Czy fotowoltaika jest wciąż opłacalna?

Bartłomiej Jaworski, fotowoltaikaonline.pl

Wytworzoną przez panele fotowoltaiczne (w skrócie PV) energię elektryczną z promieniowania można wykorzystać nie tylko do zasilania oświetlenia, sprzętu AGD i RTV, ale także urządzeń grzewczych oraz klimatyzacji. Umożliwia właścicielom domów częściowe uniezależnienie się od elektrowni, zwłaszcza w sezonie letnim, przy dobrym nasłonecznieniu. Nadwyżkę energii można oddać do sieci miejskiej, a w sezonie zimowym odebrać 80% wyprodukowanego wcześniej prądu za darmo. Dzięki temu można znacznie obniżyć koszty eksploatacji domu.

Potwierdzają to wyniki badania ankietowego, przeprowadzonego w sierpniu 2020 przez Oferteo.pl (największy polski serwis łączący poszukujących usług z ich dostawcami)i na próbie 696 osób. Aż 96% respondentów, którzy rozpoczęli produkcję ekologicznej energii na własny użytek, jest zadowolona z tego wyboru, a 37% deklaruje, że w przyszłości planuje rozbudować swoją instalację.

Warto też przytoczyć dane Stowarzyszenia Branży Fotowoltaicznej Polska PV, zgodnie z którymi z końcem 2019 roku w Polsce było już ponad 160 tysięcy mikroinstalacji. Oznacza to, że pod koniec ubiegłego roku panele zamontowane były na co 36. budynku mieszkalnym (prawie 3% domów). Natomiast moc zainstalowanej fotowoltaiki w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym 1 sierpnia 2020 roku wyniosła 2261,347 MW (megawatów).

Co to jest fotowoltaika? Jak zbudowana jest instalacja?

Najważniejsze elementy instalacji fotowoltaicznej to:

• ogniwa – przetwarzają promieniowanie słoneczne na prąd;
• falownik (inwerter) – zamienia uzyskany z ogniw prąd stały na przemienny, którym zasilane są domowe urządzenia;
• aparatura zabezpieczająca;
• moduły sterujące;
• system montażowy – umożliwia zamontowanie ogniw na dachu stromym lub płaskim bądź na ziemi.

Najczęściej inwestorzy decydują się na instalację typu on-grid, czyli podłączoną do sieci energetycznej. Niezbędny jest wówczas specjalny licznik energii elektrycznej (dwukierunkowy) i odpowiednie zabezpieczenia. Planując montaż paneli PV, trzeba uwzględnić to, że najlepiej je układać na południowej połaci dachu, pod kątem 35°. Trzeba też pamiętać o tym, aby nie montować ich w pobliżu elementów zacieniających (kominy, lukarny, wysokie drzewo). Spowoduje to obniżenie dobowego zysku energii.

Czy instalacja fotowoltaiczna to dobra inwestycja? 

Jak wynika z wspomnianego wcześniej badania Oferteo.pl, głównym argumentem, który przekonuje Polaków do podjęcia decyzji o inwestycji w fotowoltaikę jest oszczędność. Ta kwestia była najistotniejsza dla 84% respondentów. Ale atutów tego rozwiązania jest znacznie więcej.

• Zwiększamy wartość rynkową nieruchomości – może to być ważnym argumentem przy negocjacjach związanych z uzyskaniem odpowiedniej ceny przy sprzedaży domu.
• Niższe rachunki za prąd – to, ile zaoszczędzimy, zależy od zastosowanych rozwiązań oraz tego, ile zużywamy energii (omówienie przykładowych instalacji wraz z analizą ich opłacalności – na następnej stronie).
• Długa żywotność instalacji – szacowana jest ona na 20-25 lat. Jedynie inwerter ma znacznie krótszy okres eksploatacji. Gwarancja udzielana przez producentów to najczęściej 5-10 lat. Ale, jak podkreślają specjaliści z branży, rzeczywisty czas jego eksploatacji można wydłużyć. Jeśli inwerter nie będzie pracował na maksymalnej mocy, zostanie poprawnie zainstalowany i nie dopuścimy do jego przegrzewania się, może działać nawet ponad 15 lat.
• Korzyści ekologiczne – energia pochodząca z odnawialnych źródeł energii nie powoduje powstawania szkodliwych związków i gazów cieplarnianych.

