Dąb (Quercus) w ogrodzie

Tekst: Alicja Gawryś, konsultacja: Bronisław Szmit, Małgorzata Łączyńska15-06-2020 08:30

Sadząc dąb, możemy być niemal pewni, że będzie służył naszym wnukom i prawnukom. Drzewa te słyną bowiem z długowieczności. Dąb jest królem drzew. Majestatyczny, długowieczny i obdarzony solarną mocą dzieli się z nami swoją siłą.

Dąb w ogrodzie

Dąb koło domu? Wiele osób ma wątpliwości, czy król drzew może zamieszkać w niedużym ogrodzie. Rzeczywiście, nasze krajowe gatunki to potężne drzewa. Na niewielką działkę lepiej nadają się odmiany niezbyt silnie rosnące, na przykład kolumnowe lub w postaci drzewka na pniu. Jednak gdy powierzchnia ogrodu przekracza tysiąc metrów kwadratowych, zmieści się nawet dąb szypułkowy lub czerwony. I chociaż takie drzewo zacienia podwórko, a jesienią śmieci liśćmi i żołędziami, jego właściciele są z niego dumni. Często uważają dąb za wizytówkę ogrodu. Nic dziwnego, każdy okaz ma bowiem swój indywidualny charakter.

Dąb - znaczenie

Nie bez przyczyny dąb (Quercus) symbolizuje siłę i wytrzymałość. Ma twarde, trwałe drewno. Stare okazy wyróżniają się masywnym wyglądem. "Męski" charakter tej rośliny uosabiają też skórzaste liście. Na gałęziach pojawiają się one dopiero w maju, za to utrzymują się długo jesienią, przybierając płomienne barwy. Istnieje w Polsce zwyczaj, że gdy urodzi się syn, jego ojciec sadzi dąb.

Nie przypadkiem jego liśćmi sygnowano złote monety i herbowe tarcze znakomitych rodów, a wieńcami zdobiono głowy rzymskich cesarzy i zasłużonych obywateli. Wszak według pradawnych przekazów dąb to kolumna wspierająca nieboskłon, a w świętych dąbrowach można spotkać bogów... Długowieczny, potężny dąb nieustannie przewija się w historii europejskiej kultury. Świat Greków i Rzymian otaczał czcią to ponadczasowe drzewo będące według wierzeń siedzibą ich najwyższych bogów, Zeusa i Jowisza. Stare, potężne dęby czcili Celtowie i Słowianie. Budziły w nich zabobonny lęk, a jednocześnie podziw dla niezwykłej mocy chroniącej przed kataklizmami. Traktowano je też jako wyrocznie, przepowiadając na podstawie ich wyglądu pogodę i urodzaj.W czasach nowożytnych również podziwiano dęby. Uchodziły za drzewa płodności - wierzono, że stada zebrane w ich cieniu nabierają sił, a liście, owoce i gałęzie mają działanie cudotwórcze. Obrzędy ludowe i podania związane z dębami znajdziemy w pismach etnografów i folklorystów. Odnotowali je polscy XIX-wieczni badacze - Oskar Kolberg i Zygmunt Gloger.

Dąb- zastosowanie

Dąb ofiarowuje ludziom mnóstwo pożytków, od najlepszej klepki podłogowej począwszy, na beczkach do piwa czy koniaku kończąc. A jak wspaniały jest tzw. polski heban - wydobyty z dna wód czarny dąb, mocny jak kamień! No cóż, drewno dębów - piękne, trwałe i wysokokaloryczne, bo dające dużo ciepła - stało się przyczyną zagłady wielu pięknych okazów. Było używane do budowy pierwszych maszyn i okrętów. Z terenów Polski przez wieki eksportowano dębowe belki. Wartość potężnych drzew znano już w XIV w. - statut Kazimierza Wielkiego przewidywał kary za wycinanie dębiny w cudzym lesie.

Jego pełna garbników kora dostarczała lekarstw i służyła do farbowania skór oraz tkanin. Z galasów (okrągłych narośli na liściach) robiono atrament, żołędziami karmiono świnie, a w trudnych czasach bywały namiastką kawy.

Doskonale nadają się za to do parków, gdzie - ze względu na swą długowieczność - przez wiele lat mogą stanowić podstawę drzewostanu. W niezrównany sposób dodają uroku miastom ogrodom, takim jak choćby podwarszawska Podkowa Leśna, czy symbolicznym parkom cmentarzom.

