„Czyste Powietrze”. Wczoraj i dziś

Program Czyste Powietrze już na starcie cieszył się popularnością wśród beneficjentów dążących do wprowadzenia ekologicznych rozwiązań w swoich budynkach. Kolejne jego odsłony potwierdzały tylko celowość tego rządowego wsparcia. Na początku stycznia br. roku nastąpił przełomowy moment dla programu – zostały wdrożone nowe zasady, dzięki którym największe korzyści finansowe są przewidziane dla  beneficjentów, którzy zrealizują kompleksową termomodernizację. Jedną z kluczowych zmian jest znaczne poluzowanie restrykcji dotyczących progu dochodowego i wysokości dotacji. Teraz, jeszcze większa liczba inwestorów może skorzystać ze wsparcia, co otwiera nowe możliwości dla rozwoju ekologicznego i energooszczędnego budownictwa w Polsce. Wprowadzono również możliwość złożenia wniosku o przeprowadzenie termomodernizacji domu dla osób, które wcześniej otrzymały już dofinansowanie, a wszystko po to, aby zachęcić ich do „poszerzenia inwestycji w zwiększenie efektywności energetycznej”.

Dziś, kiedy zmiany klimatu stają się coraz bardziej dotkliwe, a ceny opłat za media rosną w zastraszającym tempie, termomodernizacja budynków postrzegana jest nie tylko jako możliwość, ale prawdziwa konieczność w walce o ekologię, komfort i lepsze jutro nas samych oraz przyszłych pokoleń.

Program „Czyste Powietrze” – z budżetem 103 mld zł na lata 2018-2029 – to największa proekologiczna inicjatywa w polskiej historii służąca skutecznej walce ze smogiem oraz poprawie efektywności energetycznej istniejących jednorodzinnych budynków mieszkalnych.

Utrwalenie wiadomości

„Czyste Powietrze” realizowany jest od 5 lat przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wraz z szesnastoma funduszami wojewódzkimi (wfośigw). Nadzór nad programem sprawuje od początku Ministerstwo Klimatu i Środowiska. W programie uczestniczą również wybrane banki oferujące Kredyt „Czyste Powietrze” z dotacją przeznaczoną na częściową spłatę kapitału kredytu. Strategicznymi partnerami programu są też gminy, które poprzez swoje punkty konsultacyjno-informacyjne skutecznie doradzają i udzielają swoim mieszkańcom kompleksowego wsparcia w złożeniu wniosku o dofinansowanie oraz rozliczeniu przedsięwzięcia. Program adresowany jest do właścicieli lub współwłaścicieli jednorodzinnych budynków mieszkalnych, lub wydzielonych w budynkach jednorodzinnych lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą.

Wnioskodawcy „Czystego Powietrza” mają do dyspozycji trzy poziomy dofinansowania, przy czym im niższe są dochody, tym wyższa dotacja:  

a) najwięcej, bo aż 135 tys. zł dotacji obowiązuje przy miesięcznym dochodzie nie większym niż 1090 lub 1526 zł na osobę (dotyczy odpowiednio gospodarstw wieloosobowych i jednoosobowych), oraz dla tych, którzy mają ustalone prawo do jednej z czterech form zasiłku.

b) kolejny próg dochodowy – przy wsparciu do 99 tys. zł – wynosi odpowiednio: 1894 lub 2651 zł.

c) z kolei do 66 tys. zł mogą otrzymać wnioskodawcy, których roczny dochód nie przekracza 135 tys. zł.

Uwaga! Dodatkowe pieniądze – maksymalnie 1,2 tys. zł – można uzyskać na wykonanie audytu energetycznego. Choć nie jest on obowiązkowy przy „zwykłej”  termomodernizacji, to jednak jest wymagany, jeśli prace będą kompleksowe. Opracowanie to pozwala dokładnie zweryfikować do jakich prac będzie kwalifikował się nasz budynek oraz oszacować jakiego rzędu koszty będziemy ponosić. 

