Dach odporny na wilgoć

Materiały wykorzystane do ocieplenia dachu, takie jak na przykład wełna mineralna, narażone są przede wszystkim na kontakt z wilgocią pochodzącą z zewnątrz – nawiewanym pod pokrycie deszczem czy wodą powstałą na skutek topnienia śniegu zalegającego na połaciach. W konsekwencji zamoknięcia warstwa termoizolacyjna traci swoje właściwości, przez co mogą znacząco wzrosnąć koszty ogrzewania budynku. Wymiana zawilgoconych materiałów z kolei też wiąże się z dużym wydatkiem.

Do zawilgocenia warstwy termoizolacyjnej może dojść także przez kontakt ze skroplinami pary wodnej, powstałymi pod pokryciem. Wydziela się ona wewnątrz budynków przez całą dobę. Pochodzi między innymi z wydychanego powietrza, ale wytwarzana jest również w dużych ilościach w trakcie czynności takich jak pranie, zmywanie naczyń czy kąpiel. Membrany dachowe umożliwiają jednak wydostawanie się pary na zewnątrz. Dzięki nim wilgoć z powietrza nie stanowi zagrożenia dla warstwy termoizolacyjnej. Odróżnia je to od papy dachowej, która jest nieprzepuszczalna. Pod tym względem membrany są też lepszym rozwiązaniem od folii dachowych. Te, co prawda, umożliwiają niekiedy odprowadzenie pary wodnej, ale mają pod tym względem gorsze parametry. Pod dachem pokrytym folią lub papą trzeba także pozostawić szczelinę wentylacyjną, znajdującą się między warstwą ocieplenia a wstępnym kryciem.

Najnowocześniejszym rodzajem produktów pełniących funkcję warstwy wstępnego krycia są membrany dachowe. Do alternatywnych rozwiązań należą folie dachowe i papy.

Rola wstępnego krycia

Pokrycie dachowe odpowiada za trwałość i ostateczny wygląd dachu, a także całego domu, jednak to tylko część całości, która stanowi o jej wieloletniej funkcjonalności. Aby przez wiele lat dach działał bezawaryjnie, potrzebna jest warstwa wstępnego krycia. Ta część dachu zapewnia ochronę przed przeciekaniem wody z deszczu lub topniejącego śniegu do wnętrza domu. Odpowiada też za odprowadzenie wilgoci z ocieplenia ułożonego pomiędzy krokwiami, a dzięki temu chroni drewnianą więźbę dachową przed zawilgoceniem. Największe niebezpieczeństwo stanowi dla niej bowiem skraplająca się para wodna, która może doprowadzić do rozwoju pleśni na drewnianych elementach, a w efekcie – do remontu dachu.

Kolejnym problemem, który może wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania wstępnego krycia, jest utrata izolacyjności cieplnej połaci. Zawilgocony materiał termoizolacyjny traci swoje właściwości cieplne, co ma wpływ nie tylko na wzrost kosztów ogrzewania domu, ale również może doprowadzić do zawilgocenia całej konstrukcji, a zimą – do przemarzania fragmentów dachu. Wskutek tego, w najgorszym razie może dojść do przecieków, które mogą uszkodzić konstrukcję i suchą zabudowę z płyt gipsowo-kartonowych lub spowodować zalanie pomieszczeń usytuowanych pod dachem.

Nie można też pominąć walorów wstępnego krycia związanych z wiatroszczelnością, a tym samym odpowiednią wentylacją pomieszczeń. W okresie jesienno-zimowym warstwa  wstępnego krycia zabezpiecza dach przed przedostawaniem się do środka zimnych podmuchów wiatru, a z kolei latem ogranicza napływ ciepłego, dusznego powietrza.

Prawidłowe przewietrzanie dachu

Warstwa wstępnego krycia jest kluczowa dla wentylacji dachu. Od warstwy wstępnego krycia oddziela pokrycie zasadnicze ruszt z kontrłat i łat. Kontrłaty umożliwiają odpływ poza okap skroplin i drobnych przecieków (wody lub śniegu wciśniętego pod pokrycie przez wiatr), do łat zaś mocuje się pokrycie. Elementy te – kontrłaty i łaty – decydują także bezpośrednio o wielkości przestrzeni wentylacyjnej i pośrednio o trwałości dachu. Powoduje to konieczność wentylowania przestrzeni znajdującej się między pokryciem a wstępnym kryciem, w której znajdują się kontrłaty i łaty. Tylko stały przepływ powietrza gwarantuje odpowiednią trwałość tych drewnianych elementów.

