Gniazdka i włączniki

Gniazdka i włączniki to, fachowo mówiąc, gniazda elektryczne lub gniazda wtyczkowe oraz łączniki, czyli razem - osprzęt elektroinstalacyjny. Są to elementy, które zwykle wybiera sam inwestor, by pasowały do stylu wnętrz. Korzysta przy tym z fachowej pomocy elektryka, który doradza, ile jakich gniazdek i włączników trzeba kupić. Elementy te zakłada się po wykończeniu ścian w odpowiednio rozmieszczonych puszkach.

W sklepach można kupić gniazdka i włączniki różnych rodzajów i odmian:

do pomieszczeń suchych albo do wilgotnych,

na- lub podtynkowe, a także do montowania w specjalnych listwach lub kanałach instalacyjnych,

standardowe lub z dodatkowymi udogodnieniami,

o bardzo zróżnicowanym wzornictwie - od bardzo prostych do ozdobnych.

Pojedynczo i w zestawach

Gniazdka i włączniki można montować pojedynczo albo łączyć je po kilka w zestawy obudowane wspólną ramką. Żeby było możliwe zamontowanie takiego zestawu, w wybranym miejscu powinna znajdować się puszka z odpowiednią liczbą komór lub odpowiednia liczba puszek pojedynczych połączonych na zatrzaski. Ze względu na bezpieczeństwo użytkowania lepsze są puszki przystosowane do mocowania gniazd na wkręty, a nie na tzw. łapki. Te drugie z czasem się obluzowują, a wtedy łatwo wyrwać gniazdo podczas wyciągania wtyczki.

Włączniki

Do zapalania i gaszenia lamp oraz żyrandoli stosuje się kilka rodzajów włączników.

Do włączania światła z jednego miejsca służą włączniki:

jednoklawiszowe, zwane też jednobiegunowymi (po włączeniu takiego włącznika zapali się jedna lampa, kilka żarówek w jednym żyrandolu albo też kilka lamp podłączonych do jednego obwodu);

dwuklawiszowe, zwane również świecznikowymi - w których każdy klawisz włącza inną grupę żarówek w żyrandolu lub inną lampę, a więc odrębne obwody świetlne. Żeby włączać kilka grup światła z jednego miejsca, trzeba zamontować kombinację łączników jedno- i dwuklawiszowych, najlepiej obudowanych wspólną ramką.

Do włączania z kilku miejsc stosuje się włączniki:

korytarzowe, zwane też schodowymi,

krzyżowe.

W salonie z dwoma wejściami, a także w długim przedpokoju lub na schodach dobrze jest mieć możliwość włączania i wyłączania tego samego obwodu z dwóch miejsc. Stosuje się wtedy włączniki korytarzowe.

Żeby włączać i wyłączać światło z trzech lub więcej miejsc, na przykład w długim korytarzu, na końcach korytarza instaluje się włączniki korytarzowe, a w środku między nimi - jeden lub więcej włączników krzyżowych.

Ściemniacze. Zamiast zwykłego włącznika jednobiegunowego można zamontować ściemniacz, który umożliwia regulację natężenia światła. Wchodząc do pokoju, gdzie na przykład śpi dziecko, można włączyć przyciemnione światło. Ściemniacz można też zainstalować w salonie, co pozwala na tworzenie nastrojowego oświetlenia.

W sklepach można kupić ściemniacze, w których natężenie światła reguluje się ręcznie - pokrętłem, suwakiem lub odpowiednio długo dotykając płytki dotykowej; do większości ściemniaczy dotykowych można też użyć pilota.

Ściemniacz zapamiętuje ostatnie ustawienie sprzed wyłączenia i powraca do niego, gdy włączy się go ponownie.

Uwaga: kupując ściemniacz, trzeba się upewnić, czy pasuje on do używanych źródeł światła (żarówek, świetlówek) i czy moc ściemniacza nie będzie mniejsza niż moc podłączonego do niego oświetlenia.

W sprzedaży dostępne są też urządzenia z wbudowanym programem "symulacji obecności". Jest to odmiana ściemniaczy, które o określonej porze dnia włączają oświetlenie, a po zaprogramowanym czasie wyłączają je.

W dużych pomieszczeniach z kilkoma wejściami ściemniacze można montować w układzie schodowym - przy jednym wejściu ściemniacz, przy drugim zaś zwykły włącznik umożliwiający włączanie i wyłączanie światła bez regulacji natężenia.

Uwaga: aby mieć możliwość regulacji natężenia światła przy dwóch wejściach do pomieszczenia, można zamontować w układzie schodowym przy jednym wejściu ściemniacz, a przy drugim - tak zwane rozszerzenie, które jest tańsze od ściemniacza, a w takim układzie daje identyczne możliwości jak ściemniacz.

