Budowanie obiegu zamkniętego

Państwa UE zobowiązały się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Dla osiągnięcia tego celu, szczególnie ważne jest przejście na systemy produkcyjne i konsumpcyjne zbliżone do obiegu zamkniętego. Jedną z pionierskich prób przygotowania do nadchodzącej transformacji w Polsce jest projekt „Dekarbonizacja procesów budowlanych”*.

Witajcie w krainie GOZ

Gospodarka Obiegu Zamkniętego (GOZ) to system gospodarczy, w którym minimalizuje się zużycie surowców, ilość odpadów oraz emisje i straty energii poprzez tworzenie zamkniętych pętli procesów – gdzie odpady z jednych są wykorzystywane jako surowce dla innych. Rewolucyjne zmiany nadchodzą wraz z nowelizacją tzw. dyrektywy budynkowej. Od roku 2027 obowiązkowe stanie się analizowanie całego cyklu życia budynków – od pozyskania materiałów, przez budowę, użytkowanie, aż do rozbiórki i ew. powtórnego wykorzystania.

Zamknięty obieg - jak to (nie) działa? 

Hasło 3xR: reduce, reuse, recycle – podpowiada, jaka jest właściwa hierarchia. Najpierw redukcja (ograniczanie wyburzeń i generowania odpadów), później reuse (wtórne użycie budynków w całości lub ich części – wyposażenia, wyrobów budowlanych), dopiero później recykling – przetworzenie odpadów, oznaczające zwykle spore nakłady energii. „Materiały naturalne”, czyli niskoprzetworzone wyroby pochodzenia roślinnego są ciekawą, odrębną grupą, ponieważ mogą krążyć w naturalnych cyklach – np. być poddawane kompostowaniu.

Całe życie (budynku) do analizy 

Jednym z celów wdrażania idei GOZ jest obniżenie całkowitego śladu węglowego, rozumianego jako suma emisji gazów cieplarnianych podczas pełnego cyklu życia budynku. Dotąd w architekturze koncentrowaliśmy się na fazie użytkowania. Tymczasem każdy „etap życia” budowli generuje zużycie energii i emisję CO2. Kompleksowe rozwiązania wykraczają poza kwestie projektowania architektonicznego i muszą obejmować produkcję, transport, budowę i rozbiórkę.

Pierwsze i najważniejsze pytanie przed rozpoczęciem każdej inwestycji brzmi – budować, czy nie budować? To kluczowa decyzja, bo ślad węglowy naszego działania w przypadku rozbiórki i ponownej budowy będzie zwykle większy, niż w przypadku adaptacji i termomodernizacji. Można to policzyć dzięki analizom „całego cyklu życia” (Life Cycle Assessment), które wraz ze zmianami przepisów staną się powszechne i obowiązkowe. Tym samym, całościowa ocena ekologiczna zacznie być normalnym elementem procesu decyzyjnego.

GOZ  w budownictwie - przegląd dostępnych możliwości 

Co to może oznaczać w budownictwie – na poziomie praktycznym? Przyszłość zapewne przyniesie wiele innowacji – w tym nowe materiały. Już dziś jednak mamy do wyboru różne drogi, zgodne z ideą GOZ: adaptacja i pilna termomodernizacja ograniczenie wyburzeń projektowanie z myślą o rozbiórce i ponownym użyciu wyrobów projektowanie z myślą o przyszłej adaptacji budynków re-use recykling lokalne pozyskiwanie materiałów materiały pochodzenia roślinnego. Powyższe rozwiązania mogą się wzajemnie uzupełniać, a decyzja o tym, co jest najlepszym wyborem, powinna być dokonywana dla poszczególnych budynków.

Roślinny znaczy lepszy?

Używanie materiałów pochodzenia roślinnego umożliwia w budownictwie zbliżenie się do zerowego poziomu śladu węglowego, lub nawet uzyskanie ujemnego wyniku – dzięki procesom sekwestracji, czyli „magazynowania” CO2 przez rośliny podczas wzrostu. Na tym tle nie dziwi fala zainteresowania współczesnym budownictwem drewnianym. Ogromny potencjał tkwi jednak przede wszystkim w roślinach jednorocznych. Świetnym przykładem jest słoma. Stanowi dobrą izolację termiczną i bazę do produkcji wielu wyrobów, jest produktem ubocznym upraw zbożowych na ziarno. Rozwija się także zastosowanie konopi – a konkretnie pozyskiwanych z nich włókien i paździerzy (czyli zdrewniałych części łodyg).

Nowe systemy budowania w oparciu o słomę i konopie są w Polsce wykorzystywane głównie w budownictwie jednorodzinnym. Zainteresowaniem cieszą się m.in. straw bale – czyli budowanie z kostek słomy, czy hempcrete – kompozyt wapna i paździerzy konopnych. Przykłady z innych krajów pokazują, że możliwe jest używanie niskoprzetworzonych materiałów pochodzenia roślinnego w szerszej skali: w budynkach użyteczności publicznej i mieszkalnych wielorodzinnych. Dzięki finansowaniu z Funduszy EOG, w ramach projektu „Dekarbonizacja procesów budowlanych”, prowadzone są badania zmierzające do wykazania przydatności i wsparcia rozwoju takich technologii budowania, nazywanych zbiorczo „naturalnym budownictwem”.

Przepisy jako impuls

Gospodarka o obiegu zamkniętym to spójna, całościowa wizja zmian – również w branży budowlanej. Wdrożenie tej idei jest możliwe i stopniowo znajduje odzwierciedlenie w przepisach – traktujmy je jako szansę, impuls do zmian w kierunku dobrym dla ludzi i planety. Adaptacja istniejących budynków i stosowanie materiałów lokalnych, pochodzenia roślinnego, stanowi idealne rozwiązanie pod względem redukcji śladu węglowego oraz realizacji założeń gospodarki cyrkularnej.

MGR INŻ. ARCH. DOROTA SUWAJ DR INŻ. ARCH. MACIEJ JAGIELAK OGÓLNOPOLSKIE STOWARZYSZENIE BUDOWNICTWA NATURALNEGO Materiał powstał w ramach projektu „Dekarbonizacja procesów budowlanych – wprowadzenie materiałów naturalnych o zerowym śladzie węglowym, w tym drewna, do gospodarki obiegu cyrkularnego w budownictwie”, realizowanego przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy oraz Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego. Korzysta on z dofinansowania o wartości 744 951 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach Funduszy EOG.