Wielkość szczelin wentylacyjnych, która powinna być podana w projekcie, wiąże się z wysokością kontrłat. To wzdłuż nich powietrze przemieszcza się z dołu (od okapu) ku górze (do kalenicy). Aby ten ruch powietrza był możliwy, szczelina wentylacyjna musi mieć odpowiedni przekrój i być drożna. Najczęściej stosuje się kontrłaty o wysokości 2,5 cm. Są one wprawdzie tanie, jednak zbyt niskie, by zapewnić odpowiednią wielkość szczeliny. Po zastosowaniu siatek okapowych część przestrzeni wlotowej zostaje zasłonięta nawet do 50%. Pamiętajmy też, że wybrzuszająca się termoizolacja może zająć nawet do 30% powierzchni przekroju szczeliny. Najlepiej więc stosować kontrłaty o wysokości 4 cm (w dachach o długości krokwi do 10 m). Wówczas wielkość przepływającego strumienia powietrza będzie właściwa.

Klasy szczelności dachu

Każdy dach powinien mieć właściwie dobraną warstwę wstępnego krycia. Nie chodzi tu jednak o materiały dostępne na rynku i dopasowane do pokryć dachowych, lecz o ich odpowiedni montaż. Dla każdego dachu należy dobrać klasę szczelności (dawniej stopień szczelności), która zależy od różnych czynników. W klasyfikacji typów szczelności rozróżniamy trzy rodzaje warstw uszczelniających pokrycia. Każdy z nich ma swoje odmiany, które określają klasę i przypisany jej rodzaj warstwy wstępnego krycia (uszczelnienia).

Dla prawidłowego montażu każdego rodzaju materiału uszczelniającego ważny jest układ, w jakim może on dobrze funkcjonować jako system zapewniający skuteczne osuszanie dachu.

Liczba i miejsce usytuowania szczelin lub przestrzeni wentylacyjnych zależy od tego, czy warstwa wstępna uszczelniająca pokrycie ma wystarczającą paroprzepuszczalność.

Dachy wymagają odpowiedniego doboru wszystkich materiałów i technik do zasadniczych uwarunkowań, czyli do tego, jak wykorzystywane jest poddasze i jaką klasę szczelności musimy uzyskać. Na przykład, mocując papę trzeba wiedzieć, jak będzie przebiegać wentylacja i jak trzeba wykonać istotne dla niej detale. Najważniejsze z nich to okap i kalenica. Ich wykonanie zawsze musi być wcześniej przemyślane i starannie opracowane. Dobrym przykładem jest wylot powietrza w kalenicy, pod gąsiorami. W dachach klasy 1 kalenice muszą być zamknięte i wtedy wylot trzeba wykonać w ścianach szczytowych lub za pomocą specjalnych kominków wentylacyjnych. W dachach klasy 2 kalenicę możemy otworzyć, ale musimy ją osłonić. Można to zrobić na wiele sposobów.

Podwyższone wymagania szczelności

Dobór klas szczelności zależy od kilku czynników związanych z wykonaniem dachu. Podwyższone wymagania szczelności występują wtedy, gdy:

• inwestor lub lokalne prawo narzucają specjalne warunki dla budynku w zależności od jego przeznaczenia;
• poddasze jest wykorzystywane do celów mieszkalnych;
• nachylenie połaci dachu jest mniejsze od najniższego zalecanego pochylenia określanego przez producenta pokrycia (NZP);
• budynek znajduje się w strefie o trudnych warunkach klimatycznych, czyli o podwyższonej sile wiatrów lub ilości opadów;
• dach ma konstrukcję zwiększającą wymagania: długie krokwie, dodatkowe instalacje (np. panele fotowoltaiczne), skomplikowany kształt (np. wole oka) lub dużą liczbę lukarn.

