Żeń-szeń, cytryniec chiński, Szczodrak krokoszowy, Dzwonkowiec kosmaty - rośliny z mocą

Wyjątkowe właściwości kilku roślin uznawanych przez tradycyjną medycynę Wschodu jako wzmacniające fizycznie i psychicznie w pełni potwierdziła współczesna nauka. Co ciekawe, wykazują je gatunki zupełnie ze sobą niespokrewnione i zawierające odmienne substancje.

Żeń-szeń

Sztandarowy przykład rośliny dodającej sił to słynny "korzeń życia", czyli żeń-szeń (Panax ginseng) rosnący w lasach Korei Północnej, wschodnich Chin i Nepalu. Bylina ta w ciągu pierwszych lat życia wytwarza tylko jeden trójpalczasty liść na długim ogonku. W trzecim roku pojawiają się kolejne liście złożone z 5-7 listków, a w czwartym-szóstym - pędy kwiatowe. W czerwcu rozwijają się na nich białe kwiaty, później - czerwone jagody.

Korzeń żeń-szenia przypomina sylwetkę człowieka. Zawiera ginsenozydy, panaksany oraz specyficzny olejek eteryczny. Lista jego zalet jest imponująca. Uzyskiwane z niego preparaty pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając wydolność umysłową i fizyczną, likwidują zmęczenie, wzmacniają system odpornościowy, poprawiają pamięć i zdolność koncentracji, opóźniają procesy starzenia. Obniżają ponadto poziom cukru i cholesterolu we krwi, chronią wątrobę, a nawet wykazują aktywność przeciwnowotworową. Wzmagają również popęd płciowy. Efekty można uzyskać jednak dopiero po pewnym czasie przyjmowania niewielkich dawek preparatów (nie dłużej jednak niż przez miesiąc lub dwa). Lista produktów z żeń-szenia dostępnych w Korei i Chinach zdaje się nie mieć końca. Można kupić rozmaite nalewki, wyciągi, toniki, kapsułki, proszki do rozpuszczania w wodzie, herbatki do zaparzania, napoje w puszkach, cukierki, żeń-szeń kandyzowany, dropsy, gumę do żucia, kosmetyki U nas też pojawia się ich coraz więcej.

Eleuterokok kolczysty

Podobne działanie ma wysoki krzew rosnący we wschodniej Azji - eleuterokok kolczysty (Eleutherococcus senticosus, inaczej Acanthopanax senticosus), nazywany też żeń-szeniem syberyjskim. Rośnie w Chinach, Korei, Japonii, Mandżurii i oczywiście na Syberii. Dorasta do 2,5 m, ma proste pędy gęsto pokryte cienkimi kolcami, stąd jego nazwa gatunkowa. Żółte lub biało-fioletowe kwiaty rozpoczynają kwitnienie w czerwcu. Owocami są czarne jagody.

Kłącza eleuterokoka zawierają szereg związków nazwanych ogólnie eleuterozydami. Produkowane z nich preparaty pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając wydolność umysłową i fizyczną. Wzmagają odporność przy przemęczeniu i osłabieniu organizmu, pomagają w cukrzycy i zaburzeniach krążenia.

Cytryniec chiński

Cytryniec (Schizandra chinensis) jest dwupiennym pnączem (istnieją osobniki męskie i żeńskie) występującym w lasach wschodniej Azji. Pędy osiągają długość 10-15 m. Roztarte liście przyjemnie pachną. Pachną też białawe kwiaty, które zwisają z kątów liści. Ich szypułki wydłużają się w miarę dojrzewania czerwonych soczystych jagód.

Jagody te, bogate w witaminę C i E, olejek eteryczny, kwasy organiczne i szereg specyficznych związków (schizandrole, schizandryny) przypominają w smaku cytrynę. Można jeść je na surowo i dodawać do herbaty. Produkowane z nich proszki i nalewki wzmacniają w stanach wyczerpania fizycznego i psychicznego, uspokajają, przyśpieszają gojenie się ran i chronią wątrobę. Chińczycy owocami cytryńca leczyli przeziębienia i choroby układu pokarmowego.

Różeniec górski

Bylina ta (Rhodiola rosea), czyli złoty korzeń, czarna róża lub różowiec występuje w wielu górskich masywach świata, w tym - szczytowych partiach Tatr i Karkonoszy. Tworzy kłącze osiągające 20 cm średnicy i kilogram wagi, które delikatnie pachnie różą, stąd nazwa rośliny. Wiosną wyrasta z niego wiele nierozgałęzionych pędów długości do 50 cm. Jeśli różeniec rośnie w górach, kwiaty rozwijają się w czerwcu i lipcu, jeśli natomiast posadzimy go na nizinach, kwitnie nawet dwa miesiące wcześniej. Na jednych roślinach pojawiają się kwiaty męskie, na innych żeńskie; żółte, rzadziej ciemnoczerwone.

Najważniejszymi substancjami leczniczymi kłącza są m.in. rozawina, rozyna i rozaryna. Liczne badania właściwości tej rośliny rozpoczęte w latach 60. dwudziestego wieku wykazały, że preparaty z różeńca przede wszystkim podnoszą odporność organizmu na stres i choroby. Ponadto stymulują procesy zapamiętywania oraz zwiększają zdolność koncentracji. Wykazują również działanie uspokajające, są pomocne w stanach rozdrażnienia i bólu głowy, zapobiegają schorzeniom serca, regenerują wątrobę, a nawet działają pozytywne przy zaburzeniach seksualnych. Preparaty z różeńca podawano podobno radzieckim kosmonautom i dostojnikom państwowym.

Szczodrak krokoszowy

Szczodrak (Leuzea carthamoides) przypomina duży oset. Pochodzi ze środkowej Azji, występuje na Syberii i w części Mongolii. Jest byliną. Z czarnego kłącza wyrasta wysoka łodyga (do 180 cm), prosta i miękko owłosiona. Szczodrak kwitnie latem, od drugiego roku wegetacji. Kłącze i korzenie zawierają m.in. ekdysterony, związki poliacetylowe i inulinę. Wzmagają one wydolność fizyczną i umysłową, usuwają zmęczenie, podnoszą odporność organizmu. Mieszkańcy Ałtaju mówili o korzeniu leuzei, że potrafi człowieka wyleczyć z 14 chorób i napełnia go młodością.

Dzwonkowiec kosmaty

Dzwonkowiec (Codonopsis pilosula) jest pnączem dorastającym do 2 m. W naturze oplata drzewa, zwłaszcza rosnące nad brzegami strumieni w lasach północnych Chin i Korei. Duże, żółtozielono-fioletowe kwiaty rozkwitają od czerwca do sierpnia. Czasem nazywany bywa żeń-szeniem ubogich i stosowany jest jako jego zamiennik. Zawarte w korzeniu substancje, m.in. polifruktosany, heteroglikozydy i alkaloidy, podnoszą sprawność fizyczną i psychiczną, zwiększają odporność na stres i stymulują układ immunologiczny. Obniżają ponadto ciśnienie krwi.