Kroton domowy (Codiaeum) i kroton ogrodowy czyli aukuba japońska (Aucuba japonica). Pielęgnacja i uprawa

Wiele wiecznie zielonych drzew i krzewów pochodzących z egzotycznych gorących krain uprawiamy w doniczkach wyłącznie ze względu na dekoracyjne liście. Prym wśród nich wiedzie kroton.

Prawidłowa nazwa krotonu

Kroton to nazwa nadana pomyłkowo. Polska nazwa trójskrzyn, odnosząca się do trzech dominujących kolorów liści, nie przyjęła się. Powszechnie używa się więc spolszczonej nazwy innego rodzaju botanicznego, zaś łacińską - Codieum, posługują się tylko botanicy.

Kroton - Codiaeum

Jak wygląda kroton

Wystarczy spojrzeć na załączone zdjęcia, by się przekonać, jak zmienną ma naturę. Jego liście czasem są naprawdę przedziwne, choćby te z wyrostkiem jak przynęta na wędce. Kroton najbardziej wyróżnia się jednak swoimi kolorami. Zwykle płonie wieloma barwami: żółtą, pomarańczową, szkarłatną, purpurową i brązową, choć bywa i tak, że na liściach dominuje biel lub zieleń. Dodatkowo urozmaicają go kontrastowe wzory: plamki, smugi, kropki, obrzeżenia lub paski nerwów. Bywa, że młodsze liście wyglądają inaczej niż starsze, więc nigdy nie wiadomo, czym roślina nas zaskoczy.

Skąd pochodzi kroton

Ten wspaniały gatunek pochodzi z gorących i wilgotnych rejonów Indonezji i Polinezji. Do Europy trafił dopiero w XIX wieku i długo był traktowany jako ekskluzywna roślina do oranżerii. Hodowcy wyszukujący oryginalne formy starali się także, by były one bardziej wytrzymałe i lepiej przystosowane do warunków w mieszkaniach. Dzięki nowym odmianom kroton się upowszechnił - jako całoroczny kolorowy "bukiet" ożywia chłodne wnętrza lub w kompozycjach rozjaśnia zieleń innych gatunków. W krajach o ciepłym klimacie zdobi też parki i ogrody. W dobrych warunkach dorasta do kilku metrów; pokojowe okazy są dużo mniejsze.

Kroton, gwiazda betlejemska - rośliny trujące

Kroton w domu

Krotony, rośliny o liściach zabarwionych różnymi odcieniami zieleni, zółci i czerwieni są kapryśne i wymagają troskliwej opieki. Szkodzą im nawet wyziewy z kuchni gazowych i dym papierosowy.

Odmiany krotonu uprawiane w domu

W Indiach i Malezji rośnie kilkanaście gatunków tych krzewów. W naszych domach uprawiany jest tylko kroton pstry. Obecnie w sprzedaży znajduje się wiele odmian tej rośliny, różniących się między sobą pokrojem pędów i kształtem liści. Lepiej znoszą one warunki panujące w mieszkaniach niż czyste gatunkowo rośliny. Ale nawet one wymagają dobrze oświetlonych, ciepłych miejsc i wilgotnego powietrza.

Gdzie postawić krotonu

Dobrze jest więc wybrać dla nich stanowiska widne, ale nie bezpośrednio nasłonecznione. W ciemniejszych miejscach liście tracą intensywne kolory, stają się mniejsze i bardziej zielone. W wilgotnym klimacie swej ojczyzny krotony rosną bez szkody w tropikalnym słońcu. Jednak suche powietrze naszych mieszkań powoduje, że stają się one bardziej wrażliwe na słońce. Na liściach szybko pojawiają się jasne, z czasem brązowiejące plamy.

Uprawa krotonów zimą

Najgorszym okresem dla krotonów jest zima, gdy niedostatek światła oraz suche powietrze niszczą większość roślin. Aby temu zapobiec, można przy nich postawić nawilżacz powietrza. Jak u większości tropikalnych gatunków, tak i u krotonów pierwszą reakcją na zbyt suche powietrze jest zasychanie końców liści. W uprawie doniczkowej rośliny te są też wrażliwe na suche lub zbyt mokre podłoże. W pierwszym wypadku mogą stracić dolne liście i długo chorować, w drugim ich korzenie gniją i rośliny zamierają.