Prezentujemy przykładowe wyliczenia i analizę opłacalności trzech domowych instalacji PV, udostępnione nam przez portal fotowoltaikaonline.pl. W obliczeniach uwzględniono: ceny materiałów, koszty montażu instalacji, roczny koszt eksploatacji inwertera, wzrost cen energii (przyjęto jedynie 4% w skali roku, bez uwzględnienia inflacji), dotację z programu Mój Prąd oraz ulgę termomodernizacyjną.

Jak czytać wykresy? Słupki obrazują kwoty w zł (wydatki/oszczędności) w poszczególnych latach. Pierwszy słupek to stan zaraz po oddaniu instalacji PV do użytku, gdy jeszcze nic nie zarobiła. Drugi słupek to cena instalacji pomniejszona o kwotę, którą dzięki niej udało się zaoszczędzić w pierwszym roku. Podobnie należy interpretować kolejne słupki. Gdy słupki stają się zielone, to znaczy, że właściciel zaoszczędził już więcej pieniędzy, niż wydał na instalację. 

Fotowoltaika - dotacje

Do wyboru mamy różne sposoby dofinansowania instalacji fotowoltaicznej. Poniżej omawiamy najpopularniejsze z nich wraz z kryteriami, które trzeba spełnić, aby otrzymać dopłatę do inwestycji.

Ulga termomodernizacyjna (podatkowa)
Termomodernizacja to modernizacja budynku mająca na celu zmniejszenie jego zapotrzebowania na energię. W rozumieniu ustawy to również całkowita lub częściowa zmiana źródła zasilania na odnawialne, w tym instalację fotowoltaiczną.
Od stycznia 2019 roku właściciele lub współwłaściciele domów jednorodzinnych mają prawo ubiegać się o ulgę podatkową do kwoty 53 tys. zł na jego termomodernizację. 
Jeżeli rozpoczęliśmy modernizację przed rokiem 2019, odliczyć można jedynie koszty za rok 2019 i późniejsze. Na przeprowadzenie prac mamy 3 lata od momentu poniesienia pierwszego wydatku. Przykładowo pierwszy wydatek poniesiony w styczniu 2020 roku oznacza, że prace należy zakończyć nie później niż 31 grudnia 2023 roku. Jeśli termin ten przekroczymy, ulga musi zostać zwrócona.
Istotną informacją jest też to, że nie jest wymagany specjalistyczny audyt energetyczny. Ponadto ustawa dotyczy budynków już wybudowanych, więc koszty poniesione w trakcie budowy, np. montaż instalacji fotowoltaicznej nie mogą zostać odliczone. Odliczeniu nie podlegają środki sfinansowane lub dofinansowane ze środków publicznych, np. Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) lub WSOŚiGW, a także te zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, odliczone od przychodu na podstawie ustawy o ryczałcie lub uwzględnione w związku z korzystaniem z ulg podatkowych. Zwracane są natomiast wydatki, które w całości obciążają podatnika, jak pożyczki czy kredyty.
Aby móc skorzystać z ulgi, należy:

• rozpocząć prace termomodernizacyjne;
• kupować te towary, produkty lub usługi, których nabycie, zgodnie z wykazem, można odliczyć od dochodu (musi być to faktura VAT)
• ukończyć przedsięwzięcie w ciągu 3 lat, a poczynione wydatki odliczać za każdy rok w deklaracji PIT.

Wykaz wydatków dotyczących materiałów budowlanych, urządzeń i usług objętych ulgą termomodernizacyjną znajdziemy w rozporządzenie ministra inwestycji z dnia 21 grudnia 2018 r.