Nie zapominajmy ponadto, że „Czyste Powietrze” możemy łączyć z innymi rządowymi programami, na przykład z termomodernizacyjną ulgą podatkową, obowiązującą od 2019 roku. Wówczas korzyści uzyskane przez beneficjenta z tytułu obu mechanizmów finansowych wzajemnie się uzupełniają. Kwota odliczenia nie może przekroczyć 53 tys. zł w odniesieniu do wszystkich realizowanych przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Pamiętajmy tylko o warunkach, które musimy spełnić, korzystając zarówno z ulgi, jak i dotacji z programu. Najważniejszą kwestią jest, że odliczeniu w ramach ulgi nie podlegają wydatki sfinansowane lub dofinansowane z dotacji. To samo dotyczy również jakichkolwiek innych środków zwróconych podatnikowi z pieniędzy publicznych. Oznacza to, że odliczeniu podlega tylko ta część poniesionych kosztów, która nie została dofinansowana.

Co podlega dofinansowaniu?

Wsparcie mające na celu poprawę jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarniach poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych (tak brzmi główne założenie programu – red.) można otrzymać na: 

a) likwidację starych pieców i kotłów na paliwo stałe, tzw. kopciuchów oraz zakup i montaż nowych urządzeń spełniających wymagania programu (o podwyższonym standardzie emisyjności)
b) docieplenie przegród budynku (zewnętrznych i wewnętrznych);
c) wymianę stolarki okiennej i drzwiowej na bardziej energooszczędne;
d) instalację odnawialnych źródeł energii (kolektorów słonecznych, mikroinstalacji fotowoltaicznych i pomp ciepła);
e) montażu wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła.

Jak już powiedzieliśmy, najwyższe wsparcie przysługuje tym osobom, które mają najniższe dochody, ale chcą przeprowadzić głęboką, kompleksową termomodernizację.

Uwaga! Wszystkie wykorzystane w procesie termomodernizacji materiały i urządzenia muszą być fabrycznie nowe oraz spełniać, określone w przepisach, wymagania techniczne gwarantujące „osiągnięcie efektu ekologicznego danej inwestycji”. 

Jak to zrobić?  

Wniosek o dofinansowanie składamy do wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej obejmującego swoim działaniem teren województwa, w którym zlokalizowany jest nasz dom. Możemy też zrobić to przez internet. Do pobrania elektronicznej wersji wniosku konieczna jest wcześniejsza rejestracja konta na portalu beneficjenta (https://gwd.nfosigw.gov.pl/).

Możliwe jest również ubieganie się o dotację za pośrednictwem banku, który uruchomił taką ofertę. W tym celu należy złożyć wniosek o Kredyt Czyste Powietrze, a po jego otrzymaniu – wniosek o dotację z programu. W przypadku jego pozytywnego rozpatrzenia środki zostaną wypłacone przez bank, a beneficjent (my) ma obowiązek rozliczyć się z inwestycji w ciągu 18 miesięcy od złożenia wniosku. Pełna lista banków dostępna jest na stronie czystepowietrze.gov.pl

Trochę statystyki

Do tej pory, w – jak podaje NFOŚiGW z finansowej pomocy skorzystało blisko 700 tys. polskich rodzin, które zdecydowały się na udział w programie i ekoinwestycje za 17,5 mld zł. Program zaplanowany został na 5 kolejnych lat, ale warto się pospieszyć. Im wcześniej pozyskamy bezzwrotną dotację na inwestycję w swoim gospodarstwie domowym,  tym szybciej wygenerujemy oszczędności na rachunkach – ponieważ poprawimy komfort cieplny oraz zmniejszymy zużycie energii niezbędnej do ogrzania naszego domu. Według danych z sierpnia tego roku w całej Polsce złożono 15252 wnioski o dofinansowanie na wymianę nieefektywnych źródła ciepła, podpisano 11980 umów oraz dokonano 9651 wypłat na łączna kwotę 224,5 milionów złotych. 