Jaką wodą polewać krotony

Podobnie jak prawie wszystkie kwiaty doniczkowe krotony nie lubią, gdy woda długo stoi w podstawce. Jednak najczęstszą przyczyną zamierania roślin jest nadmierne podlewanie zimną wodą z kranu. Lepsza jest deszczówka lub woda przegotowana.
Ponieważ krotony rosną przez cały rok, zimą trzeba im zapewnić ciepłe 20-24 st. C stanowisko.

Kroton wrażliwy na przeciągi

Rośliny nie lubią przeciągów i dużych wahań temperatury. Wystarczy jeden zimowy przeciąg, by roślina w ciągu krótkiego czasu zgubiła wszystkie liście. Gatunki pochodzące z tropikalnych części świata nie znoszą temperatury niższej niż 15 st. C. Nie powinno się więc kupować ich zimą.

Pielęgnacja krotonu w domu

Dużo rozproszonego światła

Jeśli kroton stoi na parapecie południowego okna, w czasie upałów należy go osłonić gęstą firanką. W ciemnym kącie traci swe piękne barwy i nadmiernie się wyciąga.

Najlepsza temperatura dla krotonu

Latem roślinie najbardziej odpowiada temperatura 20-25 st. C, zimą 18-20 st. C. Nie lubi przeciągów i nagłego ochłodzenia, dlatego w zimie może odchorować transport ze sklepu do domu.

Jaka ziemia dla krotonu

Stale lekko wilgotna ziemia. Kroton jest wrażliwy zarówno na przeschnięcie, jak i na zalanie podłoża. Trzeba więc często sprawdzać wilgotność ziemi i w miarę potrzeby umiarkowanie podlewać roślinę, zimą oszczędniej niż latem. Woda powinna być "odstana" (bez chloru i o temperaturze pokojowej). Szczególnie łatwo zasuszyć świeżo nabyte okazy, bo zazwyczaj rosną w samym torfie. Dlatego, gdy kroton po przeprowadzce przyzwyczai się już do nowych warunków, lepiej go przesadzić do ziemi lepiej utrzymującej wilgoć.

Podlewanie krotonu

Zwykle dla krotonów powietrze w mieszkaniach jest za suche. Dlatego warto codziennie zraszać ich liście. Małą roślinę warto postawić na szerokiej podstawce wyłożonej keramzytem i często zalewać go wodą. Dużemu okazowi dobrze zrobi sąsiedztwo pokojowej fontanny.

Nawożenie krotonu

Najwygodniej zastosować nawozy długo działające. Przy przesadzaniu rośliny mieszamy ich granulki z ziemią (1 łyżeczka na litr podłoża). Jeśli nie planujemy tego zabiegu, wiosną umieszczamy w ziemi granulki sklejone w koreczki - ich ilość zależy od wielkości doniczki. Można też przez cały sezon co 2 tygodnie podlewać kroton roztworem nawozu wieloskładnikowego dla roślin o ozdobnych liściach.

Kiedy przesadzamy krotonu

Szybko rosnące młode krotony przesadzamy co roku, starsze co 2-3 lata. Na dnie doniczki układamy warstwę drenażu. Rośliny dobrze rosną w przepuszczalnym, lekko kwaśnym podłożu; może to być ziemia uniwersalna z dodatkiem kwaśnego torfu.

Jak czyścić liście

Na lśniących liściach krotonu kurz jest dobrze widoczny, więc należy go regularnie usuwać wilgotną szmatką lub robić roślinie letni prysznic. Liście można też nabłyszczać specjalnymi preparatami w aerozolu.

Jak odmłodzić krotonu

Gdy roślina utraci dolne liście, warto mocno ją przyciąć, najlepiej w lutym lub w marcu - wówczas wypuści młode pędy. Uwaga! Z ran wypływa sok mleczny, który podrażnia skórę, powodując krótkotrwałe zaczerwienienie lub (u osób szczególnie wrażliwych) wysypkę. Uważajmy, by podczas tego zabiegu nie trzeć oczu, bo będą piekły. Jeśli już się to nam przydarzy, należy szybko umyć skórę, a oczy dobrze przepłukać wodą.