Membrany wstępnego krycia

Membrany dachowe są obecnie najpopularniejszymi produktami do wykonania występnego krycia. Ważnym czynnikiem, na który zdecydowanie warto zwrócić uwagę, jest właściwa jakość membran, za którą stoi odpowiednia marka producenta. Na rynku jest dużo różnego rodzaju produktów, jednak wiele z nich nie ma wystarczających atestów, dlatego nie warto ich kupować, sugerując się niską ceną. Dobrej jakości membrany muszą spełniać europejskie, zharmonizowane normy dotyczące wyrobów podkładowych dla dachu o właściwym symbolu EN oraz mieć oznaczenie CE, dzięki któremu wiemy, że producent ponosi pełną odpowiedzialność za spełnienie przez produkt wszystkich wymaganych parametrów.

Jednym z najważniejszych parametrów membran jest paroprzepuszczalność, określana współczynnikiem Sd. Im jest on niższy, tym warstwa ma lepsze parametry. Dla porównania: średni wskaźnik folii kształtuje się na poziomie 20 m Sd, a dla wysokiej jakości membran nawet 0,2 Sd.

Drugim ważnym parametrem jest gramatura. Membrana jest stosunkowo delikatnym produktem, szczególnie narażonym na rozerwanie przy montażu. Zbyt cienka folia może zostać uszkodzona podczas montażu lub w przyszłości nie spełniać prawidłowo swojej roli (nie powinno się stosować membran lżejszych niż 130 g/m²). Odpowiednio wysoka gramatura jednocześnie wskazuje na wyższą trwałość membrany, jednak nie powinna być przesadzona Zbyt gruba membrana bowiem może przynieść odwrotne skutki od zamierzonych, ponieważ im membrana jest grubsza (ma większy ciężar powierzchniowy, większą gramaturę), tym para wodna trudniej przez nią przenika. Dlatego tylko nieliczne membrany o gramaturze przekraczającej 200 g/m² mają Sd ≤ 0,02 m.

Układanie membran dachowych

Wysokoparoprzepuszczalne membrany wstępnego krycia należy układać na styk z termoizolacją, ponieważ mają one na tyle wysoką dyfuzyjność, żeby nie tamować przepływu pary wodnej na całej swojej powierzchni. Wykonanie pustki powietrznej pod membraną wprowadzałoby dodatkową barierę dla pary i opóźniało jej przepływ, między innymi dlatego, że powietrze w tej pustce krąży pod wpływem zmian temperatury. Cieplejsze zawsze się unosi, co powoduje takie ruchy. Oprócz tego pustka zmienia zasady uszczelniania pokrycia i zmniejsza szczelność powłoki tworzonej przez MWK.

Układanie membran powinno się zacząć od rozróżnienia prawej i lewej strony. Dla większości z nich ma to znaczenie i trzeba pilnować, by właściwa strona membrany była na zewnątrz. Aby ułatwić na membranach są nadrukowane nazwa produktu i producenta, a często także linie ułatwiające odmierzenie zakładów.

Na połaciach membranę rozmieszcza się poziomymi pasami równolegle od okapu do kalenicy. Każdy wyżej położony pas folii układa się tak, by zachodził na poprzedni z zakładem przynajmniej 15 cm. Jeśli połać jest nachylona pod kątem mniejszym niż 22°, wówczas zakład powinien być większy, przynajmniej 20 cm. Arkusze membrany dachowej mocuje się do krokwi lub sztywnego poszycia zszywkami, lekko się je naciąga, ale nie napina, żeby folia się nie rozerwała w miejscach mocowania. Pasy membrany się skleja. Wiele produktów ma już fabrycznie przygotowane paski klejące, co ułatwia i przyspiesza prace. Jeśli ich nie ma, używa się do tego taśmy dwustronnie klejącej.

Fabryczne paski klejące mogą być umieszczone po jednej stronie membrany lub po obu. W prostych dachach nie ma znaczenia, który z tych produktów się wybierze, ale przy nieregularnych kształtach połaci membrany z dwoma paskami pozwalają lepiej wykorzystać materiał. Każdy z pasów membrany docina się ukośnie do skosu połaci. Jeśli wzdłuż obu brzegów są paski klejące, membranę można układać raz od lewej, raz od prawej strony, przekręcając rolkę o 180° względem okapu.

Powinno się unikać pionowych połączeń arkuszy folii dachowej. Jeżeli nie jest to możliwe, klei się je nad krokwią, pozostawiając naddatek folii, a sklejenie zawija i mocuje do krokwi zszywkami.

