Cis pospolity - zagadkowa roślina

Tekst dr Piotr Latocha, SGGW, KJ, Ewa Łuczak29-06-2022 12:15

Cis pospolity rośnie wolno, ale żyje bardzo długo i łatwo odrasta po cięciu. Jest rośliną iglastą, nie wydaje jednak szyszek, lecz przypominające owoce soczyste osnówki. Jest źródłem trucizn, ale i substancji leczniczych...

Cis pospolity

Cisy to zimozielone, wolno rosnące i długowieczne drzewa lub krzewy. Na świecie występuje 8 gatunków cisa. Tylko jeden z nich - cis pospolity - występuje naturalnie na terenie Europy, w podszyciu wilgotnych lasów liściastych i mieszanych. Niestety, ze względu na cenne drewno, gatunek został niemal doszczętnie wytępiony. Naturalnych stanowisk występowania cisa pospolitego w Polsce nie zachowało się wiele. Jedne z najstarszych, dziko rosnących okazów, można podziwiać między innymi na terenie Borów Tucholskich. W szkółkach roślin ozdobnych uprawia się i rozmnaża wiele ciekawych odmian cisa pospolitego, zróżnicowanych pod względem pokroju, siły wzrostu, barwy igieł, a także wytrzymałością na mróz.

Dobrze znany cis jest niewielkim drzewem lub krzewem. W starożytności uważano, że niesie śmierć. Sądzono, że niebezpiecznie jest nawet przebywać w jego cieniu. Według Pliniusza tragiczny koniec groził każdemu, kto pił wino z cisowego pucharu.

Cis w ogrodzie

Cis pospolity - trująca roślina

Ta zła opinia ma swoje uzasadnienie, bowiem wszystkie części cisa - z wyjątkiem mięsistych osnówek kryjących nasiona - zawierają trujące związki. Nie tylko ludzie, ale i zwierzęta mogą umrzeć po zjedzeniu pędów, kory czy pestek. Śmiertelna dawka dla konia wcale nie jest "końska" - wystarczy kilka gałązek. Ale równocześnie substancje ekstrahowane z różnych fragmentów cisa służą do produkcji leków o silnym działaniu przeciwnowotworowym.

Cis [Prezentacja drzewa]

Cis krzew

Cis jest rośliną dwupienną. To znaczy, że kwiaty żeńskie i męskie nie rosną na jednej roślinie, lecz na dwóch oddzielnych. Po zapyleniu żeńskie egzemplarze wydają drobne nasiona otoczone soczystą czerwoną osnówką. Pień okrywa cienka szarobrązowa lub czerwonawa złuszczająca się płatami kora. Igły są miękkie, płaskie, ciemnozielone od góry, jaśniejsze od spodu.

Żółknący cis

Cis drzewo długowieczne

Cis przyrasta powoli, ale żyje niezwykle długo - ponad tysiąc lat. Okaz rosnący w Henrykowie Lubańskim (w województwie dolnośląskim) jest najstarszym drzewem w Polsce. Jego pień ma średnicę ponad 5 m, a wiek szacuje się na 1260 lat - to znacznie więcej niż mają uważane za symbol długowieczności dęby rogalińskie.

Cis pospolity - ciekawostki

Zaletą cisów jest też niebywała zdolność regeneracji i zagęszczania się po strzyżeniu. Doceniono to już w starożytności, a w XVIII w. we Francji nie było ogrodu bez cisowych żywopłotów, szpalerów lub geometrycznych rzeźb.

W Polsce początkowo ceniono przede wszystkim sprężyste i bardzo trwałe drewno cisa. Wykorzystywano je do wyrobu łuków, kusz, grotów strzał oraz mebli. Wskutek nadmiernej eksploatacji drzew zaczęło ubywać w takim tempie, że jako pierwsza roślina cis został w naszym kraju objęty ochroną. Ograniczenia w wycince wprowadził w 1423 r. król Władysław Jagiełło w Statucie Wareckim.