Ale, co już także powiedzieliśmy, daleko nam jeszcze do… zielonej Polski. Najnowsze dane z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków nie napawają optymizmem, przeciwnie. Rzucają cień na tempo wymiany przestarzałych urządzeń grzewczych w Polsce. Według nich, kotłów poniżej piątej klasy i ekoprojektu – takich, które będą musiały zniknąć w nieodległej przyszłości – mamy wciąż około 3 milionów. To tyle, ile do wymiany szacowano w 2018 roku, kiedy ruszał program „Czyste Powietrze”. Zdaniem ekologów w takim tempie wymiana potrwa kilkadziesiąt lat, a nie dziesięć, jak planował rząd. Właściciele domów co prawda zdają sobie sprawę z konieczności wymiany instalacji grzewczych na nowoczesne, z roli dopłat do takich działań czy konieczności przestrzegania przepisów. Tyle, że niewiele z tej świadomości wynika. Poza tym odstraszają ich pojawiające się co i rusz problemy z biurokracją.
Dodajmy, iż na poprawę sytuacji nie wpływają również obowiązujące (albo za chwilę wchodzące w życie) niemal w całej Polsce - poza województwem podlaskim i warmińsko-mazurskim – uchwały antysmogowe, czyli dokumenty, które określają strategię walki z zanieczyszczeniem powietrza. Uchwały te m.in. nakazują wymianę przestarzałych pieców na nowoczesne urządzenia grzewcze. Kto się z tego nie wywiąże, może zostać ukarany grzywną sięgającą aż 5000 zł. W każdym województwie obowiązują inne terminy wymiany kopciucha oraz zasady tej wymiany. Na przykład w województwie mazowieckim w samej Warszawie już obowiązuje całkowity zakaz palenia węglem (od1 października 2023 r.) , a od 1 stycznia 2028 r. obejmie on także gminy okalające stolicę. Wyjątkiem są kotły klasy 5. zainstalowane przed 10 listopada 2017 r. oraz kotły spełniające normy Ecodesign zamontowane przed 1 czerwca 2022 r.

Co kryje się pod „Czystym Powietrzem +” ?

Jeśli nie masz żadnych środków na starcie, możesz skorzystać z refinansowania inwestycji w swój dom w Programie Czyste Powietrze +. Jak to wygląda?  Wcześniej dofinansowanie wypłacane było po realizacji prac. Obecnie jest  możliwość otrzymania prefinansowania, czyli wypłaty pieniędzy jeszcze przed rozpoczęciem remontu. Będzie można dostać „z wyprzedzeniem” do 50% maksymalnej możliwej kwoty dotacji, która zostanie przelana na konto wykonawcy, żeby mógł rozpocząć prace. Rozpatrzenie wniosku wynosi 14 dni. Następnie w ciągu kolejnych dwóch tygodni od zawarcia umowy z inwestorem uruchomiona zostaje transza zaliczkowa na konto wykonawcy, czyli 50% przyznanej wartości dotacji jako część jego wynagrodzenia. Dokumenty „na plus” należy składać wyłącznie za pośrednictwem generatora wniosków o dofinansowanie NFOŚiGW – z możliwością podpisania wniosku elektronicznie profilem zaufanym.

W przypadku braku profilu zaufanego, po przesłaniu wersji elektronicznej wniosku, należy wydrukować formularz, podpisać go ręcznie i przesłać drogą pocztową lub przekazać za pośrednictwem punktu informacyjno-konsultacyjnego w gminie.

Inwestorze, bądź czujny!

Planowane są bowiem zmiany w funkcjonowaniu programu, który stale się rozwija, dopasowuje do potrzeb potencjalnego beneficjenta i warunków zewnętrznych. Na razie prace są na etapie wstępnym, dlatego nie przedstawiono konkretnych terminów czy szczegółowych rozwiązań. Na pewno jednak  słyszymy o konieczności uszczelnienia progów dochodowych trzeciej części programu, czyli najwyższego poziomu dofinansowania, bo jak sygnalizują przedstawiciele NFOŚiGW – „niestety w przypadku 100 %  finansowania korzystają z niego osoby, dla których ta forma nie do końca jest przeznaczona”. Duży problem stanowią np. osoby, które nie wykazują żadnych dochodów, ale są właścicielami kilku nieruchomości. Z tego powodu w kolejnej wersji programu zostaną wprowadzone ograniczenia liczby budynków, należących do jednego beneficjenta, objętych dofinansowaniem. Ponadto w planach na dalszy rozwój programu „Czyste Powietrze” jest wprowadzenie dostępnych dla beneficjentów operatorów w całym kraju. Operatorzy mają świadczyć bezpośrednią, nieodpłatną pomoc najuboższym adresatom programu. Wsparcie będzie kompleksowe. Beneficjent będzie miał zapewnioną pomoc od zaplanowania przedsięwzięć, przez złożenie wniosków o dofinansowanie, aż do uzyskania wypłaty z dotacji.