Całkiem inne irysy

Irysy bezbródkowe, bo to o nich mowa, są przystosowane do wilgotnej i kwaśnej gleby, której irysy bródkowe nie tolerują. W ostatnich kilkudziesięciu latach ich hodowla poczyniła wielkie postępy. W niemal wszystkich znanych grupach zarejestrowano już polskie odmiany. Mam nadzieję, że rośliny opisane w tym artykule zainteresują właścicieli ogrodów, a szczególnie ogrodów z oczkiem wodnym. Są łatwe w uprawie i nadają się doskonale do ogrodowych wnętrz w różnych stylach.

Irysy syberyjskie

Pozornie są dobrze znane, ale w ogrodach spotyka się tylko stare odmiany. Współczesne kosaćce syberyjskie (Iris sibirica) mają znacznie większe kwiaty (ich średnica może sięgać 14 cm!). Poszerzyła się gama barw: różne odcienie niebieskiego, biel, fiolet, róż, purpura, żółć, a nawet brąz. Wyhodowano odmiany dwu- i trójbarwne. Kształty kwiatów są bardziej urozmaicone. Znajdziemy odmiany o formie tradycyjnej - z opadającymi dolnymi płatkami, ale są i takie, których sztywne dolne płatki są rozpostarte poziomo. Niektóre irysy syberyjskie nie mają w ogóle górnych płatków, ale w zamian mają aż sześć dolnych. Są wreszcie pierwsze odmiany wielopłatkowe liczące od pięciu do trzydziestu płatków.

Kwiaty osadzone są na mocnych, sztywnych pędach zazwyczaj o wysokości 70-130 cm. Na pędzie znajduje się od czterech do siedmiu pąków kwiatowych. Są również odmiany niskie, na razie jeszcze nieliczne, o pędach wysokości 15-40 cm i proporcjonalnie mniejszych kwiatach. Ciemnozielone liście są dekoracyjne aż do późnej jesieni. Irysy syberyjskie doskonale komponują się na rabacie z liliami (wymagają podobnego traktowania). Mogą zdobić otoczenie oczek wodnych, ale nie można ich sadzić w wodzie.

Płatki cienkie jak włos

Kosaciec szczecinkowy (Iris setosa) to wdzięczny, szybko rosnący gatunek, który dobrze sobie radzi na rabatach, a jeszcze lepiej w specjalnie zaaranżowanym ogrodzie bagiennym. Odmiany wysokie świetnie rosną w płytkiej wodzie (do 15 cm). Kwiaty są naprawdę niezwykłe: ich górne płatki zredukowane są do niemal niewidocznych szczecinek, a dolne, prawie koliste opadają w dół. Paleta barw jest bardzo bogata - od biskupiego fioletu, poprzez granatowy i szafirowy, po bladoróżowy i biały. Wysokość pędów jest bardzo zróżnicowana: są odmiany miniaturowe (do 20 cm), średnie (około 40 cm) i wysokie (60-105 cm). Odmiany wysokie mają rozgałęzione pędy, a na nich co najmniej po 11 pąków kwiatowych. Liście nie tracą urody do jesieni.

Doskonałymi roślinami ogrodowymi są mieszańce kosaćców szczecinkowych z syberyjskimi, zwane Iris x sibtosa. Kwiaty przyjmują barwy występujące w obu grupach, z wyjątkiem żółtej. Górne płatki są krótsze niż u irysów syberyjskich, a pąków mają równie dużo co irysy szczecinkowate. Są niezwykle żywotnymi roślinami do sadzenia w ogrodach bagiennych lub w wodzie o głębokości do 15 cm.

Mozaika barw

Kosaciec różnobarwny (Iris versicolor) jest bardzo żywotny, obficie kwitnie i szybko rośnie, najlepiej w strefie bagiennej lub płytkiej wodzie. Niezbyt duże pojedyncze kwiaty (w odcieniach fioletu i granatu, różowe, purpurowe lub białe w ciemniejsze paseczki) same w sobie nie są może efektowne, ale na

pędzie jest ich tyle, że kwitnąca kępa przyciąga wzrok z daleka. Pędy mają zazwyczaj około 60 cm wysokości.