Program Mój Prąd

Celem programu jest zwiększenie produkcji energii elektrycznej mikroinstalacji PV. Polega on na dofinansowaniu instalacji o mocy od 2 do 10 kW, czyli typowych dla zapotrzebowania gospodarstwa domowego. Dofinansowanie w formie dotacji obejmuje do 50% kosztów kwalifikowanych mikroinstalacji wchodzącej w skład przedsięwzięcia, ale nie więcej niż 3 tys. zł na jedno przedsięwzięcie. Dofinansowaniu podlegają instalacje niezakończone przed 23.07.2019 r., natomiast projekt musi być zakończony przed dniem złożenia wniosku. Skorzystać z programu mogą osoby fizyczne, spełniające dwa warunki:

• wytwarzają na własne potrzeby energię elektryczną;
• zawarły umowę kompleksową, która reguluje kwestie związane z wprowadzeniem do sieci energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji.

Wymagane dokumenty to:

• kopia faktury za dostawę i montaż instalacji; powinna być ona opatrzona adnotacją: Zgłoszono do programu priorytetowego „Mój Prąd";
• dowód zapłaty faktury lub oświadczenie o dokonanej wpłacie;
• zaświadczenie Operatora Sieci Dystrybucyjnej, potwierdzające montaż licznika wraz z numerem punktu poboru mocy, w którym go zainstalowano.

Wniosek można złożyć:

• przez internet, korzystając z profilu zaufanego na stronie www.gov.pl;
• w siedzibie NFOŚiW;
• listownie, wysyłając dokumenty do NFOŚiW.

Więcej informacji można znaleźć na www.nfosigw.gov.pl.

Program „Czyste powietrze”
Ma za zadanie ograniczenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery, które powstają na skutek ogrzewania domów jednorodzinnych z wykorzystaniem przestarzałych źródeł ciepła oraz niskiej jakości paliwa. Adresatami programu są właściciele lub współwłaściciele jednorodzinnych budynków lub wydzielonych w domach jednorodzinnych lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą oraz osoby, które uzyskały zgodę na rozpoczęcie budowy domu, a budynek nie został jeszcze przekazany lub zgłoszony do użytkowania.
Dla istniejących budynków podstawowym wymogiem jest wymiana starego kotła na nowoczesne źródło ciepła. Natomiast dla nowo budowanych budynków (nie oddanych jeszcze do użytkowania), warunkiem jest zakup i montaż nowego źródła ciepła spełniającego wymóg programu.
Wysokość dofinansowania jest uzależniona od wysokości miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym, nie więcej jak 53 tys. zł. Minimalny koszt kwalifikowalny to 7 tys. zł. Dofinansowanie może być udzielone w formie dotacji lub pożyczki.
W przypadku montażu wyłącznie paneli fotowoltaicznych i/lub kolektorów słonecznych, program przewiduje tylko preferencyjną pożyczkę dla wnioskodawcy, gdzie koszt kwalifikowalny wynosi maksymalnie 30 tys. zł.
Wniosek można złożyć:

• elektronicznie po założeniu i aktywowaniu konta na internetowym portalu beneficjenta, należącym do właściwego ze względu na lokalizację budynku WFOŚiGW. Dodatkowo należy dostarczyć wydrukowaną wersję papierową do właściwego WFOŚiGW lub gminy. Drugi sposób to przy użyciu profilu zaufanego ePUAP lub kwalifikowanego podpisu elektronicznego;
• w formie wydruku, a obowiązujące formularze wniosku można pobrać w siedzibie odpowiedniego WFOŚiGW oraz w siedzibie gminy, która zawarła z WFOŚiGW porozumienie.

Niedługo liczba prosumentów, a więc osób które produkują i konsumują energię elektryczną z instalacji fotowoltaicznej (PV), osiągnie milion. I choć jednym z wielu czynników popularyzujących systemy PV są pobudki ekologiczne, to wiodącym bodźcem jest ekonomia, na co się składa zarówno wsparcie z programów rządowych, jak i rosnące ceny prądu.

W jaki sposób dotychczas rozliczali się prosumenci?

