Park Skaryszewski

Położony na praskim brzegu Wisły, na pograniczu Grochowa i Saskiej Kępy, oficjalnie park im. Ignacego Paderewskiego, powszechnie zwany Skaryszewskim. Powstał blisko 100 lat temu na gruntach osady Skaryszew, która nazwę zawdzięcza swemu założycielowi - kanonikowi płockiemu Stanisławowi Skaryszewskiemu.

Pod względem wielkości jest drugim po Łazienkach parkiem Warszawy (55,5 ha) - został też wpisany do rejestru zabytków stolicy. Autorem projektu był Franciszek Szanior, ogrodnik i planista, wielce zasłużony dla zieleni stolicy ówczesny dyrektor ogrodów miejskich.

Park powstał na terenach pradoliny Wisły, pozostałością której jest Jeziorko Kamionkowskie i Port Praski. Wiosną 1905 r. rozpoczęto osuszanie łąk skaryszewskich. Wykopano dwa duże stawy, tzw. Staw Kajakowy i Staw Łabędzi, a wybraną ziemię wykorzystano przy usypywaniu sztucznych wzniesień, które miały ożywić monotonię płaskiego terenu. Dwa lata później posadzono pierwsze drzewa. Na Jeziorku Kamionkowskim powstała śluza mająca chronić przed wodami powodziowymi Wisły. Prace przy budowie parku trwały do końca lat 20. XX w. Powstało imponujące, nowoczesne założenie parkowe nie tylko ze stawami, wielkim (860 m kw.) labiryntem, kaskadami, romantycznymi mostkami i kolekcjami roślin (ogród daliowy liczył 50 tys. roślin), lecz także z bogatym programem sportowym. Zbudowano przystań dla łódek, plac zabaw dla dzieci, korty tenisowe i pierwsze w Warszawie boisko sportowe z bieżnią.

Pomimo zmieniających się osób kierujących pracami nad założeniem parku, dochowano wierności pierwotnemu projektowi Franciszka Szaniora. Malowniczy układ dróg komponowanych w kształcie elips, rozkład punktów widokowych na sztucznie usypanych wzgórzach oraz romantycznie obsadzone płaczącymi wierzbami stawy połączone siecią kanałów (w sumie 11,3 ha wód) mają wyjątkowe wartości plastyczno-przestrzenne i znakomicie świadczą o projektancie.

Dendrologiczne rarytasy

Teren, na którym powstał park, zapewnia doskonałe warunki do rozwoju drzewostanu. Wylewy Wisły nanosiły tu warstwę żyznego namułu zwanego madą wiślaną. Rzeka stwarza także swoisty ciąg wentylacyjny szerokości około 0,7 km, odświeżający i nawilżający powietrze.

Dziś w parku rośnie blisko 20 tysięcy drzew i krzewów. Przeważają tu krajowe gatunki liściaste, z których najstarsze okazy mają około 100 lat. Spotkać tu można wiązy górskie (Ulmus glabra), polne (U. carpinifolia), szypułkowe (U. laevis) oraz syberyjske (U. pumila). Wiele jest lip i dębów, w tym dąb wielkoowocowy (Quercus macrocarpa) i kaukaski (Q. macranthera). Są kolekcje wierzb i ogromne okazy topoli białej (Populus alba), jeden z nich ma ponad 4 m, należą one prawdopodobnie do pierwotnej roślinności łąk skaryszewskich. Jesienią park zachwyca złotem i czerwienią licznych odmian klonów, m.in. okrągłolistnego (Acer circinatum) oraz pospolitego (A. platanoides) - w tym jego odmiany 'Schwedleri', której liście są wiosną jaskrawoczerwone. Niektóre okazy klonu srebrzystego (A. saccharinum) mają pnie przeszło metrowej średnicy. Wyjątkowe rozmiary osiągnęły również okazy leszczyny tureckiej (Corylus colurna) - 60-80 cm średnicy pni. W parku Skaryszewskim nie brak dendrologicznych rarytasów takich jak miłorząb dwuklapowy (Ginko biloba), wiązowiec zachodni (Celtis occidentalis), korkowiec amurski (Phellodendron amurense), kłęk kanadyjski (Gymnocladus dioicus) i ajlant gruczołkowaty (Ailanthus altissima).