Dęby - gatunki

Dęby to drzewa półkuli północnej. Spośród 600 ich gatunków w Polsce występują trzy: szypułkowy (Quercus robur), bezszypułkowy (Q. petrea) i ich mieszańce, oraz endemiczny dąb omszony (Q. pubescens), który w naturze można obejrzeć w rezerwacie Jelinek nad Odrą. Najczęściej spotykany w naszych lasach jest dąb szypułkowy. Jego nazwa pochodzi od długich szypułek, na których wiszą podłużne prążkowane orzeszki - żołędzie. To drzewo z rodziny bukowatych dorasta do 20-30, a nawet 50 m, koronę ma szeroko rozgałęzioną i grube konary.

Dąb - jak długo żyje?

Dąb żyje najdłużej z naszych drzew - kilkaset, a nawet tysiąc lat! Dlatego często bywa sadzony jako drzewo pamiątkowe.

Dąb - kwiaty i owoce

Dęby kwitną w maju. Kwiaty męskie i żeńskie występują osobno. Ich owoce, żołędzie, to dla botaników orzechy. O urodzie dębów stanowi także ich spękana kora, sęki na pniu i dziuple, często zamieszkane przez ptaki i wiewiórki. Początkowo rośnie powoli, owocuje dopiero po 40-50 latach, między 120. a 200. rokiem życia osiąga górną granicę wzrostu i odtąd już tylko grubieje.

Czy wyrośnie dąb jeśli posadzimy żołędzia?

Dąb o dużych ogrodów

Wybór pada zazwyczaj na najokazalszy nasz gatunek - dąb szypułkowy (Q. robur), który może przetrwać wieki. Przez pierwsze 20 lat osiąga wielkość dużej jabłoni, a w starszym wieku może dorosnąć do 30 m, przy bardzo rozłożystej koronie (15-20 m średnicy). U tego gatunku żołędzie wyrastają na długich szypułkach, a liście mają krótki ogonek.
Podobny do poprzedniego dąb bezszypułkowy (Q. petrea) poznamy po żołędziach osadzonych na bardzo krótkich szypułkach i liściach na dłuższych ogonkach. Rośnie wolniej, ma bardziej zwarty pokrój, ale lepiej znosi suszę.
Wspaniałym drzewem jest dąb czerwony (Q. rubra) o ostro zakończonych liściach. Nazwa nawiązuje do jesiennego przebarwienia. Jest idealny do miast - odporny na choroby i zanieczyszczenia.
Wysoko (do 30 m) rośnie dąb błotny (Q. palustris). Ma wąską koronę i lśniące liście, które przed opadnięciem rudzieją.
Drzewo to nie sprawia kłopotów uprawowych, podobnie jak mało znany dąb burgundzki (Q. cerris), którego liście, pięknie zbrązowiałe, utrzymują się na gałęziach prawie do końca zimy.

Dąb do małych ogrodów

Odmiany kolumnowe
W poszukiwaniu mniejszych form hodowcom udało się stworzyć odmiany dębu szypułkowego. Najładniejszą jest dąb kolumnowy 'Fastigiata' o wyprostowanych ku górze gałęziach, który bywa drzewem symbolicznym i reprezentacyjnym. 'Fastigiata Koster' ma postać kolumny, która przy wysokości kilkunastu metrów ma zaledwie 2 m szerokości. 'Concordia' to dąb żółtolistny, po 30-40 latach osiągający do 8 m. 'Pendula' o przewisających pędach dorasta do 20 m, a strzępolistny 'Pectinata' - zaledwie do 4 m.

Jeżeli mamy w ogrodzie niewiele miejsca, wybrane drzewa powinny być skromnych rozmiarów. Wąską, stożkową koroną charakteryzuje się kilka odmian dębu szypułkowego:

'Fastigiata' pokrojem przypomina włoskie cyprysy,
'Menhir' osiąga po latach zaledwie 2 m wysokości przy bardzo zwartej budowie.
'Pendula'. Zaszczepiona na pniu tworzy szeroki parasol, a jednocześnie wierzchołek korony rośnie ku górze.

Dąb szypułkowy ( Quercus robur ) 'Fastigiata'

Również dąb bezszypułkowy ma wąskie formy, takie jak odmiana:

'Eastcolumn'
'Westcolumn'.

