Adaptacja poddasza. Poddasze z odkrytą więźbą dachowa

Projekt adaptacji poddasza

O tym, czy pod dachem mają być widoczne krokwie, trzeba zdecydować już na etapie projektowania domu. Musi bowiem zostać zaproponowane takie rozwiązanie, aby było gdzie ułożyć wystarczająco grubą izolację cieplną. Dach to część konstrukcji i zgodnie z wymogami jego współczynnik przenikania ciepła U nie powinien być większy niż 0,2 W/(m2K). Wymagania izolacyjności cieplnej dla przegród w domu jednak stale rosną i od 2017 r. maksymalna wartość współczynnika U wynosi 0,18 W/(m2K), a od 2021 r. już tylko - 0,15 W/(m2K).

Na szczęście wśród inwestorów rośnie świadomość znaczenia energooszczędności. Niektórzy już teraz izolują dachy, uwzględniając współczynnik przenikania ciepła na poziomie 0,11 W/(m2K). W budynkach pasywnych jest on jeszcze niższy, co oznacza, że warstwa izolacji jest jeszcze grubsza.

Sposoby na połączenie więźby

Tradycyjne złącza ciesielskie. Konstrukcja więźby dachowej od wieków scalana była za pomocą złączy ciesielskich. Takie rozwiązanie stosuje się też dziś, jeśli chcemy uzyskać rustykalny klimat poddasza - widoczne elementy konstrukcji dachu podkreślą naturalny charakter pomieszczeń. Złącza takie polegają na wykonaniu w drewnianych elementach odpowiednich wcięć i połączenia ich na przykład na czop, zakładkę prostą czy wrąb. Wycięcia w krawędziakach nie mogą być głębsze niż 1/3 wysokości przekroju, aby zanadto nie osłabić elementu więźby (tradycyjne połączenia obniżają wytrzymałość elementów do 30%). Złącza ciesielskie często dodatkowo wzmacnia się kołkami drewnianymi lub śrubami. Kołki drewniane stosuje się tam, gdzie konstrukcja mogłaby być narażona na korozję stali. Wykonuje się je ze zdrowego, bezsęcznego drewna, o średnicy 10-50 mm.

Tradycyjne złącza ciesielskie łączy się również na klej. Dzięki temu konstrukcja nie jest osłabiona wycięciami ani elementami łączącymi, a poszczególne jej części przylegają do siebie na całej powierzchni. Tradycyjna metoda budowy konstrukcji dachowej pochłania jednak dużo czasu - poszczególne elementy trzeba bowiem odpowiednio przyciąć i dopasować do pozostałych. Mankamentem wykonywania tradycyjnych połączeń ciesielskich jest też to, że należy zużyć sporo drewna. Przekroje muszą być odpowiednio większe, aby zniwelować straty związane z osłabieniem elementów przez wykonanie odpowiednich wrębów.

Więźba połączona metalowymi łącznikami. Od kilkunastu lat w Polsce dużą popularnością cieszą się metalowe łączniki do więźby. Mogą być one ukryte (w trakcie montażu zagłębia się je w drewnie, np. sworznie czy pierścienie) lub widoczne - przytwierdzane bezpośrednio do powierzchni elementów (np. płytki perforowane, kolczaste). W przypadku niewidocznych łączników łatwiej jest uzyskać wygląd więźby zbliżony do efektu rękodzieła, czyli tradycyjnej konstrukcji z połączeniami ciesielskimi.

Metalowe łączniki do drewnianych elementów więźby

Sworznie. To łączniki często stosowane w więźbach dachowych ze względu na możliwość łączenia elementów, których zadaniem jest przenoszenie dużych obciążeń. Sworznie wykonywane są ze stali węglowej walcowanej. Są to pręty o średnicy 10-24 mm, z oszlifowanymi końcami, które nie kaleczą drewna. Wymagania dotyczące sposobu rozmieszczenia i wiercenia otworów na sworznie są identyczne jak w przypadku śrub.

Pierścienie zębate. Są to łączniki wykonane z blachy stalowej, której krawędzie odpowiednio rozcięto, a następnie zagięto przemiennie (pierścienie dwustronne) lub jednostronnie (pierścienie jednostronne). Te ostatnie są używane, gdy w złączu występuje blacha stalowa, a pierścienie dwustronne są przeznaczone do wykonywania bezpośrednich połączeń elementów drewnianych. Pierścienie zębate mogą być okrągłe, owalne lub prostokątne. Czasem również są stosowane łączniki z płytki z obustronnie rozmieszczonymi kolcami. Pierścienie zębate wciskane są w drewno bez uprzedniego wykonywania gniazd lub wcięć. Stosuje się je w więźbie prefabrykowanej.

Płytki perforowane (gwoździowe). Produkowane są z blachy stalowej ocynkowanej o grubości 0,8-2 mm. Mają fabrycznie, precyzyjnie wycięte, okrągłe lub owalne otwory na gwoździe. Wielkość płytek oraz liczba i rozmieszczenie gwoździ, jakie trzeba wbić, obliczane są w projekcie tak, aby połączenie miało optymalną wytrzymałość. Do wykonywania takich połączeń nadają się gwoździe karbowane albo skrętne. Łączniki perforowane mogą mieć postać płytek do łączenia elementów w tej samej płaszczyźnie albo kątowników do scalania krawędziaków, które muszą być połączone pod określonym kątem.

