7 pytań o fundamenty domu

Ławy fundamentowe i wzniesione na nich murowane ściany fundamentowe można wykonać samodzielnie. Potrzebny do tego beton da się „ukręcić” w betoniarce i nie trzeba sprowadzać go z wytwórni. Tradycyjne sposoby posadawiania są też doskonale znane wszystkim ekipom budowlanym. Ławami i ścianami zajmie się ta sama ekipa murarska, która wykona większość prac budowlanych w naszym domu.

Fundamenty tradycyjne w pigułce

• Ich budowa trwa dość długo – nawet do miesiąca.
• Wymagają starannej hydroizolacji, odpowiednio dobranej do rodzaju gruntu i poziomu wody gruntowej.
• To rozwiązanie znane i sprawdzone. Wykonawcy rzadko popełniają błędy podczas budowy takich fundamentów.
• Do budowy ław fundamentowych wystarczy beton niższej klasy, na ściany fundamentowe stosuje się najczęściej bloczki betonowe.
• To rozwiązanie przyjmuje się w większości projektów gotowych domów jednorodzinnych.
  
  

Głębokość posadowienia domu

Tradycyjne fundamenty muszą być posadowione poniżej poziomu przemarzania gruntu. W zależności od stref, na które podzielony jest nasz kraj, poziom ten wynosi 0,8-1,4 m. Trzeba wiedzieć, że zbyt płytko posadowione fundamenty mogą być narażone na wysadziny mrozowe. Z kolei zbyt głębokie wykopy mogą zbliżyć konstrukcję do wód gruntowych, co będzie wymagać np. solidniejszej, przez co droższej hydroizolacji.

1. Jak zrobić wykopy?

Wykop pod fundamenty domu jednorodzinnego może być duży powierzchniowo, z płaskim dnem, na którym staną szalunki. Może to też być częściowo wybrany grunt, z rowami jedynie pod ławy fundamentowe. Wykopy szerokoprzestrzenne wykonuje się wtedy, gdy działka znajduje się na gruntach niezbyt spoistych, albo gdy dom ma być w całości lub częściowo podpiwniczony. Czasem na dnie wykopu szerokoprzestrzennego robi się też wykopy pod ławy.

Zanim przystąpi się do robienia wykopów, konieczne jest wytyczenie obrysu ścian przez geodetę. Wyznaczyć można krawędzie lub osie i narożniki ścian. Między tymi punktami zakłada się ławy drutowe, wzdłuż których robi się wykopy.

Na początku zdejmuje się warstwę urodzajnej gleby, czyli humus, która ma 20-40 cm grubości. Usuwa się ją z całej powierzchni przewidzianej na dom oraz z przylegającego do niego pasa o szerokości ok. 2 m, a także z terenu pod tarasy i podjazdy.

Na koniec prac fundamentowych wykopy trzeba zasypać. Jeśli grunt na działce jest niespoisty, do zasypania zaizolowanych fundamentów wystarczy ziemia z wykopów lub piasek ze żwirem. Gdy mamy grunt spoisty, a wokół fundamentów ułożony jest drenaż, wtedy wykop wypełnia się żwirem albo keramzytem. Grunt spoisty po wsypaniu do wykopu wymaga starannego zagęszczenia. Po zasypaniu wykopu teren wokół budynku kształtuje się z przynajmniej 5-procentowym spadkiem od strony ścian.

Wykopów nie wypełnia się ziemią ilastą, bo taka zwiększa objętość pod wpływem wilgoci. Nie wolno też stosować do tego gruzu.

2. Z czego zbudować fundamenty?

Bloczki betonowe. O grubości 12, 25 lub 38 cm to najczęściej wybierany materiał na ściany murowane. Sprawdzą się na gruntach spoistych i niespoistych, gdy poziom wód gruntowych nie jest wysoki. Są mrozoodporne, wytrzymałe na ściskanie i mają niewielką nasiąkliwość.

Żelbet. Betonowe fundamenty monolityczne są szczelniejsze, a także łatwiejsze do zaizolowania niż murowane. Ważną cechą zbrojonego betonu jest też jego wysoka nośność. Wykonywanie ścian monolitycznych odbywa się równocześnie z budową ław.

Pustaki zasypowe. To elementy z betonu lekkiego lub keramzytobetonu, które ustawia się podobnie jak bloczki. Stabilność takiej konstrukcji zapewnia beton umieszczany w komorach utworzonych między ściankami pustaków.