Wśród dębów znajdziemy też miniatury o zwartym pokroju:

Dąb błotny ma swoją "sztandarową" odmianę 'Green Dwarf'. Korona tego drzewa po wielu latach osiąga tylko około 1 m średnicy.

Dąb do ogrodu - odmiany o kolorowych liściach

Istnieją odmiany o liściach barwnych przez cały sezon. Wśród nich wyróżniają się te w złocistych szatach:

dąb szypułkowy 'Concordia' i czerwony 'Aurea'. Drzewa te pięknie się komponują z odmianami o czerwonej barwie liści, dębem bezszypułkowym 'Purpurea' oraz szypułkowym 'Atropurpurea'.
W szkółkach dostępne są też dęby o liściach biało-zielonych, jak szypułkowy 'Argenteomarginata', 'Argenteomarmorata' oraz 'Castel Howard'. Oryginalną urodą odznaczają się odmiany, których blaszki liściowe mają tak dziwne kształty, że aż trudno rozpoznać w nich dęby.
szypułkowego 'Irtha' są one nieregularne i poskręcane, ale drzewu nie przeszkadza to osiągać znacznych rozmiarów.
'Cristata' ma liście grzebieniasto pogięte, rośnie niezbyt silnie, osiągając po dwudziestu latach rozmiary starej jabłoni, podobnie jak 'Pectinata' (z mocno powcinanymi blaszkami liściowymi).
Również dąb bezszypułkowy ma swoje odmiany dziwolągi: 'Insecata' tworzy długie postrzępione liście, po latach przyjmuje okazałą postać, a 'Mespilifolia' odznacza się długimi liśćmi bez wcięć na brzegach.

Dąb - żołądź. Dąb Szypułkowy (Q. robur) - jego żołędzie wiszą na długich szypułkach. Dojrzałe mają wyraźne prążki

Kwiaty męskie dębu ukazują się wraz z rozwojem liści na przełomie kwietnia i maja.

Dąb w ogrodzie - uprawa

Dąb jest światłolubny, choć jego siewki znoszą zacienienie. Lubi gleby świeże i żyzne. Na suchych rośnie znacznie słabiej. Wytwarza korzeń palowy, toteż przesadzać można tylko bardzo młode drzewa. Podobny do niego dąb bezszypułkowy ma pień smuklejszy i mniej rozgałęzioną koronę. Dorasta do 20-30 m. Akceptuje gleby uboższe i bardziej suche. Nazwę zawdzięcza żołędziom wyrastającym bezpośrednio z gałązek. Skupione są one najczęściej po dwa, trzy w jednym miejscu. Dęby zimą często zachowują na gałęziach zaschnięte liście. Potężne dęby nie są drzewkami do małego ogródka - potrzebują wiele przestrzeni.

Gatunki dębów różnią się od siebie wymaganiami, zależnie od środowiska, z którego pochodzą.

Światło. Aby drzewo zachowało ładny pokrój, musi być dobrze oświetlone. Tylko w młodym wieku dęby dobrze znoszą lekkie ocienienie.

Podłoże i woda. Dąb szypułkowy najlepiej rośnie na glebach dość wilgotnych i żyznych. Długotrwała susza lub zmiana poziomu wód gruntowych szkodzi nawet starym okazom. Natomiast na bardziej suchych glebach dobrze sprawdza się dąb czerwony, bezszypułkowy, węgierski oraz błotny, chociaż ten ostatni w naturze rośnie na terenach podmokłych. Zaraz po posadzeniu młode okazy trzeba regularnie podlewać, w razie suszy - aż do jesieni. Szczególną opieką otaczamy drzewka posadzone z gołym korzeniem. Aby użyźnić ziemię, można na dno dołka wykopanego pod drzewko dodać trochę kompostu. Nawozami mineralnymi zasilamy młode dęby w drugim i trzecim roku po posadzeniu, 1-2 razy na wiosnę. W starszym wieku jest im to niepotrzebne.

Cięcie. Wycina się tylko wyschnięte konary, najlepiej zimą lub wczesną wiosną. Dęby dobrze znoszą cięcie kosmetyczne przeprowadzane latem, kiedy to usuwa się np. gałęzie wychodzące na ścieżkę. Duże rany trzeba zabezpieczyć środkiem grzybobójczym.