Blachy profilowane i płaskie

Producenci pokryć z blachy prześcigają się nieustannie w pomysłach na ich ulepszenie. Oferują coraz większy wybór kształtów przetłoczeń, formatów, powłok i kolorów. Taka różnorodność daje swobodę w wyborze materiału na dach, ale czasem znacznie utrudnia podjęcie decyzji. Nie możemy też poprzestać jedynie na estetyce. Powinna iść ona w parze z jakością. Nie pozostaje nic innego, jak poszukać materiału, który jest i efektowny, i trwały. Na co zwrócić uwagę przy zakupie? Nie zawsze musimy wiedzieć, jakie właściwości ma dana powłoka i jaką wartość określa się w mikronach. Warto jednak dobrze dobrać rodzaj blachy na dach. Wpływ ma na to wiele czynników – usytuowanie domu, kształt dachu, sposób ułożenia na połaciach.

Blachodachówki są podobne nie tylko z wyglądu. Wykonuje się je z tego samego materiału i w taki sam sposób się je układa. Co więc może przesądzić o wyborze konkretnego modelu?

Jaki rodzaj blachy na dach?

Blachy do krycia dachów są wytwarzane z kilku materiałów. Nowe technologie produkcji sprawiły, że są one nie tylko bardziej trwałe, ale też oferowane w wielu atrakcyjnych formach i kolorach. Dlatego chętnie sięgają po nią zarówno inwestorzy, jak i architekci. Różnorodność blach dachowych daje swobodę w wyborze materiału na naszą kieszeń, ale często znacznie utrudnia podjęcie decyzji. Nie można jednak poprzestawać jedynie na estetyce. Równie ważna jest jakość i trwałość pokrycia. Dawniej dachy kryto głównie blachami z cynku i miedzi. Ich właściwości pozwalały na dowolne kształtowanie – zaginanie, gięcie, zwijanie, rozklepywanie, wyciąganie. Pozwalało to na uzyskanie praktycznie dowolnych kształtów – skomplikowanych krzywizn i detali. Sprawdzone przez lata rozwiązania wykorzystuje się również obecnie. Blachy wciąż wykonuje się z tych samych szlachetnych materiałów – z tym, że są one dość kosztowne. Bardziej dostępne dla większości inwestorów są blachy z aluminium oraz stopu cynku z tytanem. Głównie wykonuje się z nich blachy płaskie łączone na rąbek rzemieślniczy (felc). Duża różnorodność ich formy pozwala wykonać oryginalne i efektowne pokrycia. Jednak obecnie najpopularniejsze, bo najbardziej dostępne cenowo, są blachy powlekane. Produkuje się je z takiego gatunku stali, który umożliwia gięcie i profilowanie. Z niej wykonuje się rdzeń o grubości co najmniej 0,5 mm. Jest on obustronnie pokryty warstwą cynku (minimalnie 275 g/m2). Po zabezpieczeniu farbą gruntującą i antykorozyjną, dodatkowo nanosi się różnego rodzaju powłoki. Trwałość tych powłok przeciętnie wynosi 10-20 lat i jest związana z działaniem na nie różnego rodzaju zabrudzeń i zanieczyszczeń z powietrza, między innymi związków siarki, chloru i azotu, powodujących kwaśne deszcze. Z tych blach wykonuje się większość blachodachówek oraz panele z blachy płaskiej z zatrzaskami (potocznie zwanymi klikami) fabrycznie uformowanymi na krawędziach w kształcie rąbka stojącego.

Które blachy są trwalsze?

Blachodachówki powinny zachować niezmienione właściwości przez okres od 10 do 20 lat. Na taki też czas udzielana jest gwarancja estetyczna, która obejmuje zarówno odpryski, pęknięcia, łuszczenia powłoki, jak też znaczące i nierównomierne różnice w kolorze. Pokrycie z blachodachówek po wielu latach może się w niewielkim stopniu odbarwić pod wpływem działania promieniowania UV, lecz cały dach powinien zachować intensywność koloru, niezależnie od tego, czy jest jasny, czy ciemny.