3. Jak przygotować szalunek?

Po zrobieniu wykopów na ich dnie ustawia się szalunki ław, monolitycznych ścian i stóp fundamentowych. Szalunki zwykle robi się z desek o grubości około 3 cm. Deski można zastąpić płytami OSB, specjalną sklejką szalunkową lub zwykłą. Można też zastosować szalunki przestawne, które skracają i znacznie ułatwiają pracę. Wykonane dzięki nim ściany fundamentowe mają bardzo równą i gładką powierzchnię, łatwą do zaizolowania.

Po tygodniu od rozdeskowania ławy fundamentowe można obciążyć, czyli rozpocząć wznoszenie ścian fundamentowych.

Mieszankę betonową można też wylewać bezpośrednio do wykopów wyścielonych grubą folią hydroizolacyjną. W wykopie umieszcza się też zbrojenie. Aby ocieplić taki fundament, przed betonowaniem w wykopie należy umieścić płyty termoizolacyjne. 

4. Jak ułożyć zbrojenie?

W przypadku tradycyjnych fundamentów pod niewysoki budynek najczęściej zbroi się tylko ławy. Gdy dom jest większy, może okazać się potrzebny wieniec żelbetowy spinający murowane ściany fundamentowe. Zazwyczaj jest on konieczny na wysokich ścianach piwnicznych.

Na dnie wykopu, między ściankami szalunku, wykonawcy zwykle układają warstwę chudego betonu. Gdy beton stwardnieje, ustawia się na nim zbrojenie z prętów, spiętych strzemionami z drutu wiązałkowego. Przestrzenne elementy zbrojenia ustawia się na podkładkach dystansowych.

Zbrojenie ścian monolitycznych tworzy najczęściej kilka rzędów prętów, połączonych pionowymi strzemionami.

Przejścia instalacji wodno-kanalizacyjnej

Rury instalacji wodnej muszą być ułożone poniżej głębokości przemarzania, najczęściej więc są przepuszczane pod ławą fundamentową. Wystarczy do tego fragment giętkiej rury osłonowej, przez który później przeprowadzi się właściwą instalację wodną. Po zewnętrznej stronie budynku rura osłonowa powinna być wystawiona ponad powierzchnię terenu, a od środka – ponad poziom zaplanowanej podłogi na gruncie.

Z kolei instalacja kanalizacyjna może być ułożona wyżej niż wodna, więc gdy ma przechodzić przez ławę fundamentową, najlepiej rurę osłonową przeprowadzić przez deskowanie, zanim się ją zabetonuje.

Rury instalacji kanalizacyjnej trzeba też rozprowadzić w podbudowie, pod podłogą na gruncie, zachowując około 3-procentowy spadek w kierunku odpływu ścieków.

5. Jak ocieplić fundamenty?

Do ocieplania ścian fundamentowych powinny być stosowane materiały nienasiąkliwe, odporne na uszkodzenia mechaniczne, gnicie i rozwój pleśni. Nadaje się do tego hydrofobizowany styropian EPS oraz płyty z polistyrenu ekstrudowanego XPS. Zastosowanie perymetrycznych płyt styropianowych lub płyt XPS uzależnione jest od warunków hydrogeologicznych, w jakich dana izolacja będzie pracowała. Jeśli w miejscu posadowienia poziom wód gruntowych jest niższy niż poziom izolacji lub gdy przewidziane jest zastosowanie drenażu opaskowego, dopuszcza się zastosowanie płyt styropianowych. Jeżeli z kolei poziom ten jest wysoki i istnieje ryzyko wystąpienia tzw. parcia hydrostatycznego, zaleca się użycie płyt XPS.

Za stosowaniem styropianu przemawiają niższa cena i jego dobre właściwości cieplne: płyty mają współczynnik λ na poziomie 0,030-0,045 W/(mK). Jeśli zależy nam na cienkiej warstwie, odporności na zawilgocenie i uszkodzenia, warto zastosować płyty XPS.

Dom bez piwnicy

W budynkach energooszczędnych zwykle nie wykonuje się piwnic. Wynika to z trudności uniknięcia konstrukcyjnych mostków cieplnych. Jeśli piwnica nie jest ogrzewana, to wymagane jest docieplenie stropu od strony piwnicy. Nawet po dociepleniu stropu będzie jednak występował mostek termiczny w miejscu łączenia stropu oraz ścian. Można go ograniczać przez docieplenie fragmentu ściany poniżej stropu.