Płytki kolczaste. Produkowane są z ocynkowanej blachy stalowej w kilku wielkościach i wysokości kolców od 8 do 20 mm. Wielkość i dokładne rozmieszczenie płytek określane są w projekcie gotowych wiązarów. Duża liczba kolców na płytkach sprawia, że mniejszy wpływ na osłabienie konstrukcji mają miejscowe drobne wady drewna. Niestety, płytki kolczaste, podobnie jak pierścienie zębate, wtłacza się w drewno za pomocą specjalnej prasy w zakładzie prefabrykacji.

Sposoby na odsłonięcie krokwi

Izolacja układana między krokwiami musi być odpowiednio gruba, a najlepiej jeszcze osłonięta dodatkową warstwą ocieplenia (jednowarstwowy układ izolacji, czyli tylko między belkami, powoduje niestety powstawanie mostków liniowych od drewna). Ponieważ standardowo wysokość krokwi wynosi 18-20 cm, zwykle nie wystarcza to, aby więźba nadal była widoczna od wewnątrz pomieszczenia. Są jednak sposoby, by odsłonić krokwie, nie pogarszając znacząco izolacyjności cieplnej dachu.

Krokwie z drewna. Te z litego wystają tylko kilka centymetrów, bo z niego nie da się uzyskać bardzo dużych belek: mogą mieć wysokość do 24 cm, na zamówienie do 30 cm. Takie krokwie robi się najczęściej z drewna sosnowego lub świerkowego. Ponieważ będą one częściowo widoczne, drewno powinno być czterokrotnie strugane. Wtedy jest bardziej odporne na ogień i trudniejsze do zaatakowania przez owady. Na widoczną konstrukcję nie powinno się kupować drewna zabezpieczonego barwnym impregnatem, bo nie da się go usunąć.

Krokwie mogą też być wykonane z drewna klejonego. Wtedy są większe - nawet do ponad 60 cm. Drewno klejone powstaje z połączenia ze sobą kilku lub kilkunastu warstw podłużnych listew drewnianych (lameli) o grubości 18-45 mm (najczęściej 33 lub 40 mm). Element klejony może mieć dowolną długość dzięki łączeniu kolejnych listew za pomocą złączy klinowych, wyfrezowanych na końcach. Krokwie z drewna klejonego są również czterostronnie strugane, czasem też frezowane oraz impregnowane. Mogą być także fabrycznie polakierowane lub pokryte bejcą. Takie belki mają prawie dwukrotnie większą wytrzymałość niż lite drewno przy stosunkowo małym ciężarze.

Krokwie z belek dwuteowych. Najpopularniejsze są belki ze stopkami z drewna litego lub klejonego i środnikiem z płyty OSB lub ze sklejki. Mogą też być w całości wykonane z drewna klejonego. Belki dwuteowe są lżejsze od krokwi z drewna litego. Niestety, drewniana stopka ma stosunkowo niewielką wysokość (38 lub 48 mm) i szerokość (48, 58 lub 70 mm), więc widoczna część belki nie będzie zbyt duża. Innym rozwiązaniem jest użycie belek stropowych zamiast krokwiowych o szerszej stopce (89 mm). Ze względów konstrukcyjnych belki dwuteowe rozmieszcza się gęściej (co 50-75 cm) niż krokwie z drewna litego.

Doklejane belki. Doklejane krawędziaki najpierw łączy się z krokwiami za pomocą drewnianych kołków. Następnie tuż przed zmontowaniem powierzchnie styku smaruje się klejem do drewna. Doklejane drewno nie musi mieć takiej szerokości jak krokwie. Warto jednak dobierać wielkość widocznych elementów zależnie od rozstawu krokwi. Im jest on większy (120-150 cm), tym masywniejsze mogą być elementy, które będą widoczne. Jeśli rozstaw jest mniejszy (50- -100 cm), warto zadbać, by doklejane krawędziaki były delikatniejsze.

Skrzynki. Powstają z połączenia ze sobą trzech desek. Ponieważ efekt w dużym stopniu zależy tu od dokładności wykonania, skrzynkę warto zmontować przed zawieszeniem, używając kleju do drewna, kołków drewnianych lub stalowych kątowników i wkrętów do drewna.

Słupy na poddaszu

Oprócz eksponowania belek konstrukcyjnych na poddaszach często pojawiają się słupy, które wyglądają ciekawie i dynamizują przestrzeń. Dobrze jest sprawdzić w projekcie domu, czy zostały one właściwie rozmieszczone, tak aby nie utrudniały zagospodarowania wnętrza. Jeśli słup wypadnie np. pośrodku niewielkiego pomieszczenia, na pewno będzie ono niewygodne w użytkowaniu. Słup nie powinien również znajdować się naprzeciwko okna, bo mógłby ograniczać dostęp naturalnego światła. Dobrym rozwiązaniem jest wkomponowanie go w ścianę działową.

Kolor belek konstrukcyjnych

Ciemne drewno będzie bardziej zwracać uwagę, zwłaszcza że zwykle kontrastuje z jasnym kolorem skosów. Mniej dominujące jest drewno utrzymane w naturalnych kolorach sosny czy świerku, z których najczęściej wykonuje się więźbę dachową. Stonowany wygląd zapewniają też belki bejcowane na biało, z zachowaniem widocznych słojów drewna. Konstrukcja w takiej jasnej tonacji zbytnio nie przytłoczy, sprawi wrażenie lżejszej i nie ograniczy przestronności pomieszczenia ze skosami.