Rozmnażanie krotonu

Doskonałą okazją do rozmnożenia krotonu jest wiosenne przycinanie rośliny. Z odciętego wierzchołka pędu długości około 10 cm usuwamy dolne liście, pozostawiamy tylko dwa lub trzy. Dobrze jest lekko związać je gumką. Na 3 godziny pęd umieszczamy w wodzie, by wypłynął sok mleczny. Następnie dolny koniec sadzonki zanurzamy w ukorzeniaczu (preparat ten można kupić w sklepie ogrodniczym) i wkładamy do wilgotnego torfu zmieszanego z piaskiem (rys. 2). Pojemnik stawiamy w półcienistym miejscu nad kaloryferem (optymalna temperatura podłoża wynosi 22-25 st. C), niezbyt szczelnie osłaniając kroton woreczkiem foliowym. Gdy podłoże zaczyna lekko podsychać, jego powierzchnię oraz całą sadzonkę obficie spryskujemy letnią wodą. Roślina ukorzeni się po kilku tygodniach.

Choroby krotonu

Brzegi liści zasychają - suche powietrze. Roślinę należy częściej zraszać.
Dolne liście opadają - suche powietrze, za niska temperatura, przeciągi, duże wahania temperatury. Musimy krotonowi zapewnić lepsze warunki.
Zielenienie liści - za mało światła. Doniczkę przysuwamy do okna, a zimą do sztucznego źródła światła.
Liście więdną, pojawiają się na nich jasne plamy, które z czasem brązowieją - poparzenie słoneczne. Kroton ustawiamy tak, by nie docierały do niego silne promienie słońca. Podobne objawy powoduje też zatrucie spalinami, więc rośliny tej nie powinno się umieszczać w pobliżu kuchni gazowej.
Więdnięcie liści - przesuszenie rośliny. Doniczkę umieszczamy w głębokiej podstawce z wodą (warto też spryskać liście) i czekamy, aż powierzchnia ziemi stanie się wilgotna. Często zdarza się, że liście więdną, choć w doniczce jest mokro. Oznacza to, że korzenie zostały zalane. Wówczas trzeba pozwolić ziemi lekko przeschnąć. Jeśli jednak korzenie i pędy zostały porażone przez grzyby chorobotwórcze, praktycznie nie ma szans, by roślinę uratować.
Na liściach pojawiają się żółte, szybko brązowiejące plamy - antraknoza, choroba grzybowa. Roślinę kilkakrotnie, co 7-10 dni, opryskujemy preparatem Biosept zawierającym wyciąg z grejpfruta lub preparatami chemicznymi Topsin, Dithane albo Bravo.
Pajęczynka na dolnej stronie liści - przędziorki. Roślinę opryskujemy preparatem owadobójczym: Plant Spray, Bio Innsect, Karate lub Talstar.
Brodawkowate tarczki na dolnej stronie liścia - tarczniki, miseczniki. Szkodniki usuwamy wacikiem nawilżonym roztworem składającym się z równych części wody, denaturatu i ludwika. Następnie liście przemywamy wodą. W ziemi umieszczamy doglebowy preparat owadobójczy (np. Tarcznik bądź pałeczki nawozowo-owadobójcze).

Kroton w ogrodzie

Kroton ogrodowy to aukuba, emigrantka z Dalekiego Wschodu. W ogrodzie widać ją z daleka - przyciąga wzrok deseniem liści, równie ozdobnym jak u doniczkowego krotonu.
W naszych ogrodach coraz częściej można zauważyć oryginalne, prawie nieznane dotąd rośliny, które przybyły do nas z dalekich stron. Do takich ciekawych przybyszów należy m.in. aukuba japońska. Krzew ten w swoim naturalnym siedlisku (jego ojczyzną są Wyspy Japońskie) osiąga wysokość do 2,5 m. Tak dorodne okazy raczej nie zdziwią też mieszkańców regionów o łagodniejszym klimacie (kraje Beneluksu, Francja, Wielka Brytania czy Turcja).
W miarę jednak przesuwania się ku północy krzewy te stają się coraz niższe. I dlatego np. w Polsce raczej niemożliwe jest znalezienie aukuby przekraczającej 1,5 m wysokości, choć i takie okazy zdarzają się wśród tych troskliwie pielęgnowanych, którym zapewniono odpowiednie warunki. Warto ponadto pamiętać, że ten efektowny krzew dosyć wolno rośnie. 

Aukuba ogrodowy kroton. Uprawa i pielęgnacja

Kwiaty i owoce krotonu

Aukuby należą do roślin rozdzielnopłciowych. Dlatego też, jeśli chcemy, by owocowały, należy posadzić obok siebie okaz męski i żeński. Miłośników kwiatów muszę jednak rozczarować. Ozdobę aukuby stanowią głównie liście - jej fioletowe kwiatki są drobne i raczej niepozorne.

