Staw kąpielowy

Stawy kąpielowe wyglądem mogą przypominać zarówno baseny jak i stawy ogrodowe, różnią się jednak od nich znacznie specyfiką funkcjonowania. Są specjalnie zaaranżowanym środowiskiem o dużych zdolnościach do samooczyszczania, a procesy te wspiera się zwykle urządzeniami technicznymi. Stawy kąpielowe buduje się nie tylko w prywatnych ogrodach ale i przy hotelach czy gospodarstwach agroturystycznych. Istnieją nawet duże obiekty komunalne, pełniące rolę miejskich kąpielisk. W Polsce idea ta jest niestety jeszcze mało rozpowszechniona.

Dobrze zaprojektowane stawy harmonizują zarówno z zielenią jak i małą architekturą. Wymagają z reguły niższych kosztów inwestycyjnych, eksploatacyjnych oraz pielęgnacyjnych niż konwencjonalne baseny. Stanowią interesujący dla miłośników natury i nurkowania świat podwodny, a zimą mogą zamienić się w lodowisko lub służyć do kąpieli posiadaczom saun.

Staw - oczyszczalnia

Założenie stawu kąpielowego polega na takim zaprojektowaniu i dobraniu zarówno liczby, jak i gatunków roślin, rodzajów filtrów czy kształtu zbiornika, by wodne środowisko samo było w stanie utrzymywać się w równowadze. W zwykłych basenach wodę dezynfekuje się chlorem, w stawie zaś, gdzie dąży się do eliminacji związków organicznych, wykorzystuje się naturalne konkurencje o związki odżywcze pomiędzy glonami a roślinami bagiennymi. Proces ten w skrócie polega na wychwytywaniu i pochłanianiu przez korzenie roślin związków fosforu i azotu powstających w wyniku rozpadu innych substancji organicznych (np. resztek roślin). W ten sposób bez użycia chemii ograniczany jest nadmiar substancji odżywczych potrzebnych np. glonom obniżającym jakość wody. Duże znaczenie w utrzymaniu czystości wody ma też drobna fauna: dafnie i oczliki żywiące się glonami. Ponieważ skorupiaki te są ulubionym pokarmem ryb, należy unikać zarybiania stawów przeznaczonych do kąpieli.

Najpierw sprawdź wodę

W regeneracji wody duże znaczenie ma dobór tzw. roślin repozycyjnych, przy czym istotna jest nie tylko ich zdolność do wchłaniania związków odżywczych. Strefa korzeniowa jest miejscem intensywnych procesów biochemicznych. Enzymy wydzielane przez korzenie korzystnie wpływają na liczebność i żywotność bakterii - fundamentalnego ogniwa w procesie samooczyszczania się wody. Ponadto rośliny wodne i nadwodne (np. trzcina) przyczyniają się do sprawniejszej i szybszej regeneracji wody, dostarczając tlen bezpośrednio do toni wodnej jak i stref korzeniowych.

Jakość wody ma decydujący wpływ na konstrukcję, wymiarowanie poszczególnych stref jak i dobór materiałów stosowanych w biofiltrze. Aby założyć staw kąpielowy, najpierw trzeba zadbać o wydajne źródło dobrej wody. Jeżeli zamierzamy czerpać ją z wodociągu, warto wiedzieć, że rocznie trzeba się liczyć ze znacznymi wydatkami - 1 m3 kosztuje od 2 do 4 zł. Niestety, woda kranowa ma z reguły wysoką zawartość fosforanów (co sprzyja rozwojowi glonów) i wymaga zdatnienia. Do napełniania i zasilania stawu można też używać odfiltrowanej deszczówki - trzeba jednak założyć odpowiednią instalację zbierającą wodę. Najtańsze jest własne ujęcie, czyli studnia głębinowa. Jeżeli wody z niej używamy tylko do celów gospodarczych, a chcemy napełnić nią staw, trzeba sprawdzać jej jakość. Badanie przeprowadzić można w specjalistycznym laboratorium (np. stacja sanepidu). Analiza jest bardzo ważna, zwłaszcza jeżeli w sąsiedztwie są szamba. Jeśli nie dysponujemy odpowiedniej jakości wodą, budowa stawu kąpielowego może okazać się problematyczna.

Stawy kąpielowe powinny być budowane w miejscach dostatecznie nasłonecznionych, możliwie z dala od dużych drzew. Ze względu na walory estetyczne, dostępność oraz powiązania infrastruktury warto lokalizować je w bezpośrednim sąsiedztwie domów, np. przy tarasach. Minimalna wielkość wolnej od roślin części kąpielowej to 50 m2 (by zapewnić sobie swobodne pływanie). Głębokość może wynosić od 0,8 do 2,5 m. Do tego musimy dodać następne 40-140 m2 powierzchni potrzebnej na założenie tzw. strefy regeneracyjnej. Jej wielkość zależy (poza jakością wody) od tego, czy staw będzie posiadać wymuszony obieg wody, od projektowanej intensywności przepływu, rodzaju filtrów i materiału użytego do ich wypełnienia. Pod uwagę bierze się też współczynnik infiltracji, zdolności sorpcyjne, itp. Generalnie: im mniejsze są strefy regeneracyjne (zwane po prostu bagiennymi) w stosunku do strefy kąpielowej, tym więcej należy zainwestować w środki techniczne niezbędne do jego funkcjonowania.

Z czego budować

Do uszczelniania stawów stosuje się generalnie te same materiały co do basenów czy stawów ogrodowych. Najczęściej używa się folii hydroizolacyjnych (HDPE, PVC, EPDM). Ich zaletą, oprócz ceny, jest łatwość uszczelnienia zarówno łagodnych zboczy oraz pionowych murów oporowych w części kąpielowej. Wybrane folie powinny być bardziej odporne od tych, stosowanych do stawów dekoracyjnych, np folia PVC o grubości min. 1,5 mm. Sposób przygotowania wykopu, podłoża czy układania folii zbliżony jest do technologii budowy oczek wodnych. Zamiast folii można też stosować ekologiczne materiały mineralne: glinę, bentonit lub maty bentonitowe. Gotowe uszczelnienie pokrywa się zwykle 10-centymetrową warstwą żwiru, a miejscami kamieni. Aby woda nie była "wypijana" przez otaczającą staw glebę, należy bezwzględnie stosować tzw. przegrody kapilarne (miejsce przy brzegu, gdzie folia jest wywinięta kilka centymetrów powyżej poziomu wody).

Wyposażenie

Do prawidłowego działania stawu kąpielowego (poza stawami ze strefą regeneracyjną zajmującą więcej niż 70% powierzchni) potrzebny jest ruch wody, który wymusza się pompą. Urządzenie dostarcza wodę do stref regeneracyjnych, drenaży biofiltra, może też poruszać małą kaskadę czy skimmer (urządzenie przelewowe zbierające liście z powierzchni). Pompy bywają zanurzane w stawie - umieszcza się je zwykle w osobnej komorze ukrytej pod pomostem. Ze względu na bezpieczeństwo odpowiednie to napięcie 12-24 V. Najczęściej stosuje się zlokalizowane poza stawem pompy podobne do używanych w technice basenowej, zasilane napięciem 220 V. Zawory umieszczone nad urządzeniam pozwalają odpowiednio wyregulować przepływ wody i dodstosować go do intensywności użytkowania obiektu.

Aby staw kąpielowy był atrakcyjnym miejscem do nurkowania także nocą, można zamontować w nim podwodne oświetlenie. Wymaga ono doprowadzenia zabezpieczonej instalacji elektrycznej (napięcie 12-24 V).

Konserwacja

Pompy, skimmery czy elementy oświetlenia warto profilaktycznie poddać przeglądowi dwa razy do roku - na początku i po zakończeniu sezonu kąpielowego. Jesienią należy zadbać, aby do wody nie dostały się obumierające resztki roślin i opadające liście. Zimą ścina się i usuwa wystające nad warstwą lodu szuwary. Wiosną natomiast, gdy w ciepłe dni może nastąpić silny rozwój glonów, niemających konkurencji w uśpionych jeszcze roślinach wodnych, powinno się je odławiać i wyrzucać na kompost.