Membrany na płytach OSB

Płyty OSB można pokryć MWK. Ma to jednak zupełnie inny sens niż w jej standardowych zastosowaniach. Takie użycie ma na celu uszczelnienie połączeń płyt i nie wykorzystuje paroprzepuszczalności membrany, ponieważ płyty OSB nie przepuszczają takich ilości pary wodnej jak membrana. Różnice w tej dyfuzyjności są bardzo duże. Ułożenie płyt OSB uszczelnionych MWK na styk z termoizolacją jest więc błędem. Taki dach będzie gromadził wilgoć i w efekcie zgnije. A zatem między ociepleniem a płytami musi być przewidziana przestrzeń wentylacyjna o wysokości około 3 cm.

Papa na sztywnym poszyciu

Sztywne poszycie dachu wykonuje się najczęściej z desek sosnowych lub świerkowych o szerokości 11-15 cm i grubości 20-30 mm. Powinny być one dobrze wysuszone, najlepiej przemysłowo do wilgotności 18%. Dzięki temu płaszczyzna poszycia będzie równa i odporna na deformację.

Specjalne wymagania dotyczą drewna na deskowanie przygotowywane pod pokrycie z blachy cynkowo-tytanowej. Konieczne jest tu zastosowanie drewna nieimpregnowanego mało kwaśnego lub niekwaśnego, o współczynniku pH od 4,5 do 7 (sosna leśna i z Alaski, świerk północny, topola, buk, iroko). Te gatunki są nieszkodliwe w stosunku do stopu cynku i tytanu, mogą więc być stosowanie w bezpośrednim kontakcie z nimi. Lite gatunki drewna sklasyfikowane jako kwaśne (z pH mniejszym od 4,5, na przykład cedr czerwony, dąb, kasztanowiec, modrzew europejski), mogą wchodzić w niekorzystne reakcje z cynkiem i w związku z tym zabronione jest stosowanie ich w kontakcie bezpośrednim. Ponadto większość impregnatów do drewna zawiera składniki chemiczne, które uniemożliwiają bezpośrednie układanie elementów z blachy cynkowo-tytanowej na zaimpregnowanym podłożu, ze względu na korozyjne i niszczące właściwości w stosunku do stopu. Dlatego konieczne jest ułożenie na deskowaniu specjalnych mat separacyjnych lub membran dachowych.

Zamiast tradycyjnych desek można wykorzystać wodoodporne płyty MFP, wiórowe V-100 lub OSB o wymiarach 125 x 250 cm i grubości 15-18 mm. Większe (na przykład 250 x 505 cm) sprawdzą się przy kryciu dużych połaci, mniejsze – na dachach o skomplikowanym kształcie. Mogą mieć one krawędzie proste lub profilowane na pióro i wypust, co gwarantuje większą szczelność warstwy wstępnego krycia. Płyt nie trzeba też impregnować. Ważne jest, aby przy ich stosowaniu sprawdzić minimalne rozstawy podparcia, gwarantujące wymaganą wytrzymałość poszycia.

Papy stosowane do zbudowania warstwy wstępnego krycia pod pokryciem dachu stromego muszą być przeznaczone przez producentów do mocowania mechanicznego. Ich rodzaj i typ trzeba dobrać do kąta nachylenia i temperatury, ponieważ papy oksydowane można mocować w ciepłych okresach roku, modyfikowane SBS – również zimą.

Papy mocuje się do poszycia specjalnymi gwoździami z szerokim łbem (papiakami), spinkami lub wkrętami z podkładkami. Papiaki powinny być ocynkowane, ale jeśli obróbki wykonuje się z miedzi, należy stosować gwoździe miedziane.

Jeśli papa ma być zgrzana, musi zostać ułożona w systemie podwójnym: podkładowa jest wówczas mocowana mechanicznie, a dopiero nawierzchniowa – palnikiem. W takim rozwiązaniu układa się papy raczej pionowo, ale trzeba pamiętać o odpowiednim rozmierzeniu pasm w taki sposób, aby przybijana później (lub między warstwami) kontrłata nie leżała na zakładzie. Z tego samego powodu przy układaniu jednowarstwowym, czyli poziomym w okapie trzeba zamocować dodatkowy pas papy tak, aby płaszczyzna utworzona przez kontrłaty nie była pofalowana. Dotyczy to szczególnie grubych pap. Rozstaw mocowań papy zależy od ich rodzaju, ale zawsze robi się to w górnej, zakrytej zakładem, części pasma papy.

