Na czym polega i jakie ma skutki umowa darowizny?

Jeśli chodzi o umowę darowizny to jej przedmiotem mogą być mogą być różne świadczenia, a zwłaszcza:

• pieniądze,
• nieruchomości,
• przedmioty (np. samochód, komputer),
• a także mające powstać w przyszłości (np. prawa majątkowe).

To jednak bardzo ogólne stwierdzenie.  Oficjalnie – darowizna jest bardziej „skomplikowana”. Zgodnie z artykułem 888 Kodeksu Cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do określonego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Świadczenie musi być nieodpłatne. Darczyńca nie może żądać jakiegokolwiek zadośćuczynienia od obdarowanego. Wystąpienie tej cechy jest konieczne, abyśmy mogli mówić o umowie darowizny.

Umowa ma więc charakter jednostronnie zobowiązujący, w konsekwencji nie jest umową wzajemną, czyli taką, w której coś komuś świadczymy. Dodajmy, iż to „coś” musi mieć wymierną wartość majątkową - musi być mierzalne w pieniądzu.

W jakiej formie zawrzeć umowę darowizny?

Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy jest ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Warto wiedzieć, iż oświadczenie woli obdarowanego o
przyjęciu darowizny może zostać złożone za pomocą jakichkolwiek znaków, w tym również w tzw. sposób dorozumiany, to znaczy poprzez same zachowania, gesty, takie jak uścisk dłoni albo kiwnięcie głową. Istnieją, jednak przepisy, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. Konieczne jest zatem podjęcie konkretnych kroków, np. udanie się do notariusza. W szczególności dotyczy to darowizny nieruchomości (obowiązkowa forma
aktu notarialnego dla obu stron umowy).

Kwota darowizny, a podatek 

Nie istnieje maksymalna wartość darowizny, jaką można przekazać obdarowanemu; może mieć ona dowolną wysokość,
zależy to wyłącznie od woli darczyńcy i obdarowanego oraz ich sytuacji majątkowej. Jednakże dokonując darowizny warto wziąć pod uwagę obowiązujące w Polsce przepisy podatkowe. Opodatkowaniu podlega bowiem nabycie przez nabywcę (tj. obdarowanego), od jednej i tej samej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o wartości przekraczającej:

1.  9637 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
2. 7276 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
3. 4902 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Uwaga! Wartość darowizn z ostatnich 5 lat jest sumowana. Co to oznacza?

Otóż zlicza się te świadczenia, które nastąpiły w ciągu ostatnich 5 lat właśnie - licząc od daty ostatniej darowizny. Wówczas od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Nabywcy zobowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić te
rzeczy i prawa nabyte w podanym wyżej okresie. Inaczej mówiąc - na potrzeby obliczenia limitu, np. córka powinna zsumować
wartość wszystkich „drogich prezentów”, jakie otrzymała od rodziców w ciągu ostatnich 5 lat. Gdy kwota ta przekroczy 9637 zł musi z tą informacją udać się do urzędu skarbowego.

Kiedy zgłosić darowiznę do fiskusa i jak to zrobić?

Dla przedstawicieli wszystkich grup przepisy przewidują limity wartości darowizn, które są wolne od konieczności zapłaty podatków. Jednym słowem nie musimy o tym informować naczelnika urzędu skarbowego. Kwota limitu darowizny odnosi się – jak wspomnieliśmy - do pięciu ostatnich lat. Jeśli w ciągu pięciu lat kwota darowizn od jednej osoby nie przekroczyła kwoty
limitu, nie trzeba składać zeznania (nie ma konieczności dopełnienia żadnych formalności ). Inaczej jest, jeśli limit w ciągu ostatnich 5 lat zostanie przekroczony. Wówczas darowiznę od I grupy podatkowej należy zgłosić do skarbówki na druku SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy. Podajemy na nim kwotę o którą została przekroczona suma wolna od podatku. Jeśli darczyńcą była osoba z grupy
drugiej lub trzeciej, należy złożyć do urzędu skarbowego formularz SD-3. Również mamy na to pół roku.

Wprawdzie zgłoszenie do urzędu skarbowego ma jedynie charakter informacyjny, jednakże gdy się o nim zapomni lub się o nim po prostu nie wie, następstwa mogą być bolesne. Fiskus restrykcyjnie podchodzi bowiem do kryteriów ulg i zwolnień. I jeżeli w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność
dokonania darowizny, okaże się, że tego nie zrobiliśmy, skarbówka opodatkuje tę darowiznę według 20% stawki podatku.

Kiedy będziemy zwolnieni z podatku?

Umowa darowizny, niezależnie od jej  formy i tego, co zostało podarowane w ramach darowizny, jest co do zasady opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn. Obdarowany powinien obliczyć należny podatek i złożyć odpowiednie zeznanie podatkowe w urzędzie skarbowym o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych. Uwaga! Zawarcie umowy darowizny w formie aktu notarialnego zwalnia obdarowanego z konieczności samodzielnego zgłoszenia do urzędu skarbowego, gdyż podatek obliczy i pobierze,
a następnie odprowadzi w imieniu obdarowanego notariusz. Jednakże w polskim systemie prawnym możliwe jest całkowite zwolnienie od podatku z tytułu darowizny. W całości jak już powiedzieliśmy dotyczy to osób z grupy pierwszej podatkowej.
Inne niewymienione w tej grupie osoby nie mogą z tego zwolnienia skorzystać. Oczywiście musimy pamiętać o terminowym
zawiadomieniu skarbówki (na już wymienionym druku SD-Z2).

Kto jest kim - grupy podatkowe

Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej
następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.
Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

1. do grupy I - małżonka (tylko obecnego, nie byłego), zstępnych (syn, córka, wnuki, prawnuki, praprawnuki), wstępnych (matka, ojciec, babcia dziadek, pradziadek) pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
2. do grupy II - zstępnych rodzeństwa (siostrzeniec, bratanek), rodzeństwo rodziców (wuj, ciotka), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków (brat żony – szwagier), małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych (mąż wnuczki, żona prawnuczka);
3. do grupy III - innych nabywców, tj. wszystkie osoby niezaliczone do dwóch poprzednich grup.

Odwołanie darowizny

Ustawodawca przewidział dwie przesłanki upoważniające darczyńcę do odwołania darowizny. Pierwszą z nich jest, najogólniej rzecz biorąc, pogorszenie stanu majątkowego darczyńcy następujące między momentem zawarcia umowy a czasem jej wykonania, drugą zaś – działanie albo zaniechanie obdarowanego, uznawane jako jego rażąca niewdzięczność, które może mieć miejsce
również po jej wykonaniu (np. obdarowany okradnie darczyńcę, nie udzieli pomocy w chorobie, nadużyje jego zaufania).

Co ciekawe, darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Nie została uregulowana w przepisach forma tego przebaczenia, należy zatem dopuścić możliwość przebaczenia nawet w sposób, kiedy wola wyrażana jest w sposób dorozumiany, nawet bez użycia słów, wyłącznie poprzez same fakty, gesty, zachowania.
Jest to jednak wyłącznie akt osobisty, głęboko personalny stąd nie jest możliwe zastępstwo innych osób (np. pełnomocników).

Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.