Inne łączniki i elementy osprzętu. W sprzedaży są specjalne łączniki do:

dzwonka przy drzwiach;

zautomatyzowanego zasuwania i rozsuwania rolet oraz żaluzji; mogą być proste - włączane ręcznie lub bardziej złożone - sterowane zegarem i współpracujące z dodatkowymi czujnikami;

włączania i wyłączania urządzeń grzewczych - z lampką sygnalizującą stan włączenia i wyłączenia;

a ponadto na przykład:

termostaty i regulatory temperatury;

czujniki ruchu powodujące włączanie światła w pomieszczeniu po wykryciu ruchu; czujniki takie mogą współpracować ze ściemniaczem, wówczas zapalanie i gaśnięcie światła jest powolne;

alarmy z czujnikami gazu.

Oprócz elementów osprzętu używanych do klasycznej instalacji elektrycznej są też specjalne czujniki oraz programowalne włączniki i przyciski stosowane do tzw. instalacji inteligentnych, umożliwiających kompleksowe, zautomatyzowane sterowanie różnymi urządzeniami w domu. Producenci oferują wszystkie te elementy z zachowaniem jednorodnego wzornictwa w ramach jednej serii.

Gniazdka

Oprócz standardowych można też kupić następujące rodzaje gniazdek:

z klapką i w szczelnej obudowie - przeznaczone do pomieszczeń wilgotnych. Elektryk powinien dobrać stopień tej szczelności do warunków, w jakich osprzęt ma pracować;

z wyrzutnikiem wtyczki - ułatwiające jej wyjmowanie i zapobiegające wyrwaniu gniazda z puszki;

z ogranicznikiem przepięć klasy D - przydatne tam, gdzie ma być podłączony czuły sprzęt elektroniczny. Żeby gniazdko dobrze chroniło sprzęt, przed gniazdkiem - na przykład w rozdzielnicy - powinien być zamontowany ogranicznik wyższego rzędu (klasy C);

z wyłącznikiem różnicowoprądowym do zwiększania bezpieczeństwa użytkowania starych instalacji elektrycznych, które nie mogą być całościowo zmodernizowane.

W nowych i modernizowanych instalacjach stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe montowane w rozdzielnicy. Wyłączniki te chronią użytkowników przed porażeniem, a całą instalację - przed skutkami zwarć. W starych domach takie wyłączniki montuje się zwykle przy okazji gruntownej modernizacji lub wymiany instalacji, ale dla własnego bezpieczeństwa warto się na to zdecydować. Jeżeli jednak bez wymiany instalacji chcemy zapewnić sobie przynajmniej miejscową ochronę przed porażeniem, można zamontować gniazdko z wyłącznikiem różnicowoprądowym. Takie gniazdka są szczególnie przydatne w łazience, kuchni oraz do podłączania wiertarki albo urządzeń elektrycznych, które mogą mieć kontakt z wilgocią - na przykład żelazka lub kosiarki;

bezpieczne dla dzieci - z zamykaną klapką albo z przesłoną otworów lub takie, które działają tylko po włożeniu do nich wtyczki: inne przedmioty włożone do otworów nie powodują przepływu prądu. Zamiast specjalnych gniazdek można też stosować wkładane do gniazdka zaślepki;

z kluczem - do gniazdka można włączyć jedynie wtyczkę z przyklejoną specjalną nakładką-kluczem, która pasuje do tego gniazdka. Takie gniazdka stosuje się do podłączania wybranego urządzenia - na przykład komputera;

specjalne - antenowe - R, TV, SAT, oraz telefoniczne, komputerowe, informatyczne, głośnikowe itp.

Uwaga: zgodnie z przepisami "wszystkie gniazda wtyczkowe montowane w nowych i modernizowanych instalacjach powinny mieć styk ochronny". Gniazdka wykonane w polskim standardzie mają bolec, ale są też dostępne inne - typu schucko - z zaciskami ochronnymi.

Gniazdka w podłodze

Tam, gdzie planuje się ustawienie odbiorników z dala od ściany (na przykład w pokoju - sprzęt do odtwarzania muzyki, lub w kuchni - kuchnię wyspową), bardzo przydatne mogą się okazać gniazdka w podłodze. Wymagają one osadzenia specjalnych puszek, do których przewody doprowadza się w ułożonych w podłodze rurkach, listwach lub kanałach. Puszka taka ma przekrój kwadratowy albo prostokątny i uchylną lub zdejmowaną pokrywę, po której zamknięciu wierzch puszki staje się całkowicie zlicowany z powierzchnią podłogi. Wierzch można wykończyć takim samym materiałem co podłogę. Gniazdko umieszczone wewnątrz jest niewidoczne. Aby podłączyć do niego wtyczkę, pokrywę uchyla się lub zdejmuje.