Aktualnie obowiązujący system opustów określany jako net-metering zakładał, że prosument wytwarzający prąd z instalacji fotowoltaicznej zużywa go na własne potrzeby, a nadwyżkę przesyła do sieci energetycznej. W momencie, kiedy własna produkcja nie wystarcza (np. w nocy lub w miesiącach zimowych), 80% energii oddanej do sieci można odzyskać. Innymi słowy operator pobiera opłatę wynoszącą 20% za magazynowanie prądu.

Warto zaznaczyć, że inwestorzy już użytkujący fotowoltaikę, będą mogli się rozliczać w ten sposób przez kolejnych 15 lat.

Jakie zmiany nastąpią w rozliczaniu energii?

Osoby, które zostały prosumentami po 31 marca 2022 roku, będą rozliczać się w nowym systemie określanym jako net-billing. Zgodnie z tymi zasadami wyprodukowana energia z instalacji PV będzie sprzedawana i kupowana po cenach rynkowych. W praktyce oznacza to sprzedaż prądu po cenie hurtowej, ale już kupno po cenie detalicznej, czyli znacząco wyższej. I to jest główny powód, dla którego opłacalność instalacji PV staje pod znakiem zapytania.

Proces wdrożenia nowego systemu został podzielony na trzy etapy:

• od 1.04 do 30.06.2022 – ewentualne nadwyżki oddane do sieci energetycznej do końca czerwca zostaną rozliczone po średniej cenie prądu za miesiąc czerwiec, a otrzymana kwota przekazana na konto prosumenta;
• od 1.07.2022 do 30.06.2024 – zacznie obowiązywać system rozliczania net-billing oparty o średnią miesięczną cenę energii;
• po 1.07.2024 – nastąpi osobne rozliczanie energii oddanej i odebranej z sieci według ceny giełdowej godzinowej dnia następnego. Nowelizowana ustawa wprowadza też górny limit energii oddanej (nadprodukcji), za który będzie można odzyskać środki na poziomie 20% od wartości energii wprowadzonej w danym miesiącu. Nie opłaca się zatem przewymiarować przydomowej instalacji.

Dlaczego fotowoltaika może przestać być opłacalna?

Obecnie funkcjonujący system opustów został zmieniony na rozliczenia czasowe, które są znacznie mniej korzystne dla inwestora. Trudno przewidzieć bowiem jaka będzie cena energii, którą w systemie net-billing trzeba będzie kupować. Co więcej, farmy fotowoltaiczne będą produkować energię w tym samym czasie co przydomowe mikroelektrownie, a duża podaż w danym okresie przy rozliczeniach godzinowych oznacza niższą cenę sprzedaży. Innymi słowy takie rozwiązanie promuje autokonsumpcję, czyli jak największe zużycie wyprodukowanej energii na własne potrzeby, bo jej sprzedaż przestanie być opłacalna. Bezpośrednią konsekwencją tych zmian będzie wydłużenie czasu amortyzacji inwestycji, co może wyhamować rozwój mikroinstalacji i zniechęcić wiele osób rozważających ekologiczne rozwiązania.

Co wziąć pod uwagę, planując obecnie montaż fotowoltaiki?

Jak już wspomniano, trzeba dostosować wielkość instalacji do potrzeb (nie warto jej przewymiarowywać). Ponadto bardzo ważna stanie się autokonsumpcja. W tym pomoże m.in. zmiana codziennych nawyków, aby urządzenia zużywały prąd w ciągu dnia, czyli w czasie, gdy jest on dostarczany przez panele PV. Przykładowo zmywarkę i pralkę można uruchamiać przed wyjściem do pracy. W domu, w którym zamontowana jest pompa ciepła lub zasobnik elektryczny, należy ustawić na sterownikach tych urządzeń odpowiednie tryby ich pracy. Dobrym rozwiązaniem byłby także magazyn energii. Niestety są drogie, a ich zakup nie jest objęty dotacjami. Obecnie trudno przewidzieć, jak będą zmieniały się ceny energii elektrycznej w przyszłości. Niemniej na ich wysokość ma wpływ wiele czynników, w tym uprawnienia do emisji CO2. Pozwala to wysunąć wniosek, że nawet przy rozliczeniach na zasadzie net-billingu instalacja fotowoltaiczna będzie jednak wciąż opłacalna.