Porastające wzgórza świerki zostały posadzone w 1947 r., w miejsce wyciętych w czasie wojny. Dziś tworzą gęsty, ciemny bór - miejsce które upodobały sobie parkowe wiewiórki i sikorki. Podobnie jak drzewa liściaste, rośliny iglaste posadzone są w parku grupami, przeważnie wokół skrzyżowań parkowych alejek. Na ogół kilku wyższym drzewom towarzyszy grupa niższych gatunków i krzewów. Są tu wspaniałe, dorodne okazy jodły kalifornijskiej (Abies concolor), świerka Engelmanna (Picea engelmanii), sosny czarnej (Pinus nigra), wejmutki (Pinus strobus), a także modrzewi japońskich (Larix leptolepis), których szeroko rozpostarte konary o wywiniętych ku górze końcach przypominają linię dachu pagody, oraz blisko sześćdziesięcioletni egzemplarz cypryśnika błotnego (Taxodium distichum).

Piętrowe, wielowarstwowe układy roślin, bogactwo krzewów o jadalnych owocach (dereń, bez czarny i koralowy, jarzębina, głóg) i dostatek wody przyciągają wiele ptaków - prócz popularnych gatunków, w parku można obserwować dzwońce, wrony siwe, zięby, puszczyki i dzięcioły zielone, a zimą gile i strzyżyki. Zakładają w parku gniazda i wychowują młode.

Czas pokoju, czas wojny

Lata 30. były dla parku okresem największego rozkwitu. Jedna z jego alej stała się wtedy miejscem pokazów mody i nowych modeli samochodów. Dzięki mostowi Poniatowskiego połączenie z lewobrzeżną Warszawą było szybkie i wygodne, więc warszawiacy tłumnie odwiedzali park, zwłaszcza że w pobliżu parkowej bramy firma Wedel zainstalowała pierwsze automaty ze słodyczami, a park i teren przed bramą ozdobiono barwnymi kwietnikami, zbudowano muszlę dla orkiestry, a nawet zdroje pijalne.

Lata II wojny światowej przyniosły znaczne spustoszenia - ucierpiał drzewostan, zniszczone zostały tereny sportowe, przystanie i mostki. We wrześniu 1939 r. w parku ustawiono stanowiska ogniowe artylerii, a w czasie Powstania Warszawskiego żołnierze Armii Krajowej stoczyli tu krwawą walkę.

Po wyzwoleniu szybko wróciło tu życie. Już w kwietniu 1945 r. na stadionie rozegrano pierwszy mecz piłki nożnej, a zimą na zamarzniętym Jeziorku Kamionkowskim pierwsze mistrzostwa Warszawy w jeździe szybkiej na lodzie.

Rzeźby

Osobny rozdział można napisać o historii wspaniałych rzeźb zdobiących park. Do najbardziej znanych i lubianych należy "Tancerka" Stanisława Jackowskiego przedstawiająca postać młodej bosej dziewczyny uchwyconej w tanecznym ruchu. Ustawiono ją w sierpniu 1927 r. na cokole z czarnego marmuru pośrodku różanki. Na malowniczym wzgórzu na południowym brzegu Stawu Łabędziego oglądać można dzieło warszawskiej rzeźbiarki Olgi Niewskiej "Kąpiąca się". Brązowe odlewy obu posągów wykonano w słynnej warszawskiej Firmie Brązowniczej Braci Łopieńskich założonej w 1862 r. Kolejną z pięknych parkowych rzeźb kobiecych jest "Rytm", zwany też "W kąpieli", autorstwa Henryka Kuny. Jej marmurowa wersja zdobi budynek ambasady polskiej w Paryżu.

Malowniczą ozdobą parku jest również kapliczka projektu Janusza Alchimowicza stojąca u stóp świerkowego wzgórza. W czasie wojny była ona skrzynką kontaktową ruchu oporu.

Spiżowy pomnik Edwarda House'a (najbliższego współpracownika prezydenta USA Woodrowa Wilsona), zniknął z parku w niejasnych okolicznościach w 1952 r., podobno posłużył przy budowie PKiN. Stojący dziś w parku pomnik to jego replika.

W roku 1981 parkowi Skaryszewskiemu przywrócono "zapomniane" w okresie powojennym imię Ignacego Paderewskiego, a siedem lat później staraniem Towarzystwa Przyjaciół Warszawy przed wejściem do parku od strony ronda Waszyngtona odsłonięto pomnik jego patrona. Odlane w brązie popiersie Ignacego Paderewskiego dłuta prof. Stanisława Sikory stanęło na wąskim postumencie z szarego granitu.

A dzisiaj... Z atrakcji parku prócz doskonałych kortów AZS wraz z restauracją Figaro, sekcji sportowych na stadionie Drukarza, zimowych łyżew na stawach, wypożyczalni kajaków na Jeziorku Kamionkowskim można polecić kawiarnię "Misianka", której pięknie wyremontowany dziś budynek pochodzi z lat 20. Co ciekawe w kawiarni mile są widziane wszystkie towarzyszące bywalcom czworonogi. Czytelnicy "Gazety Wyborczej" uznali kawiarnię za jedno z miejsc magicznych Warszawy.