Pierwiosnki. Byliny, które witają wiosnę

Obficie kwitnący pierwiosnek pruhonicki tworzy duże i zwarte kępy. Doskonale nadaje się na obwódki

Pierwiosnek łyszczak to prawdziwy rarytas ceniony przez miłośników roślin skalnych. Lubi wapienne przepuszczalne podłożepodobny do pierwiosnka lekarskiego

Pierwiosnek bezłodygowy o podwójnych kwiatach. Odmiany sprzedawane w kwiaciarniach nie są w pełni odporne na mróz

Kuliste kwiatostany pierwiosnka ząbkowanego dzięki długiej łodydze widać już z daleka

Śnieżnobiałe kwiatostany pierwiosnka ząbkowanego 'Alba'. Najpiękniej wyglądają w kompozycjach z niezapominajkami i stokrotkami

Pierwiosnki spotkać można w niemal każdym ogrodzie. Niektóre zakwitają już w marcu. Zwykle tworzą rozety liści, spośród których wyrastają smukłe pędy kwiatowe zwieńczone drobnymi kwiatami o pięciu zrośniętych ze sobą płatkach. Środek kwiatu jest jaśniejszy; gardziel oblewa charakterystyczna żółta plamka, tzw. oczko.

Najwcześniejsze pierwiosnki

Do najwcześniejszych pierwiosnków należy pochodzący z Himalajów i zachodnich Chin pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata). Ten górski gatunek tworzy przypominające pompony kuliste różowe kwiatostany wyrastające na łodyżkach o długości 10-30 cm. Są one tak charakterystyczne, że pierwiosnka ząbkowanego nie sposób pomylić z jakąkolwiek inną rośliną. Gatunek ten preferuje gleby bogate i cięższe, najlepiej gliniaste i zawsze wilgotne. Najkorzystniejszy jest półcień, ale jeśli podłoże jest wystarczająco mokre, można go sadzić także w miejscach słonecznych. Na zimę wymaga okrycia gałązkami drzew iglastych. W uprawie znajdziemy przede wszystkim odmiany intensywnie różowe, a ponadto w odcieniach fioletu (np. blada 'Lilac', lawendowa 'Blue Selection' czy 'Cachemiriana' zakwitająca o dwa tygodnie wcześniej niż gatunek), białe ('Alba'), z nutą purpury (np. wcześnie kwitnąca 'Rubin').

Znacznie mniejszy pierwiosnek różowy (Primula rosea) również pochodzi z Himalajów. Ma intensywnie różowe kwiaty z żółtym oczkiem, które pojawiają się na niezbyt długich łodyżkach (10-15 cm), zanim jeszcze zaczną wyrastać jajowate liście. Na jednej łodyżce pojawić się może nawet 12 kwiatów. Pierwiosnek różowy woli miejsca nienasłonecznione i glebę wilgotną. Szczególnie piękne są jego ogrodowe odmiany: wyższa, wielkokwiatowa 'Gigas' i rozrastająca się bujnie 'Grandiflora' o pokaźniejszych koralowych kwiatach.

Wyjątkowo obficie kwitnie pochodzący z Kaukazu niziutki pierwiosnek gruziński (Primula juliae). Rozrasta się poprzez rozłogi i tworzy zwarte kobierce. Ma ciemnofioletowe kwiaty ozdobione złocistym oczkiem wyrastające na krótkich szypułkach pośród jajowatych karbowanych liści. Ten skalny gatunek lubi miejsca lekko ocienione. Rozrasta się szybko, dlatego co trzy, cztery lata kępy należy dzielić, aby rośliny obficie kwitły.

Mieszańcowy pierwiosnek pruhonicki (Primula ×pruhoniciana) powstał w Czechach wskutek skrzyżowania pierwiosnka gruzińskiego z pierwiosnkiem bezłodygowym. Do najpopularniejszych jego odmian należą purpurowa 'Wanda', amarantowe 'Bergfrühling' i 'Ostergruss', karminowa 'Lizzie Green' oraz biała 'Schneewittchen'.

Pierwiosnki kwitnące później

W kwietniu i maju kwitnie pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris, syn. P. acaulis). Z czasem tworzy pokaźne kępy. Kwiaty wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. W naturze są jasnożółte z ciemniejszym oczkiem, ale wśród ogrodowych odmian znajdziemy także ciemno- i jasnofioletowe, a także o kwiatach pełnych. Zimą i na przedwiośniu pojawia się wiele odmian o okazałych kwiatach, ale pamiętajmy, że są to najczęściej mało odporne na mróz odmiany szklarniowe, więc nie można liczyć na to, że przesadzone do gruntu utrzymają się długo w ogrodzie. Pierwiosnek bezłodygowy najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, lekko zacienionych lub słonecznych.

Popularny jest również pierwiosnek wyniosły (Primula elator), nasz rodzimy gatunek. Kwitnie od marca do maja, a pędy kwiatowe o wysokości 10-15 cm są zwieńczone licznymi przewisającymi kwiatami. U gatunku są jasnożółte z ciemniejszym oczkiem, a ogrodowe odmiany uwodzą całą gamą barw. Jest ich tak wiele, że połączono je w grupy, m.in. Pacific Hybrids, Casino i Crescendo. Podobnie jak w przypadku pierwiosnka bezłodygowego pamiętać trzeba, że okazałe odmiany wielkokwiatowe nie zawsze są odporne na mróz.

W naturalistycznych kompozycjach najlepiej sprawdza się pierwiosnek lekarski (Primula veris, syn. P. officinalis). To też rodzimy gatunek, który spotkać można na słonecznych łąkach w całej Polsce. Kwitnie w kwietniu i maju. Tworzy rozety wydłużonych karbowanych liści i intensywnie żółte kwiaty osadzone na pędach o wysokości 10-25 cm. Można sadzić go także na trawnikach, które zaczynamy kosić dopiero w czerwcu. W sprzyjających warunkach obficie się rozsiewa.

Od kwietnia do czerwca wydaje kwiaty pierwiosnek łyszczak (Primula auricula), który spotkamy na naturalnych stanowiskach na wapiennych skałach w Tatrach, Pieninach, a także Alpach. Ma jasnozielone sztywne liście pokryte białawym nalotem i intensywnie żółte pachnące kwiaty osadzone na pędach o wysokości 5-15 cm. Na pojedynczym pędzie może ich być nawet 20. Łyszczak najlepiej rośnie w ogródkach skalnych. Rozmnaża się wyłącznie z nasion, które muszą zostać przemrożone pod śniegiem. Pochodzącym od łyszczaka mieszańcem jest pierwiosnek omszony (Primula ×pubescens), który ma wiele efektownych odmian ogrodowych o większych kolorowych kwiatach. One również zakwitają dopiero w kwietniu.

Subtelny pierwiosnek zarzyczkowaty (Primula cortusoides) pochodzi z górskich lasów Ałtaju i Uralu. Kwitnie w kwietniu i maju. Lubi stanowiska zacienione i wilgotne, z lekkim, bogatym w próchnicę podłożem. W dobrych warunkach łatwo się rozsiewa i może pozostawać w jednym miejscu przez wiele lat. Cała roślina pokryta jest miękkim kutnerem, brzegi liści mają charakterystyczne wcięcia. Pędy kwiatowe o długości 15-30 cm zwieńczone są licznymi różowymi kwiatami o lejkowatych kielichach i mocno wciętych płatkach.

Co lubią pierwiosnki

W okresie kwitnienia pierwiosnki potrzebują sporo światła, ale latem wolą pozostawać w cieniu. Odpowiednią osłonę przed światłem i korzystny mikroklimat zapewni im np. towarzystwo kosaćców, piwonii czy paproci. Gleba musi być stale umiarkowanie wilgotna. Podczas letniego spoczynku rośliny nie powinny przesychać. Najlepsze jest podłoże przepuszczalne i bogate w próchnicę. Dla poprawienia drenażu (to ważne szczególnie dla gatunków górskich) można dodawać do podłoża piasku lub bardzo drobnego grysu.

Pierwiosnki to rośliny z reguły nieduże, warto je więc sadzić w miejscach eksponowanych, np. tworzyć z nich obwódki rabat czy ścieżek, albo uprawiać w pojemnikach. Ładnie wyglądają w sezonowych kompozycjach z bratkami, hiacyntami i niezapominajkami. Gatunki najmniejsze i te o specyficznych wymaganiach najlepiej uprawiać w ogródkach skalnych. Większość pierwiosnków rozmnażamy przez podział starszych kęp zaraz po kwitnieniu.