Polski azbest w liczbach

Ambitny program. 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę ustanawiającą "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032", zmodyfikowaną 15 marca 2010 r. Stanowi ona podstawę ambitnego programu, opartego również na wielu aktach prawnych. Wśród nich jedne z najważniejszych to Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 1997 r. oraz Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (właśnie ten dokument określa termin 2032 r. jako graniczny dla całkowitej likwidacji obecności azbestu w polskim budownictwie).

Punkt zero. Przystępując do realizacji tego pierwszego programu, z 2002 r., przyjęto ustalenia, które pozwoliły określić "punkt zero", czyli miejsce odbicia - oszacować ilość azbestu, którym zaśmieciliśmy nasz kraj i którego należy się pozbyć. Zgodnie z wyliczeniami, do roku 2000 w Polsce znajdowało się 15 466,5 tys. Mg wyrobów zawierających azbest (Mg to megagram, czyli jednostka służąca do określania ilości odpadów; 1 megagram to tyle samo, co tona). Chodziło głównie o pokrycia dachowe, ale także elewacje, rury oraz drogi. Uruchamiając wyobraźnię i próbując jakoś przełożyć tę liczbę na dająca się ogarnąć rzeczywistość, można śmiało powiedzieć, że zostaliśmy przez poprzednie dekady dosłownie zalani azbestem

Początki programu. Zgodnie z pierwotnymi harmonogramami (tymi z 2002 r.) założono, że azbest będzie stopniowo deponowany na 84 krajowych składowiskach, w następujących transzach: około 35% odpadów (czyli 5413 tys. Mg) do 2012 r., około 40% (6187 tys. Mg) w okresie 2013-2022 r. i około 25% (3867 tys. Mg) w latach 2023-2032. Wstępne oceny realizacji tych zamierzeń, przeprowadzone przez rząd w 2008 r. pokazały, że choć kierunek i środki wybrano słuszne, to w ich realizacji bardzo ciężko przebić się do świadomości społecznej - decydentów i mieszkańców. Oczywiście niebagatelne znaczenie miały tu (i mają dalej) koszty związane z takimi przedsięwzięciami. Na podstawie szacunkowych danych ustalono, że w latach 2000-2006 zeskładowano zaledwie 962 000 Mg odpadów zawierających azbest - czyli niespełna 18% ilości przewidzianej w pierwszym etapie, do końca 2012 r. Co więcej, część z tych tys. ton odpadów (nieokreślona pod względem wielkości) trafiła do miejsc nieprzeznaczonych do składowania szkodliwych materiałów.

Realizację obowiązującego obecnie, wspomnianego rządowego programu na lata 2009-2032, po raz pierwszy oceniono w maju 2011 r., w raporcie-informacji wydanej przez Ministerstwo Gospodarki. Ustalono, że w okresie 2009-2010 unieszkodliwiono 214,8 tys. Mg azbestu, co w sumie dawało udokumentowane 1,25 mln Mg materiałów usuniętych od roku 2000 (z ponad 15,4 mln całości "kłopotu"). Jak oceniali autorzy dokumentu: "Tempo usuwania wyrobów zawierających azbest jest niewielkie, jednakże można zauważyć tendencję wzrostową. Aby osiągnąć założony cel, (...) należy czterokrotnie zwiększyć tempo usuwania i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych."

Stan na dziś. W sierpniu 2015 r. ukazała się najświeższa informacja Ministerstwa Gospodarki, obejmująca sumarycznie lata 2009-2014. Co z niej wynika?

Udokumentowana ilość usuniętych i składowanych odpadów azbestowych w ostatnich latach wyniosła: 108,4 tys. Mg w 2011 r., 122,6 w 2012 r., 146,7 w 2013 r. i 165,9 w 2014 r. Daje to łącznie o około 1,76 mln Mg już usuniętego i składowanego azbestu, a więc blisko 11% całej założonej do końca projektu ilości materiału, którego trzeba się pozbyć. Dodajmy dla porządku, że z nieusuniętych dotąd ponad 13 mln Mg azbestu około 1,4 mln znajduje się w drogach niegdyś utwardzanych odpadami zawierającymi ten materiał. Nie są one i nie będą usuwane, a więc pozostaną tam, gdzie się znajdują - podlegając jedynie zabezpieczeniu przed uwalnianiem się do środowiska.

Tempo prac wyraźnie rośnie, choć wciąż jest zbyt powolne i nawet nie zbliżyliśmy się do zakładanego w raporcie z 2011 r. jego czterokrotnego zwiększenia. Przyczyny są różne. Ustalono na przykład, że do końca ub.r. wciąż aż 16% gmin nie wprowadziło żadnych danych do centralnej Bazy Azbestowej, zawierającej zbiorcze informacje na temat inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Właśnie ta baza ma stanowić podstawę do oceny realizacji rządowego programu. Jak pokazały badania Federacji Zielonych "Gaja", przeprowadzone w 2014 r., zaledwie 24% gmin deklaruje, że azbestowa inwentaryzacja na ich terenie jest rzetelna, a 9% przyznaje, że w ogóle nie dysponuje żadnymi danymi na ten temat. Z kolei z planowanych kilkanaście lat temu 84 składowisk krajowych w końcem 2014 r. funkcjonowało tylko 35. Mogą one przyjąć jeszcze 1,60 mln m3 tego materiału. W najbliższych latach, dzięki budowie nowych i rozbudowie istniejących składowisk odpadów azbestu, powinno pojawić się drugie tyle wolnej powierzchni. (wsk)

• około 15,4 mln Mg - Taka była według wyliczeń ilość wyrobów zawierających azbest i znajdujących się w naszym otoczeniu w 2000 roku.
• 5,41 mln Mg - Tyle azbestu planowano usunąć do roku 2012 w pierwszej wersji rządowego planu.
• 0,96 mln Mg - A tyle wyniosła wg szacunkowych danych ilość usunięta w okresie 2000-2006. Domków z eternitem wciąż pełno od Bałtyku po Tatry - wymiana ich pokrycia będzie korzystna dla zdrowia mieszkańców i doda urody budynkom
• 1,76 mln Mg - Mniej więcej tyle azbestu ubyło już w sumie z naszych budynków od początku XXI wieku.
• 11,6 mln Mg - A to skala wyzwania, czyli azbest, którego musimy się jeszcze pozbyć do 2032 r. Wciąż bardzo dużo! Produkcja wyrobów zawierających azbest, ich stosowanie oraz obrót nimi są karane grzywną, ograniczeniem wolności lub jej pozbawieniem od 3 miesięcy do 5 lat.