Kiedy kwitnie kroton w ogrodzie

W klimacie centralnej Polski (strefa 6b) rośliny zakwitają wczesną wiosną (na ogół w kwietniu) - im łagodniejszy klimat, tym wcześniej. Na wybrzeżu Bałtyku, zwłaszcza na Pomorzu Zachodnim, może to nastąpić już pod koniec marca. Owoce aukuby zawiązują się późną wiosną i latem. W Polsce, z uwagi na krótki okres wegetacyjny, raczej nie dojrzewają. W krajach o cieplejszym klimacie pojawiają się na krzewach wczesną jesienią i zdobią je aż do wiosny.

Ciekawe odmiany aukuby

Aukuba japońska (Aucuba japonica) występuje w różnych odmianach. Najbardziej znane to "Dentata" (o ciemnozielonych liściach) i "Crotonifolia" (o zielonych w biało-żółte plamki). Liście obu odmian są lancetowate, skórzaste, często z ząbkowanymi brzegami.

Aukuba zimą

Panuje powszechne przekonanie, że aukuba nie przeżyje naszych zim. A jednak z powodzeniem roślinę tę można sadzić w cieplejszych rejonach naszego kraju (np. na wybrzeżu, Ziemi Lubuskiej, nizinach Dolnego Śląska, Opolszczyźnie).

Pielęgnacja krotonu ogrodowego

Gdzie posadzić aukubę

Tak jak wiele liściastych roślin zimozielonych aukuby japońskie lubią półcień i cień. Należy je sadzić w miejscach zacisznych i osłoniętych. Dobrze rosną pod dużymi drzewami, które zapewniają im ochronę przed zbyt mocnymi promieniami słonecznymi.

Jaka ziemia dla aukuby

Aukuba lubi glebę próchniczną, lekko kwaśną lub obojętną.

Podlewanie aukuby

Krzew dobrze znosi suszę, ale znacznie lepiej rośnie, kiedy jest regularnie podlewany. Służy mu ściółkowanie, np. korą sosnową. Latem chroni ona system korzeniowy rośliny przed nadmiernym przesuszeniem, a zimą przed zmarznięciem.

Zimowanie aukuby

Roślinę należy zabezpieczyć agrowłókniną przed dużymi mrozami i wysuszającymi wiatrami. Podobnie jak dla wielu innych liściastych roślin zimozielonych najbardziej szkodliwa jest dla niej zimowa susza. Dlatego w czasie odwilży aukubę należy podlewać.

Cięcie aukuby

W ojczyźnie i w krajach o łagodniejszym klimacie krzewy te często stosowane są jako rośliny żywopłotowe, świetnie znoszą bowiem cięcie. Zabieg należy wykonać wiosną, po ostatnich przymrozkach, ale przed pojawieniem się pędów.

Kroton trujący

Krotony, jak cała rodzina wilczomleczowatych, mają w swych tkankach trujący biały sok. Spożycie nawet niewielkiego kawałka rośliny powoduje wymioty i biegunkę. Sok w zetknięciu ze skórą, na przykład podczas sporządzania sadzonek, może spowodować miejscowe podrażnienia. Silnie podrażnia też rogówkę. W przypadku dostania się soku do oka, trzeba przemyć je dużą ilością letniej wody, a następnie udać się do okulisty.
Z takimi roślinami wystarczy odpowiednio postępować. Podczas zabiegów pielęgnacyjnych najlepiej używać rękawiczek, unikać kontaktu soku z oczami czy jamą ustną. Jeśli w domu są małe dzieci, postawmy doniczki w niedostępnych miejscach, najlepiej na najwyższych półkach. Niektóre okazy są jednak tak duże, że nie sposób znaleźć dla nich bezpiecznego miejsca; wtedy nie pozostaje nic innego, jak nie zostawiać dziecka samego. Starsze dzieci powinniśmy uczyć, że nie wolno wkładać do buzi liści, kwiatów ani owoców.

Co robić, jeśli podejrzewamy zatrucie?

Najlepiej czym prędzej wywołać wymioty, po czym niezwłocznie udać się do lekarza. W sytuacji "złapania dziecka na gorącym uczynku" postarajmy się usunąć z jego buzi wszystkie części rośliny, przepłukać jamę ustną, podać do wypicia 50-100 ml wody. Dalsze postępowanie zależy od gatunku rośliny. Czasami może być konieczna obserwacja szpitalna. W razie kontaktu szkodliwego soku ze skórą lub oczami wystarczy dokładnie przemyć te miejsca wodą.