Akant

Akant jest piękną, okazałą byliną rzadko uprawianą w Polsce. Najczęściej można go spotkać w naszych ogrodach botanicznych. Znanych jest ogółem około 50 gatunków akantów, rosnących w stanie naturalnym w okolicach Morza Śródziemnego oraz w Afryce i Azji. Ich łacińska nazwa Acanthus wywodzi się od greckiego akanthos - kolec. Rośliny te są bylinami (Acanthus spinosus, A. longifolius, A. mollis) lub krzewami (A. arboreus, A. ilicifolius). Mogą dorastać do 50-100 cm wysokości. Ich ozdobą są liście - duże, lśniące, ciemnozielone, głęboko wcinane lub ząbkowane, niekiedy kłujące - które stały się motywem wykorzystywanym w starożytnej ornamentyce. Liście akantu (prawdopodobnie A. spinosus) stanowiły motyw dekoracyjny kolumn w porządku korynckim, były też elementem obecnym w sztuce późniejszych epok. Akanty kwitną w lipcu i w sierpniu, a ich kwiaty - białe, różowe lub fioletowe - osadzone są w kątach kolczastych przykwiatków, które zwykle mają inną barwę niż kwiaty. Kwiatostanem akantu jest długi kłos wyrastający wysoko ponad rozetę liści.

Gdzie uprawiać akanty?

Dobrze rosną na stanowiskach słonecznych i zacisznych. Lubią gleby zawierające wapń, żyzne, ale przepuszczalne. Nadmiar wody w podłożu jest groźny dla akantów zwłaszcza zimą i wiosną. Są wrażliwe na niskie temperatury, dlatego na zimę trzeba je przysypać liśćmi.

Jak go rozmnożyć?

Akanty rozmnaża się przez wysiew nasion, podział lub sadzonki korzeniowe. Nasiona sieje się zimą, wymagają bowiem przemrożenia (trwającego możliwie jak najdłużej). Wysiewa się je pojedynczo do doniczek od grudnia do marca.

Nasiona można też krótko po zbiorach we wrześniu poddać stratyfikacji (włożyć do lodówki i przemrozić przez miesiąc). Sadzonki korzeniowe przygotowuje się również zimą (grudzień-marzec) z zadołowanych jesienią roślin matecznych. Umieszcza się je pionowo w skrzynkach i ustawia w inspekcie. Na wiosnę rośliny sadzi się na rabatach. Starsze, rozrośnięte egzemplarze można też dzielić.

AKANTY, KTÓRE MOŻNA UPRAWIAĆ W POLSCE

Acanthus spinosus ma zwarte różowe kwiatostany i lancetowate omszone liście, opatrzone krótkimi białawymi kolcami. Akant długolistny pochodzi z Dalmacji (Bałkany). W uprawie ogrodowej spotykany od XIX wieku. Jest to najcenniejszy gatunek akantu. Jego duże, długie liście są pierzasto klapowane, pofalowane, ciemnozielone i bez kolców. Osiągają długości nawet 50-60 cm i tworzą duże rozety. Pędy kwiatostanowe zaczynają wyrastać od czerwca i dorastają do 1 m wysokości. Akant długolistny kwitnie od lipca do sierpnia. Jego różowo-białe kwiaty zebrane są w zbite kłosy długości ok. 40 cm i osadzone w kątach kolczastych, ząbkowanych przykwiatków. Akant miękki występuje na południu Europy i Bliskim Wschodzie. To silnie rosnący gatunek (do 80 cm wysokości), o długich, gładkich, głęboko powcinanych liściach, bez kolców. Jego białe lub różowe kwiaty tworzą luźne, miękko owłosione kłosy. W uprawie szczególnie ceniona jest jego odmiana o szerokich liściach - var. latifolius. Ma ona szersze niż gatunek owłosione liście i odznacza się silniejszym wzrostem.

WIECZNY ORNAMENT Z AKANTU

Dlaczego akant, mało znana w Polsce bylina, stał się bezwzględnie najczęściej przedstawianym okazem świata roślin w sztukach plastycznych? W krajach basenu Morza Śródziemnego roślina ta jest bardzo pospolita, spotkać ją można nawet w formie zdziczałej.

Wyjątkowość akantu wynika z niezwykłej urody tej rośliny. Różowe kwiaty w kłosowatych kwiatostanach i głęboko wcinane, często kolczaste liście z wyrazistym żyłkowaniem ujmowały artystów swoją formą. Witruwiusz podaje, że już w IV w. p.n.e. motyw akantowego liścia wykorzystywał rzeźbiarz Kallimachos. Odtąd ornament ten zdominował sztukę grecką i rzymską. Liście akantu odkrywamy na kapitelach kolumn w porządku korynckim, masowo pojawiają się one w detalach budowli (fryzach, portalach, zwieńczeniach, konsolach) oraz wszelkiej innej, również drobnej twórczości artystycznej (plakietki, medale). Wzory te były tak powszechne, że przetrwały nawet wielki koniec cywilizacji rzymskiej w IV w. n.e.

Średniowieczni artyści dalej przetwarzali motyw liścia akantu - dążyli do przydania prestiżu swoim dziełom, odwołując się do kultury antycznej. Stosowano go obok innych motywów roślinnych - dzikiego wina, bluszczu lub wizerunków drzew jako ozdobnik w kodeksach i dokumentach.

W okresie renesansu i baroku, kiedy szukano inspiracji w kulturze starożytnej, akant ponownie zaczyna dominować w sztuce, jednak jego wyraz plastyczny ulega ciągłym przemianom. Początkowo ukazywano go realistycznie, jako tło lub fragment większych kompozycji dekoracyjnych. Akant jako samodzielny ornament pojawia się około 1680 r. - przedstawia się go wtedy z wielkimi, bujnymi i mięsistymi liśćmi; około 1700 r. występuje w stanie wysuszonym (liście są wtedy ostre i bardzo wyraziste). W ostatniej fazie, odpowiadającej okresowi rokoka (około 1725 r.) stylizowaną roślinę łatwo pomylić z płomieniami.