Cis pospolity (Taxus baccata)

W ogrodach najczęściej sadzi się cis pospolity (Taxus baccata). Choć jest gatunkiem krajowym, w warunkach naturalnych można go spotkać niezwykle rzadko - przy sporej dozie szczęścia można się na niego natknąć w sudeckich lasach, a najpewniejsze miejsce to Bory Tucholskie, gdzie znajduje się największy rezerwat cisów w Polsce.

Cis pospolity - odmiany

Odmiany ogrodowe cisa pospolitego mają rozmaite pokroje - krzaczaste, o zwisających bocznych gałęziach, kolumnowe i okrywowe. Wśród tych ostatnich na uwagę zasługują

'Repandens' i
'Nissen's Corona'.

Doskonale sobie radzą jako rośliny zadarniające. Warto je sadzić przede wszystkim pod drzewami, bo nie szkodzi im cień ani konkurencja innych korzeni.

W grupie odmian typowo krzaczastych wyróżniają się:

'Elegantissima'
i 'Aurea Decora'.

Pięknie prezentują się na trawniku, bo rozrastają się szeroko, a ich młode igły są złociste. Z kolei odmianom o strzelistych sylwetkach dodaje uroku to, że wszystkie ich pędy skierowane są do góry, a igły wyglądają jak nastroszone.

'Fastigiata' i 'Fastigiata Aurea' to odmiany żeńskie i pod koniec lata obsypują się czerwonymi osnówkami i wyglądają niezwykle dekoracyjnie. Niestety są nieco wrażliwe na mróz.

Jeśli natomiast szukamy rośliny o oryginalnym pokroju, warto wybrać odmianę ze zwisającymi gałęziami.

'Dovastonii' ma igły zielone, a młode przyrosty 'Dovastiniana Aurea' są żółte. To także odmiany żeńskie, więc od sierpnia zdobią je karminowe osnówki.

Cis - odmiany mieszańcowe

W naszych ogrodach spotyka się również często cisy pośrednie (Taxus × media) - mieszańce cisa pospolitego z japońskim (Taxus cuspidata). Charakteryzuje je większa odporność na mróz i to, że bardzo dobrze rosną w warunkach miejskich.

Cis pospolity - żywopłoty

Popularną odmianą jest żeńska szybko rosnąca 'Hicksii' o wyprostowanej sylwetce. Po dziesięciu latach może osiągnąć wysokość około 3 m. Jest rekomendowana na żywopłoty. Nasiona zawiązuje nawet w młodości. Popularna jest także polska 'Wojtek'. Ponieważ jest to odmiana męska, na ozdobne czerwone kulki nie ma co liczyć, ale za to ma wyjątkowo kształtną kolumnową formę. Na gęste (formowane lub nieformowane) żywopłoty nadają się także niezbyt wysoka męska 'Hillii' i jeszcze niższa 'Farmen'.

Kolumnowa odmiana cisu pospolitego 'David' dorasta do 1,5 m.

Cis pospolity - uprawa

Jest jeszcze jeden powód, żeby posadzić cisy w ogrodzie - wymagają naprawdę mało pracy. Jedynym obowiązkowym zabiegiem pielęgnacyjnym jest regularne przycinanie roślin prowadzonych w formowanych żywopłotach, najlepiej wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji. W razie potrzeby zabieg powtarzamy latem.

Zimą warto zabezpieczyć cisy o pokroju kolumnowym przed deformacją lub połamaniem, co im grozi w przypadku obfitych opadów śniegu. Rośliny powinno się związać w kilku miejscach albo po prostu systematycznie strząsać śnieg, zwłaszcza jeśli jest mokry, lepiący się i ciężki.

Wymagania cisów pospolitych

Gleba żyzna lub przeciętna, najlepiej o odczynie zasadowym. Nieodpowiednie jest podłoże bardzo suche, podmokłe lub kwaśne.
Światło może być bardzo skąpe, choć w miejscach nasłonecznionych cisy też dobrze rosną.
Stanowisko powinno być osłonięte od mroźnych wiatrów. Korzystna dla cisów jest wyższa wilgotność powietrza, można je więc sadzić np. w sąsiedztwie oczka wodnego.
System korzeniowy cisów jest bardzo zwięzły i gęsty, więc nawet starsze łatwo przesadzać. Nie przeszkadza im konkurencja ze strony korzeni innych roślin - nadają się do sadzenia w starych, zadrzewionych ogrodach.

Cis pospolity 'Fastigiata Aurea'

Cis pospolity (Taxus baccata) 'Fastigiata Aurea' jest wielopędowym krzewem o wąskim, kolumnowym pokroju, tworzącym z wiekiem proste, pozłacane słupy.

Cis pospolity(Taxus baccata) 'Fastigiata Aurea' - wygląd

Jest wielopędowym krzewem o wąskim, kolumnowym pokroju, tworzącym z wiekiem proste, pozłacane słupy. Odmiana została wyselekcjonowana we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Charakteryzuje się wolnym tempem wzrostu, po 10 latach uprawy osiąga około 1,2 metry wysokości. Wszystkie pędy są wzniesione, wyprostowane i sztywne, odporne na okiść śniegową. Młode pędy są żółte, później jasnozielone. Igły płaskie, długości 2 - 3 cm, miękkie w dotyku, wiosną złocistożółte, później tylko z żółtą obwódką i wtedy przypominają igły odmiany 'Fastigiata Aureomarginata'. Intensywne zabarwienie pędów i igieł jest szczególnie efektowne wiosną, u krzewów rosnących w miejscach nasłonecznionych. Na stanowiskach cienistych rośliny wybarwiają się słabiej, w odcieniach seledynowo-cytrynowych.

Cis pospolity(Taxus baccata) 'Fastigiata Aurea' - uprawa

Taxus baccata 'Fastigiata Aurea' należy sadzić na glebach zasobnych w składniki pokarmowe, wilgotnych, głęboko uprawionych, natomiast trzeba unikać terenów podmokłych oraz okresowo zalewanych. W odróżnieniu od cisa pośredniego, cis pospolity ma wyższe wymagania wilgotnościowe i jest bardziej wrażliwy na mróz. Dlatego krzewy należy sadzić w miejscach osłoniętych od wiatru, zacisznych i ciepłych. We wschodniej części kraju, podczas ostrego mrozu, krzewy mogą częściowo przemarzać. Najczęściej uszkodzeniu ulegają igły od strony nasłonecznionej, dlatego jeśli krzewy rosną na wystawie południowej zaleca się osłaniać je na zimę siatką cieniującą. Cis pospolity jest rośliną długowieczną o dużych zdolnościach regeneracyjnych, dobrze znosi silne cięcie oraz przesadzanie. Krzewy są rzadko atakowane przez choroby lub szkodniki. Wyjątkiem jest misecznik - szkodnik, który tworzy małe, brązowe miseczki na spodniej stronie igieł oraz na pędach. Kupując cisy zawsze należy dokładnie obejrzeć pędy i sprawdzić, czy przypadkiem nie są porażone przez misecznika.

Cis pospolity(Taxus baccata) 'Fastigiata Aurea' - zastosowanie

Cis pospolity 'Fastigiata Aurea' jest jedną z ciekawszych odmian kolumnowych dostępnych w krajowych szkółkach i centrach ogrodniczych. Przede wszystkim nadaje się do sadzenia w niewielkich ogrodach przydomowych, gdzie ze względu na brak miejsca nie można zastosować form silnie rosnących. 'Fastigiata Aurea' najefektowniej prezentuje się pojedynczo lub w zestawieniach kolorystycznych z innymi roślinami iglastymi, zwłaszcza na rabatach lub wrzosowiskach.

Cis pospolity - cena

Sadzonki cisa pospolitego możemy kupić w stacjonarnym sklepie ogrodniczym jak i wysyłkowym. Sadzonki są sprzedawane w pojemnikach a ich ceny różnią się od wysokości i odmiany. Duże sadzonki można kupić w m.in. https://polskiesolitery.pl/