Niezwykle interesujące są mieszańce kosaćców różnobarwnych z innymi gatunkami. Z reguły mają wyższe pędy, bardzo szybko rosną, a ich kwiaty są większe i bardziej efektowne. Mieszańce z Iris virginica nazywane są Iris x robusta. 'Dark Aura' jest szczególna: wiosną jej liście są... ciemnofioletowe. Zielone stają się dopiero przed kwitnieniem, ale wtedy z kolei zaskakują niemal czarne pędy, na których rozwijają się granatowe kwiaty z nutą głębokiego fioletu. Wspaniałymi mieszańcami są Iris x versilaev. Te mocne, wysokie rośliny nadają się do sadzenia w wodzie, nawet głębszej (do 40 cm). Na pędach dorastających do wysokości 90 cm mają po siedem, dziewięć pąków kwiatowych, a płatki zwracają uwagę nasyconymi barwami - purpurą lub granatem z nutą fioletu.

Tylko w wodzie

Kosaciec gładki (Iris laevigata) można uprawiać wyłącznie w wodzie o głębokości do 40 cm. Szybko tworzy duże, gęste kępy, z licznymi pędami kwiatowymi o wysokości 60-90 cm. Pąków jest najczęściej pięć, siedem na pędzie. Kwiaty są duże, bardzo efektowne - granatowe, fioletowe lub białe. Botaniczna odmiana albopurpurea ma białe płatki w ciemnoniebieskie plamki. Są też odmiany o sześciu płatkach w niecodziennym kształcie parasola.

Kosaćce żółte (Iris pseudacorus) często spotykamy na naturalnych stanowiskach. Rosną w wodzie o głębokości do 50 cm. Należą do żelaznego zestawu gatunków do oczek wodnych. Godna polecenia jest odmiana 'Donau' o większych kwiatach. Szeroko rozpostarte dolne płatki zdobi wyrazisty rysunek ciemnych kresek, a wnętrze ma barwę złocistą. Na uwagę zasługuje także bardzo dekoracyjna 'Berlin Tiger', której ciemnożółte płatki pokryte są siatką brązowych kresek. Doskonale rośnie i w strefie bagiennej, i w wodzie. Prawie nieznane są natomiast wyjątkowo urodziwe odmiany o płatkach kremowych, niemal białych.

Jak uprawiać irysy bezbródkowe?

Opisane tu irysy bezbródkowe wymagają żyznej, dobrze nawiezionej, kwaśnej gleby. Niemal wszystkie gatunki można uprawiać w sztucznym bagienku.

Wystarczy wykopać dół o głębokości około 50 cm i dowolnym kształcie, pamiętając jedynie, że na każdą kępę trzeba przeznaczyć krąg o średnicy około 50 cm. Zbiornik wykładamy grubą folią (najlepiej budowlaną), wyciągając po 10-15 cm z każdej strony na brzeg. Marginesy mocujemy szpilkami z grubego drutu i przykrywamy darnią lub kamieniami. Na dno sypiemy warstwę przekompostowanego nawozu o grubości 10 cm, a potem równie grubą warstwę kwaśnego torfu. Przysypujemy je ziemią ogrodową do wysokości 10 cm poniżej powierzchni gruntu. Podlewamy niezbyt obficie i sadzimy rośliny (na głębokości 5 cm), następnie zalewamy bagienko aż po brzeg. Podczas suszy i upałów zalewamy rośliny mniej więcej raz na tydzień. Trzeba dbać o to, żeby przy przesadzaniu lub transporcie korzenie irysów bezbródkowych były stale wilgotne. Rośliny o dużych kłączach (np. kosaćce żółte) sadzimy pojedynczo, pozostałe - małymi kępkami.

Uwaga! Rośliny wyhodowane z nasion nie powtarzają cech roślin rodzicielskich i nie mogą być nazywane ich nazwami odmianowymi. Odmiany rozmnaża się wyłącznie przez podział kęp.

Dla pasjonatów

W Polsce działa sekcja Środkowoeuropejskiego Towarzystwa Irysowego (MEIS). Co roku organizowany jest konwent w jednym z krajów członkowskich (w tym roku w Pruhonicach koło Pragi). Można wówczas obejrzeć odmiany i siewki nadesłane przez hodowców, wysłuchać prelekcji i nawiązać kontakty. Dwa razy w roku towarzystwo wydaje biuletyny, a składka jest nieduża - 20 zł rocznie. Odpowiedzi na pytania związane z irysami udziela wiceprezydent MEIS Jerzy Woźniak, tel. 0609 296 412.