Na trwałość blachodachówek ma wpływ także usytuowanie domu. W rejonach nadmorskich, gdzie w powietrzu jest dużo soli, i na terenach przemysłowych o dużym zanieczyszczeniu pokrycia z blachy mogą się szybciej niszczyć.

Niezaprzeczalnie najtrwalsze są blachy szlachetne. Producenci dają na nie najdłuższą gwarancję, bo nawet 40 lat. Takie blachy są odporne na każdą pogodę i same chronią się przed korozją. Patyna powstająca wskutek reakcji z zawartym w powietrzu tlenem odkłada się na materiale, tworząc pancerz ochronny. Uszkodzona powłoka dachu z miedzi, tytan-cynku i aluminium za każdym razem sama się regeneruje. Trzeba jednak uważać na połączenia tych blach z innymi metalami. Aluminium jest zgodne z większością metali, ale nie z miedzią. Dlatego decydując się na blachę płaską miedzianą, pamiętajmy, aby nie łączyć jej z innymi metalami, ponieważ powoduje ich korozję. Nie należy też stosować aluminium pod materiałami miedzianymi w kierunku spływu, ani obrabiać go razem z miedzią.

Jaki format blachy wybrać?

Blachę sprzedaje się w różnych, czasem bardzo dużych, formatach. Na dachach prostych, np. dwuspadowych, przeważają arkusze dopasowane do długości połaci. Na dachach wielopołaciowych częściej stosowane są mniejsze arkusze lub moduły.

W arkuszach ciętych na wymiar czy w modułach?

Blachodachówki są dostępne w arkuszach ciętych na wymiar. To długie, dochodzące nawet do kilku metrów, arkusze blachy, które mają stałą szerokość, a ich długość dostosowuje się do długości połaci dachu (maksymalnie może mieć nawet 8 m). Sprawdzają się one na prostych połaciach, jedno- i dwuspadowych, bez facjat i lukarn. Wszelkie wyliczenia ilości niezbędnego materiału najczęściej wykonuje sprzedawca materiału pokryciowego, wykorzystując w tym celu odpowiedni program komputerowy. W ten sposób arkusze blachy są idealnie dopasowane do kształtu dachu – na miejscu ewentualnie docina się jedynie skosy. Ich montaż jest błyskawiczny, a odpady – minimalne. Ze względu na długość blaszanych arkuszy należy zachować szczególną ostrożność podczas ich transportu, rozładunku i montażu. Jeśli ekipa dekarska będzie stosować się do zaleceń producenta, nie ulegną one uszkodzeniu, a pokrycie blaszane będzie nam służyło przez długie lata. Hitem ostatnich kilkunastu lat są jednak blachodachówki modułowe, znane też jako panelowe. To niewielkie arkusze blachy, które składają się na kompletny system szybkiego montażu dachu.

Do wyliczenia odpowiedniej ilości materiału wystarczy jedynie informacja o metrażu powierzchni do pokrycia. Powoduje to, że dostajemy wszystkie niezbędne elementy od razu, nie czekając na zamówiony towar. Arkusze pakowane są w paczki i na plac budowy przywożone na paletach – na jednej standardowej europalecie zmieści się materiał na średniej wielkości dach. Tak zapakowane blachodachówki nie stwarzają problemów podczas transportu, rozładunku i – co ważne – montażu. Po dostarczeniu materiału na plac budowy dekarz może od razu przystąpić do pracy, gdyż nie musi dopasowywać poszczególnych arkuszy do siebie, a dzięki symetrycznemu kształtowi może wybrać dowolny kierunek krycia dachu. Do montażu blachodachówek modułowych wystarczą dwie osoby.

Wśród licznych zalet blachodachówek modułowych należy wymienić także ograniczenie odpadów do minimum, najczęściej jest to 5% zamówionego materiału (nawet przy najbardziej skomplikowanych dachach). Niektórzy producenci oferują modele swoich blachodachówek zarówno w postaci arkuszy ciętych na wymiar, jak i modułów. Decyzję o tym, jaki format powinna mieć blacha, warto podjąć wspólnie z dekarzem, zwłaszcza jeżeli prace na budowie wyprzedzają harmonogram i nie zdążyliśmy na czas zamówić blachodachówki w arkuszach (zamawia się ją z wyprzedzeniem, ponieważ wymaga dopasowania do połaci przez przycinanie). Możemy wtedy zdecydować się na blachodachówkę w modułach. Dzięki temu unikniemy przestoju na budowie.

