cukrowy - strąki i strączki

Owocem grochu, podobnie jak fasoli czy bobu, jest strąk. Z jednego miejsca na pędzie wyrastają jeden, dwa lub trzy strąki. Ich kształt i wielkość, liczba nasion wewnątrz i intensywność zielonej barwy zależą od odmiany. Mięsiste i soczyste strąki odmian cukrowych nie mają pergaminowej wyściółki, więc jada się je w całości, razem z nasionami. Zbieramy je, kiedy są już wyrośnięte i zawierają małe, niedawno zawiązane nasiona, czyli około dwóch tygodni po kwitnieniu. Nowych strączków wciąż przybywa, można więc je zrywać 2-3 razy w tygodniu w miarę dojrzewania, a zbiory zjeść od razu lub zamrozić. U odmian łuskowych, u których w strąku występuje wyściółka, jadalne są tylko nasiona. Uważnie obserwując rośliny, określimy najlepszy moment zbioru. Odpowiednio dojrzałe nasiona są zielone, twardawe, ale jędrne, soczyste i słodkie.

Na koniec ciekawostka. Szybko rosnący groszek posłużył do przeprowadzenia pierwszych badań dotyczących dziedziczenia cech. Dzięki obserwacjom tej rośliny Grzegorz Mendel w 1857 roku sformułował prawa, które są podstawą współczesnej genetyki.

Odmiany grochu cukrowego - jadalne strąki:

'Baron Nowy' - odmiana wczesna, niska (ok. 50 cm)
'Kent' - wczesna, ok. 90 cm
'Hetman' - wysoka, 'Iłówiecki' - wysoka i 'Lider' - niska; wszystkie trzy są średnio późne, lecz wyjątkowo plenne
'Hrabia' - późniejsza, o strąkach całkowicie pozbawionych włókna, średnio wysoka
'Bajka' - późna, obficie plonująca, dojrzewa stopniowo; wymaga podpór

Odmiany grochu łuskowego - jadalne nasiona:

'Sześciotygodniowy' - najwcześniejsza (wys. 100 cm)
'Muskat' - wczesna, dająca dużo nasion
'Izolda' (70-90 cm), 'Demon' (75-90 cm) oraz 'Domino' (60-70 cm) - odmiany średnio wczesne, obficie plonujące
'Telefon' - odmiana późna o stopniowo dojrzewających, bardzo słodkich nasionach; 150-250 cm

Groszek cukrowy - przepisy

Zupa krem z zielonego groszku z szynką parmeńską

40 dag groszku,
1 l wody,
kilka plasterków szynki parmeńskiej,
łyżka sosu sojowego,
pieprz,
sól,
6 dag pomidorów suszonych,
oliwa extra virgin,
śmietana.

Groszek gotujemy w litrze osolonego wrzątku, tak by stał się miękki. Odcedzamy go (wywar zostawiamy) i miksujemy, dodając sos sojowy. Wkładamy zmiksowany groszek do wywaru - zupa powinna mieć konsystencję kremu. Doprawiamy pieprzem. Podajemy zupę z plasterkami szynki parmeńskiej udekorowaną łyżką tłustej śmietany. Wytrawną wersję zupy podajemy z emulsją z suszonych pomidorów zmiksowanych z kilkoma łyżkami oliwy.

Więcej o: