Ogród zimowy (nie tylko na zimę)
Niegdyś ogrody zimowe nosiły nazwę oranżerii lub - bardziej swojsko - pomarańczarni. Budowane były przy siedzibach bogatych rodów z ambicjami. Miały zapewniać nie tylko cieplarniane warunki do hodowli egzotycznych roślin, ale również przyjazny klimat dla towarzyskich spotkań, a nawet wydarzeń kulturalnych - w starej oranżerii w Łazienkach Królewskich, poza ogrodem dla drzewek pomarańczowych znajdował się teatr dworski. Współcześnie ogrody zimowe są nieco mniej ekskluzywne, choć nadal wielofunkcyjne.
Ogród zimowy: fanaberia?
Zdjęcie wyżej: Ogrody zimowe często lokowane są w miejscu tarasu. To najpopularniejsze rozwiązanie przy dobudowywaniu oranżerii.
Nie ma co ukrywać - ogrody zimowe to wciąż rzadkość przy polskich domach. Podnoszą one koszty budowy, często więc traktowane są jako fanaberia. Tymczasem wcale nie musi tak być. Przeszklone pawilony dostawione do budynku mogą poprawiać bilans energetyczny domu.
Zaprojektowany od południa ogród zimowy może zimą wychwytywać promienie słoneczne i oddawać ich ciepło do sąsiednich pomieszczeń, a latem chronić je przed przegrzaniem, blokując przenikanie upału w głąb domu. Warunkiem jest, że oranżeria będzie dobrze zaprojektowana, a także starannie wykonana.
Ogród zimowy może być wznoszony razem z domem lub dostawiony do już istniejącego budynku. To pierwsze rozwiązanie jest tańsze o około 20%, gdyż łatwiej jest połączyć obie konstrukcje na etapie budowy, niż szukać rozwiązań na odpowiednie zakotwienie szkieletu oranżerii w istniejącym murze lub doprowadzenia instalacji elektrycznej, grzewczej czy klimatyzacji do wnętrza ogrodu zimowego. Jednoczesna budowa ma również tę zaletę, że architekt, projektując dom wraz z pomarańczarnią, będzie mógł optymalnie powiązać ją z pozostałymi wnętrzami. Przy dobudowie natomiast możliwości te są nieco ograniczone.
Jednak niezależnie od tego, czy budujemy od zera, czy dostawiamy, warto zacząć od sprecyzowania własnych oczekiwań i odpowiedzi na kilka ważnych pytań:
- czy większą wagę przywiązujemy do uatrakcyjnienia bryły budynku, czy zależy nam przede wszystkim na powiększeniu metrażu?
- czy wzniesienie ogrodu zimowego ma pomóc w lepszym wykorzystaniu energii słonecznej, a co za tym idzie, zmniejszeniu wydatków na ogrzewanie?
- czy zamierzamy hodować rośliny? A jeśli tak, to jakie?
- czy oranżeria ma służyć domownikom jako miejsce do przyjmowania gości, jadalnia, pracownia lub pokój zabaw?
Ważne! Wykonawcy unikają podawania średnich cen ogrodów zimowych. Wynika to przede wszystkim z tego, że każdy projekt jest inny, rozmaite są też warunki na działce. Można jednak przyjąć, że oranżeria może kosztować od 2,5 do 5 tys. zł/m2.
Porównując ceny, sprawdźmy, czy kosztorys uwzględnia tylko konstrukcję i jej montaż, czy także przygotowanie fundamentów, doprowadzenie i wykonanie instalacji oraz założenie osłon.
Zdjęcie powyżej: Gdy dom jest projektowany razem z ogrodem zimowym, architekt może znaleźć ciekawy sposób połączenia wnętrz. Poniżej: W czasie, gdy modne są duże przeszklenia i dużą uwagę zwraca się na pasywne pozyskiwanie ciepła, domy z ogrodami zimowymi mogą zyskiwać ciekawą formę.
Ogród zimowy: orientacja
Zdjęcie powyżej: Wybierając lokalizację ogrodu zimowego, trzeba wziąć też pod uwagę widok, jaki będziemy z niego mieć. Najlepiej, gdy wychodzi na ogród. Niżej: Zimna weranda będzie "przedsionkiem", który utrzyma mróz i wiatr dalej od ogrzewanych wnętrz.
Ze względu na możliwość pasywnego wykorzystania energii słonecznej najlepsza jest ekspozycja południowa - zwykle zresztą od tej strony sytuuje się pokoje dzienne, z których najczęściej prowadzi wejście do ogrodu zimowego. Jednak taka lokalizacja ma wady. Podstawową jest to, że oranżeria może się nadmiernie przegrzewać w cieplejszych porach roku. Można temu przeciwdziałać, instalując wydajną wentylację i osłony przeciwsłoneczne, jednak nie zniweluje to całkowicie efektu szklanego "termosu".
Dla akumulacyjnych zalet oranżerii bardzo ważny jest kąt nachylenia dachu. By czerpać zyski z nasłonecznienia zimą, potrzebne jest nachylenie połaci pod kątem 55-65°, (w okresach przejściowych - co najmniej 30°).
Najmniej korzystna jest lokalizacja oranżerii od północy, bo oznacza prawie całkowity brak dostępu promieni słonecznych. O ile latem może to być nawet przyjemne, o tyle jesienią i zimą będzie zbyt ciemno - zarówno dla nas, jak i dla roślin.
Nieco lepsze warunki świetlne panują w "szklanych domach" o północno-wschodniej lub północno-zachodniej wystawie.
Najlepiej, żeby konstrukcja przylegała do wschodniej, południowo-wschodniej lub zachodniej ściany domu, gdzie pojawiają się zarówno słońce, jak i cień. Oranżerie od wschodu nie są narażone na przegrzanie, a jednocześnie pozostają dostępne dla słonecznych promieni. Nie brak roślin, którym wystarczy umiarkowana dawka porannego światła, a wnętrze z powodzeniem może pełnić także funkcję jadalni lub gabinetu.
Znakomite warunki dla rozwoju roślin zapewnia ogród zimowy zwrócony ku zachodowi. Nie można tylko zapomnieć o sporych różnicach między latem (nie obejdzie się wtedy bez cieniowania wnętrza), a zimą (gdy dochodzi do znacznego spadku nasłonecznienia).
Ogród zimowy: funkcja
Zdjęcie powyżej: Ogród zimowy może być ogrzewany tak samo, jak wnętrza domu, np. ściennymi grzejnikami. Niżej: W ogrodach zimowych często montuje się szerokie, składane, uchylne lub przesuwne drzwi. Dzięki nim w upalne dni można wentylować wnętrze, a ponadto pozwalają płynnie łączyć je z ogrodem
Od tego, jak zamierzamy użytkować ogród zimowy, zależy jaki jego typ powinniśmy wybrać.
Zimny. Jeśli naszym celem są oszczędności, zarówno na kosztach samej inwestycji, jak i na wydatkach na ogrzewanie - ten typ będzie najlepszy. Ale coś za coś, taki ogród posłuży jako dodatkowa przestrzeń domowa tylko w ciepłych miesiącach roku. W pozostałych zimna weranda stanowić będzie natomiast dodatkowy bufor cieplny między częścią mieszkalną a warunkami zewnętrznymi. Zresztą taki ogród chroni nie tylko przed chłodem, ale też pozwala latem uniknąć przegrzewania sąsiadujących z nim pomieszczeń.
Zimnych oranżerii nie ogrzewa się na ogół wcale, a zimą tylko okazjonalnie dogrzewa przenośnymi grzejnikami. Wygodniejszy jest jednak klimatyzator z funkcją chłodzenia i grzania powietrza oraz z rekuperacją. Trzeba też zapewnić odpowiednią wentylację - najczęściej przez otwory wentylacyjne, uchylne okna i drzwi.
Dogrzewanie zwykle nie jest zresztą konieczne, gdyż dzięki energii słonecznej temperatura nie spada poniżej zera zimą, a wiosną i jesienią słonecznego ciepła jest tyle, że dogrzewa także sąsiednie pomieszczenia. Trzeba jednak starannie oddzielić domowe wnętrza od nieogrzewanego ogrodu zimowego.
Ściany takiej oranżerii często wznosi się z szyb pojedynczych (lepiej jednak używać podwójnych, gdyż dłużej utrzymują ciepło), niekiedy z poliwęglanu. Niewątpliwą zaletą tego rodzaju konstrukcji jest ich mały ciężar (1 m2 szklanego dachu waży ok. 40 kg, podczas gdy z poliwęglanu - tylko ok. 4 kg). Można więc nimi zabudowywać tarasy i balkony i to w dowolnej chwili - równolegle z budową domu albo dopiero po kilku latach od wprowadzenia się do domu.
Ciepły. Tak naprawdę na miano ogrodów zimowych zasługują tylko całoroczne ogrzewane oranżerie, z których zimą mogą korzystać domownicy. Jednak ściany chroniące przed mrozem, deszczem i wiatrem przesądzają o masie konstrukcji (ogród o pow. 20 m2 waży 1,5-2 tony!).
Taką oranżerię warto zbudować, jeżeli zależy nam na uzyskaniu przestrzeni, którą będziemy mogli przez cały rok wykorzystywać jako jadalnię, aneks wypoczynkowy lub zamierzamy tu hodować ciepłolubne rośliny. Ogród najlepiej planować razem z domem, nie trzeba bowiem dzielić obu przestrzeni - przeciwnie, ich płynne przechodzenie jedna w drugą będzie gwarancją komfortu.
Aby "pod szkłem" panowały warunki odpowiadające zarówno roślinom, jak i ludziom, ogród zimowy należy skonstruować z wysokiej klasy materiałów. Trzeba też zainstalować wydajny system ogrzewania, gdyż w chłodnych porach roku ogród będzie bardziej narażony na straty ciepła niż reszta budynku.
Ogród można ogrzewać zarówno ogrzewaniem podłogowym, jak i grzejnikami kanałowymi (prowadzi się je tuż przy ścianach) lub ściennymi. Funkcję ogrzewania mogą też spełniać klimatyzatory (najlepiej z odzyskiem ciepła). Wskazana jest automatyka utrzymująca temperaturę na jednakowym poziomie.
W ciepłych oranżeriach konieczna jest również sprawna wentylacja (która nie tylko odprowadzi zużyte powietrze i parę wodną, ale latem również nieco ochłodzi wnętrze). Zapewniają ją otwory nawiewne znajdujące się w dolnej części ścian i drzwi oraz okna dachowe otwierane za pomocą korbek, drążków teleskopowych, przyciskami na ścianach (gdy wyposażymy je w napędy elektryczne) lub pilotem.
Jeśli to nie wystarcza i na ścianach oranżerii będzie skraplać się woda, można zamontować w płaszczyźnie dachu specjalny wentylator (tzw. Air Top) z wielostopniową regulacją prędkości, przyspieszający wymianę powietrza.
Zdjęcie powyżej: W nowoczesnych, wysokich konstrukcjach zarówno dachowe okna wentylacyjne, jak i osłony przeciwsłoneczne wyposaża się w napędy mechaniczne. Poniżej: Ogród zimowy może mieć niezależne od domu ogrzewanie, np. wolno stojącym piecem kominkowym.
Ogród zimowy: kształt i powierzchnia
Zdjęcie powyżej: Nowoczesny ogród zimowy dostawiony do głównej bryły to ciekawy pomysł na przebudowę domu-kostki. Poniżej: Ogrody zimowe można posadawiać na zbrojonych ławach, stopach lub na płytach fundamentowych, stanowiących podkład pod posadzkę. Jeszcze niżej: Dostawiając ogród zimowy na tarasie, trzeba zniwelować uformowany tu spadek (np. stosując specjalną belkę podwalinową)
Zbyt duży ogród zimowy może przytłoczyć skromne domostwo, za mały - nie zagwarantuje nam wygody. Dlatego jego powierzchnia nie może być mniejsza niż 10 m2 (choć pełen komfort zapewnia dopiero powierzchnia 15-25 m2).
Wybór form ogrodów zimowych jest bardzo duży, ale na uwagę zasługują przede wszystkim proste bryły na planie prostokąta, półkola czy foremnego wieloboku, dostawione do głównej bryły możliwie dużą powierzchnią.
Bazą do wzniesienia ogrodu zimowego jest wnęka, podcień lub wewnętrzny narożnik budynku, w który łatwo wpasować przeszkloną konstrukcję.
Dach powinien mieć pochylenie 10-15°, żeby zsuwał się po nim śnieg. Najpopularniejsze modele mają dachy pulpitowe (jednospadowe), wielospadowe lub stanowiące wycinek kopuły. Zastosowanie znajdują też zadaszenia dwuspadowe, efektownie prezentujące się przy szczytowych ścianach domów oraz łukowe przekrycia.
Ogród zimowy: materiały
Zdjęcie powyżej: Szkielet ogrodu łączy się z fundamentem i ścianami za pomocą dybli ze stali nierdzewnej. Miejsca połączeń ze ścianą należy później ocieplić pianką poliuretanową.
Ogród zimowy potrzebuje odpowiednich fundamentów, ze starannie wykonaną izolacją przeciwwilgociową i warstwą ocieplenia. Warto, by podmurówka wystawała około 15 cm nad poziom terenu, wtedy rozpryskujące się krople deszczu nie będą brudziły szyb. Pomoże też wysypanie pasa żwiru wokół ścian oranżerii.
Konstrukcja nośna powinna być wytrzymała i odporna na odkształcenia - prócz znacznego ciężaru szklanych wypełnień oraz ekstremalnych temperatur, musi także przenieść obciążenia spowodowane naporem wiatru lub zalegającym śniegiem.
Szyby ogrodu zimowego muszą być umieszczone w odpowiedniej konstrukcji szkieletowej. Może być ona zrobiona z różnych materiałów.
Drewno. Ciśnieniowo impregnowane i klejone warstwowo elementy mają dobrą izolacyjność termiczną, są sztywne, wytrzymałe i efektowne. Mankamentem jest konieczność ich okresowej konserwacji.
Aluminium. Profile są lekkie, sztywne i wąskie, idealnie nadają się do wznoszenia nowoczesnych konstrukcji. Odporne na korozję elementy nie wymagają zabiegów konserwacyjnych (są fabrycznie malowane proszkowo lub anodowane). Ich wadą jest duża przenikalność cieplna, którą jednak niweluje zastosowanie przekładek termoizolacyjnych.
Stal. Jej duża wytrzymałość umożliwia wznoszenie konstrukcji o znacznych rozmiarach i wysokości. Jednak bardzo ciężka i podatna na korozję (wymaga regularnej konserwacji), charakteryzuje się też małą ciepłochronnością.
PVC. Wielokomorowe profile wzmacniane są wkładkami ze stali lub aluminium, a także ocieplane. Podobnie jak typowe okna, są lekkie i odporne na korozję, ale podatne na odkształcenia pod wpływem wysokiej temperatury (profile o jasnych barwach mniej się nagrzewają). Ich zaletą jest też cena - to najtańszy wariant budowy ogrodu zimowego.
Warunki panujące w ogrodzie zimowym zależą od właściwości materiału, którym zostanie wypełniony szkielet konstrukcyjny. W zależności od sposobu funkcjonowania oranżerii sprawdzą się:
- zespolone szyby przeciwsłoneczne, które występują w dwóch rodzajach. Pierwszy to szyby refleksyjne - odbijające promienie słoneczne, drugi zaś absorpcyjne - pochłaniające promieniowanie. Jedne i drugie chronią przed letnim przegrzewaniem ogrody zimowe wykorzystywane tylko sezonowo;
- zespolone szyby termoizolacyjne zalecane są do ogrodów całorocznych, gdyż zabezpieczają pomieszczenia przed utratą ciepła.
Ważna jest też odporność szyb na uderzenia - używa się szkła bezpiecznego, antywłamaniowego i hartowanego. W oranżerii można też zastosować szkło niskoemisyjne, o podwyższonej dźwiękochłonności, samoczyszczące lub ornamentowe.
Na wypełnienia nadają się też płyty z akrylu lub poliwęglanu. Lekkie i sprężyste elementy łatwo kształtować, są też odporniejsze na uderzenia niż szkło, ale jednocześnie bardzo podatne na ścieranie, co z czasem prowadzi do zmatowienia powierzchni.
Zdjęcie poniżej: Fundamenty powinny wystawać co najmniej 15 cm ponad powierzchnię gruntu. Ścianki ogrodu będą wówczas zabezpieczone przed zabrudzeniem kroplami deszczu rozpryskującymi się o ziemię.
Zdjęcie powyżej: Drewniane konstrukcje ogrodów zimowych wykonuje się z drewna klejonego warstwowo. Niżej: Konstrukcje aluminiowe są lekkie i trwałe, nie wymagają też renowacji. Jeszcze niżej: W ścianach stosuje się szkło termoizolacyjne, a w dachu - hartowane od zewnątrz i bezpieczne od wewnątrz.
Plisy dobrze sprawdzają się na oknach pionowych i dachowych. Można je też montować na przeszkleniach o nietypowym kształcie - np. wycinka koła czy trapezu.
Ogród zimowy: rośliny
Zdjęcie powyżej: Rolety można wykonać z tkanin o różnym stopniu przepuszczania światła słonecznego. Poniżej: Jednospadowy dach ogrodu zimowego można osłonić markizą zewnętrzną.
Zimne oranżerie to wymarzone miejsce dla gatunków śródziemnomorskich (np. oleandrów, datur, fuksji) latem uprawianych w donicach na tarasie. Zimą przechodzą one w okres spoczynku, więc w przydomowej oranżerii przetrwają ten okres bez szwanku. Większość kaktusów i innych sukulentów też lubi wypoczywać w chłodzie (przy zupełnie zasuszonym podłożu).
Uprawę w ciepłych oranżeriach początkujący ogrodnicy powinni zacząć od gatunków niezbyt wymagających (mogą to być popularne kwiaty doniczkowe).
Roślinom w ciepłej oranżerii trzeba przede wszystkim dostarczać tyle wody, ile potrzebują w określonych porach roku. Jeśli mamy mało czasu lub często wyjeżdżamy, lepiej zainstalować automatyczne podlewanie.
Przez cały rok należy je regularnie zraszać (większość gatunków z tropików wymaga wilgotnego powietrza).
W okresie wegetacji kwiaty nawozimy co 2-3 tygodnie odpowiednimi preparatami.
Ogród zimowy: zdaniem eksperta
Aldona Zakrzewska, redaktorka miesięcznika "Magnolia"
Warunki panujące w oranżerii muszą sprzyjać wszystkim użytkownikom - zarówno ludziom, jak i roślinom. Na szczęście w miejscu gwarantującym nam dobre samopoczucie (z temperaturą około 20°C) z powodzeniem można hodować: figowce, ananasy, gardenie, róże chińskie, anturium, difenbachie, begonie, sansewierie, skrzydłokwiaty, a także niskie peperomie, fiołki afrykańskie, skrętniki, widliczki itd.
Nieogrzewana, chłodna zimą (7-10°C) oranżeria stwarza świetne warunki do uprawy kaktusów, wielu gatunków śródziemnomorskich, pelargonii, pierwiosnków, pozwala też przezimować roślinom ogrodowym wrażliwym na mrozy (ostrokrzew, hebe itp.). Choć domownicy mogą z niej korzystać tylko w sezonie letnim, do plusów warto zaliczyć stosunkowo niską cenę, a także poprawę bilansu energetycznego budynku. Na podobnych zasadach, czyli osobno, powinna też funkcjonować bardzo ciepła (ok. 25°C) i wilgotna oaza tropikalnej zieleni (to wariant dla zaawansowanych - uprawa ciepłolubnych gatunków jest trudna i kosztowna). Specjalny klimat dla roślin da się wytworzyć i utrzymywać tylko w pomieszczeniach oddzielonych od reszty domu.
Producenci i dystrybutorzy
Ogrody zimowe oferują m.in.: ALUHAUS GRUPA OKNOPLAST | www.aluhaus.com.pl | tel. 12 279 71 40; BARTMETACO | www.bartmetaco.pl | tel. 23 662 28 69; GRACJA | www.gracja.com | tel. 602 378 030; KOMALUX OGRODY ZIMOWE, OKNA, DRZWI | www.komalux.com.pl | tel. 42 640 46 06; MS WIĘCEJ NIŻ OKNA | www.ms.pl | tel. 71 354 52 54 ?OGRODY ZIMOWE ZAŁANOWSKI HENRYK | www.ogrodyzimowe.biz | tel. 71 385 24 33; PILKINGTON | www.pilkington.pl | tel. 15 832 30 41; SCHÜCO | www.schueco.pl | tel. 46 858 32 00
Skomentuj:
Ogród zimowy (nie tylko na zimę)