Kontrłaty są ważnym elementem mocującym papy i dlatego wbijając gwoździe lub spinki trzeba wiedzieć, w którym miejscu będą leżały te listwy.

Trafny dobór wstępnego krycia

Decyzja o wyborze materiału do krycia dachu pociąga za sobą wybór warstwy wstępnego krycia. Jest ona izolacją przeciwwilgociową, powinna więc skutecznie zapewnić szczelność przed wodą opadową i umożliwić odprowadzenie pary wodnej z wnętrza domu.

Obecnie wstępne krycie najczęściej wykonuje się z membran wstępnego krycia (MWK). Można je stosować pod każde pokrycie dachowe, ale jest kilka warunków dotyczących jej paroprzepuszczalności i gramatury. Dzięki możliwości położenia ich na krokwiach nie trzeba stosować pełnego odeskowania, co znacząco skraca czas wykonania izolacji i koszt budowy całego dachu.

Z kolei konsekwencją decyzji o pokryciu połaci dachówkami bitumicznymi lub blachą płaską na rąbek rzemieślniczy lub panelami na zatrzask, jest zastosowanie drugiego ze sposobów wstępnego krycia – papy na sztywnym poszyciu. Wprawdzie podnosi ono koszty wykonania dachu, ale dla tych dwóch materiałów jest ono – oprócz zapewnienia szczelności – stabilnym podłożem.

Papa na deskowaniu jest również konieczna, jeżeli dach ma niewielki kąt nachylenia połaci, ponieważ im jest on mniejszy, tym warstwa wstępnego krycia musi być szczelniejsza dla opadów podwiewanych od pokrycie dachowe.

Papę na sztywnym poszyciu stosuje się także wtedy, gdy ułożenie pokrycia odkłada się na później. Wykonanie sztywnego poszycia znacznie podnosi koszt krycia dachu. Wydatki na zakup niezbędnych materiałów są około trzy razy większe niż przy układaniu membrany dachowej. Dlatego już na etapie projektu domu warto dobrze przemyśleć wybór pokrycia dachowego.

Niezależnie od rodzaju materiału na dach wykonanie sztywnego poszycia warto rozważyć, jeśli chcemy wyeliminować ryzyko zagnieżdżenia się pod dachem kun. Nie wystarczy jednak ułożyć deski. Jeśli poddasze ma być użytkowe, dobrze jest wybrać podwójne wstępne krycie: na krokwiach membranę dachową, a dopiero na niej, na kontrłatach – sztywne poszycie. Oprócz tego trzeba jeszcze starannie zabezpieczyć siatką perforowaną wszystkie otwory w okapie, koszu i kalenicy.

Od skuteczności wybranego produktu zależy ochrona konstrukcji dachu przed wilgocią, a tym samym jego żywotność. 

Równoważna dyfuzyjnie grubość powietrza

To współczynnik Sd. Porównuje on dyfuzyjność (paroprzepuszczalność) materiału o określonej grubości do grubości warstwy powietrza o tym samym oporze dyfuzyjnym, przy czym mniejsza grubość powietrza oznacza lepszą paroprzepuszczalność.

Jednostką tego współczynnika jest metr. Przykładowo Sd = 0,015 oznacza, że membrana wstępnego krycia ma takie same własności dyfuzyjne (taką samą paroprzepuszczalność) jak stojące powietrze o grubości 0,015 m, czyli grubości 1,5 cm. Z kolei jeśli membrana ma Sd = 0,15 m, odpowiadająca grubość powietrza wynosi 15 cm, czyli ma 10-krotnie gorszą paroprzepuszczalność niż pierwsza folia.

Jeżeli membrana ma być układana na pełnym deskowaniu, powinna mieć dużą gramaturę i grubość.

Trzecią istotną właściwością jest odporność membrany na działanie promieni UV, ponieważ działają one niszcząco, sprawiając że traci ona swoje właściwości. Dlatego przy planowaniu prac budowlanych należy pamiętać, aby MWK nie leżała na więźbie zbyt długo bez pokrycia zasadniczego, pokrycie musi być ułożone bez szpar i dziur, okap należy jak najszybciej osłonić podbitką, a poddasze wykończyć, ponieważ przez zamontowane w dachu okna promieniowanie UV dociera do nieosłoniętej od wewnątrz membrany.