Dom po rozwodzie - podział majątku

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków oraz każdego z nich z osobna. Do ustanowienia wspólności nie jest konieczne żadne oświadczenie małżonków.

Majątek wspólny

Wspólność ustawowa to inaczej wspólność łączna, czyli bezudziałowa. Oznacza to, że w jej trakcie nie można określić wysokości udziału, jaki przysługuje każdemu małżonkowi.

Przedmioty majątkowe, które tworzą majątek wspólny to:

- wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (czyli z umów-zleceń, umów o dzieło, z prowadzonej dodatkowo działalności gospodarczej),

- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (czyli np. zarówno dochody z dzierżawy działki kupionej za wspólne środki po ślubie, jak i czynsze z najmu mieszkań, które małżonkowie mieli przed ślubem),

- środki zgromadzone na rachunku bankowym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków.

Majątek odrębny

Oprócz majątku wspólnego każdy z małżonków posiada jeszcze majątek odrębny (osobisty). W jego skład wchodzą przedmioty majątkowe:

- nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (kupione przed ślubem),

- nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

- służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (są to między innymi kosmetyki, odzież, akcesoria niezbędne do wykonywania pracy czy spędzania czasu wolnego),

- uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (wyjątkiem będzie renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej - renta ta wchodzi do majątku wspólnego),

- uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków (nagrody w konkursach literackich, sportowych, teleturniejach),

- nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (czyli np. samochód zakupiony za wygraną w maratonie),oraz prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, a także prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (przykładem jest prawo dożywocia ustanowione na rzecz jednego z małżonków).

Podstawową cechą majątku osobistego jest to, że w chwili rozpadu małżeństwa nie podlega on podziałowi i zawsze należy do jednego z małżonków. Jeśli małżonkowie kwestionują przynależność danego dobra do majątku odrębnego, wówczas małżonek zainteresowany rozstrzygnięciem tego sporu może wytoczyć przeciwko drugiemu małżonkowi powództwo o ustalenie, czy dany przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego.

Ustanie wspólnoty

W trakcie trwania wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może też rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w udziale. Podział majątku (zarówno sądowy, jak i umowny) jest możliwy z chwilą, kiedy ustaje wspólność majątkową.

W trakcie małżeństwa możliwe jest to wówczas, gdy:

- małżonkowie postanowią zawrzeć umowę o rozdzielność majątkową (czyli intercyzę, która może być podpisana przed ślubem, ale także po kilku latach małżeństwa),

- sąd ustanowi rozdzielność majątkową,

- jedno z małżonków zostanie ubezwłasnowolnione,

- w stosunku do jednego z małżonków zostanie ogłoszona upadłość,

- sąd orzeknie separację małżonków.

Z chwilą ustania małżeństwa rozdzielność następuje w momencie:

- rozwodu; wspólność ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego,

- śmierci jednego albo obojga małżonków,

- uprawomocnienia się wyroku unieważniającego małżeństwo.

Do podziału majątku wspólnego małżonków może dojść na podstawie zgodnej umowy zawartej przez małżonków lub na mocy orzeczenia sądu.

Umowny podział majątku

Jeśli małżonkowie zgodnie dojdą do porozumienia w sprawie podziału, unikną długich i często przykrych dla stron sporów sądowych. Dodatkowym atutem podziału umownego jest też to, że strony mogą go ograniczyć tylko do niektórych składników majątku (np. nieruchomości), odkładając podział pozostałych (np. sprzętu AGD) na później. Przy podziale sądowym takie działanie jest niemożliwe; sąd dokona od razu podziału całości wspólnego majątku.

Podziału dokonuje się w formie umowy, przy czym jeśli w skład podziału wchodzi nieruchomość, wymagana jest forma aktu notarialnego (koszt należnej taksy notarialnej zależy od ogólnej wartości majątku podlegającego podziałowi). Umowa wyszczególnia posiadane przedmioty (w tym nieruchomości), określa ich wartość i przyporządkowuje każdy z nich konkretnemu małżonkowi wraz ze wskazaniem ewentualnych dopłat.

Sądowy podział majątku

Jeżeli małżonkowie nie potrafią sami dojść do porozumienia w sprawie umownego podziału majątku, pozostaje im jego podział w sądzie. Właściwy będzie wydział cywilny sądu rejonowego miejsca położenia majątku. Od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej pobiera się opłatę stałą w wysokości 1000 zł. Jeżeli natomiast wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, opłata stała wynosi 300 zł.

Aby rozpocząć postępowanie o podział, należy złożyć wniosek, który powinien zawierać między innymi następujące elementy:

- wyszczególnienie składników majątku podlegających podziałowi wraz z określeniem ich wartości,

- przedstawienie dowodów na prawa do majątku odrębnego (np. wskazanie, że samochód był zakupiony przed zawarciem małżeństwa, a działka została odziedziczona po rodzicach),

- załączniki (takie jak umowy, testamenty, odpisy z ksiąg wieczystych).

Wraz z wnioskiem o podział majątku należy sądowi przedstawić dokument, który potwierdza ustanie wspólności majątkowej (np. prawomocny wyrok rozwodowy).Skład i wartość (określona według cen rynkowych z daty podziału) majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Jeśli między małżonkami istnieje rozbieżność co do wartości majątku, niezbędne może się okazać powołanie biegłego. Dotyczy to najczęściej wyceny nieruchomości. Za opinie sporządzoną przez biegłego płacą małżonkowie.

Sądowy podział majątku wspólnego może nastąpić przez:

- podział w naturze (fizyczny podział rzeczy) - dotyczy głównie nieruchomości, pod warunkiem że istnieje techniczna i prawna możliwość wyodrębnienia w jednym domu dwóch odrębnych lokali (jeśli w wyniku podziału powstaną różnice w powierzchni, sąd określi wysokość koniecznej dopłaty ze strony jednego z małżonków),

- przyznanie rzeczy (nieruchomości) jednemu z małżonków na wyłączną własność z jednoczesnym obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka,

n sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Gdy zostały ustalone spłaty lub dopłaty, sąd wyznacza termin i sposób ich uiszczenia. Przy rozłożeniu dopłat i spłat na raty, terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać 10 lat.

* * *
Małżeńskie rozliczenia to kwestia delikatna i nie zawsze udaje się ją szybko rozwiązać. Nie ma tu jednak potrzeby pośpiechu. Z żądaniem podziału majątku dorobkowego można wystąpić do sądu także kilka lat po rozwodzie czy formalnej separacji. To uprawnienie się nie przedawnia, można się zatem spokojnie zastanowić nad sposobem uregulowania rozliczeń finansowych