6. Jak zaizolować fundamenty przed wilgocią?

Rodzaj hydroizolacji dobiera się po analizie warunków gruntowo-wodnych. Jeśli grunt jest przepuszczalny (piaski, żwiry), a poziom wody gruntowej niski, i nie ma ryzyka, że będzie ona napierała na ściany – wystarczy izolacja lekka (przeciwwilgociowa). Średnią lub ciężką musimy wybrać wtedy, gdy poziom wody gruntowej jest wysoki (te warianty hydroizolacji zabezpieczają przed wodą wywierającą napór hydrostatyczny na fundament).

Zwykle lekkie pionowe izolacje wykonywane są z roztworów lub emulsji asfaltowych, czasem lepiku lub papy klejonej lepikiem do podłoża. Poziomą izolację na ławach robi się z papy.

Obecnie najpopularniejszym sposobem zabezpieczania przed wodą fundamentów domów jednorodzinnych jest bezspoinowa izolacja z mas bitumicznych.

Przy wyborze izolacji rolowych warto wybrać papy samoprzylepne. Ich montaż jest prosty – aplikacja papy samoprzylepnej wymaga jedynie zerwania elementów zabezpieczających stronę spodnią stronę i pasek brzegowy. Warto jednak pamiętać, że warunkiem skutecznego przylegania membrany do podłoża jest odpowiednie jego przygotowanie. W tym celu trzeba skorzystać z polecanych do tego gruntów.

MOTTO: Wyróżnia się dwa typy hydroizolacji: poziomą – biegnącą w poprzek konstrukcji lub rozkładaną na niej na płasko, oraz pionową – zabezpieczającą pionowe elementy fundamentów.

7. Jak zbudować podłogę na gruncie?

Typowy układ warstw w podłodze na gruncie wygląda następująco: podsypka, na której opiera się betonowa płyta, na płycie izolacja przeciwwilgociowa i termiczna oraz podkład betonowy. Pewne odstępstwa wynikają z umiejscowienia izolacji cieplnej lub przeciwwilgociowej. Różnice mogą też wystąpić w zależności od rodzaju zastosowanego podkładu podłogowego, dotyczą jednak głównie wyglądu i grubości tej warstwy.

Ocieplenie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wystarczy, aby współczynnik U dla podłogi na gruncie nie przekraczał 0,30 W/(m2K). Przy dostępnych obecnie materiałach izolacyjnych, których współczynniki przewodzenia wahają się od 0,03 do 0,04 W/(mK), oznacza to ułożenie jedynie 10-centymetrowej warstwy izolacji termicznej. Warto jednak zdecydować się na warstwę o większej grubości – około 15 cm lub nawet 20 cm.

Do ocieplenia podłogi na gruncie używa się styropianu odmiany dach/podłoga, polistyrenu ekstrudowanego lub keramzytu. Najlepiej, jeśli izolacja jest ułożona od strony zimniejszej, pod izolacją przeciwwilgociową.

Hydroizolacja. Przeciwwilgociowe zabezpieczenie podłogi najczęściej robi się z dwóch warstw papy. Najpierw układa się pasy pierwszej warstwy, klejąc ją lepikiem do podłoża. Łączy się je, zachowując 10-centymetrowe zakłady. Następnie lepikiem przykleja się warstwę drugą, pamiętając o odpowiednich zakładach. Jeśli używamy papy termozgrzewalnej, lepik nie będzie potrzebny. Papa nadaje się tylko na twarde i suche podłoża.

Izolacja przeciwwilgociowa jest wykonywana też z folii płaskiej, nie cieńszej niż 0,2 mm. Najkorzystniej jest użyć takiej o grubości od 0,4 do 2 mm. Można ją układać na świeżym betonie oraz bezpośrednio na podsypce lub na płytach termoizolacyjnych.

Folię układa się jednowarstwowo. Zakłady między poszczególnymi jej pasami nie mogą być węższe niż 10 cm. Warto uszczelnić je taśmą jednostronnie lub dwustronnie przylepną.

Zamiast taśmy można sięgnąć po masę klejąco-uszczelniającą. Można też wykorzystać folię samoprzylepną.