Które z blach układa się szybko?

Podstawową zaletą krycia dachów blachą jest lekkość tego materiału – waga wynosi średnio 5 kg/m2 (dla porównania ciężar dachówki ceramicznej karpiówki, układanej gęsto jedna na drugiej może wynosić nawet 78 kg/m2). Sprawia to, że arkusze szybko i łatwo transportuje się na dach.

Różnorodność formatów ma także tę zaletę, że pokrycie układa się szybko i sprawnie. Jeśli dach ma prosty kształt, jednym dużym arkuszem można pokryć powierzchnię nawet 9 m2. Szczególnie szybko montuje się zatrzaskowe panele łączone na rąbek stojący, które są zamawiane na konkretny wymiar dachu. Ich długość jest taka sama jak długość połaci (nie powinna być większa niż 10 m).

Szczególnie szybko montuje się zatrzaskowe panele łączone na rąbek stojący, które są zamawiane na konkretny wymiar dachu. Ich długość jest taka sama jak długość połaci (nie powinna być większa niż 10 m). Tak duże arkusze i panele wymagają jednak większej ekipy (zwykle 4-6 osób), odpowiedniego transportu i rozładunku, a także przygotowania miejsca na placu budowy i zachowania szczególnej ostrożności podczas montażu. Równie szybko montuje się blachodachówki modułowe i panelowe. Niewielki, poręczny wymiar sprawia, że do ich ułożenia zupełnie wystarczy dwuosobowa ekipa. Krycie przeciętnej wielkości dachu – około 200 m2 – zajmie 3-5 dni. Najwięcej czasu wymaga krycie dachu blachami szlachetnymi, zwłaszcza tymi w postaci niewielkich płytek. Do ich montażu potrzebna jest wiedza i kunszt, który jest najczęściej przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Jak ograniczyć falowanie paneli z blachy na rąbek?

Specyfika dachów wykonywanych z blachy na rąbek wymaga właściwego doboru materiałów i sposobu ich montażu. Dotyczy to w szczególności paneli dachowych. Są one oferowane w różnym wykończeniu powierzchni – od gładkiej po profilowaną z podłużnymi przetłoczeniami. Ze względów estetycznych zwykle wybieramy blachy o gładkiej powierzchni. Takie panele falują – to jest naturalne dla blachy, ponieważ pod wpływem temperatury stale rozszerza się ona i kurczy. Zastosowanie wzdłużnego profilowania na panelach ma za zadanie ograniczyć ewentualne pofalowanie powierzchni wskutek rozszerzalności termicznej materiału. Wytłaczana struktura zwiększa sztywność pokrycia, eliminuje falowanie i umożliwia zastosowanie paneli o maksymalnej długości. Wykonanie z nich pokrycia bez poziomych połączeń sprawi, że pokrycie stworzy na dachu estetyczny „rysunek”.

Dodatkowo na etapie budowania podkonstrukcji wykonawca powinien zwrócić uwagę na zastosowanie kontrłat i łat o odpowiednim przekroju, ich prawidłowy rozstaw oraz zniwelowanie wszelkich nierówności, które – jeśli pozostaną – ujawnią się w postaci falowania płaszczyzn arkuszy. Dodatkowym zabezpieczeniem jest wykonanie łat z drewna suchego (maksymalnie 23% wilgotności), heblowanego z frezowanymi krawędziami tak, aby przy ich ewentualnym skręcie nie wypychały one płaskiej części paneli. Kolejnym etapem, o który trzeba zadbać, jest mocowanie paneli. W listwie montażowej mają one podłużne otwory na wkręty. Ich kształt nie jest przypadkowy. Podłużne otwory mają umożliwić pracę arkuszy w zakresie ich światła podczas rozszerzania się i kurczenia wywołanego zmianami temperatur otoczenia. Poza prawidłowym rozmieszczeniem wkrętów montażowych trzeba także zwrócić uwagę na siłę, z jaką zostaną one wkręcone. Zbyt mocne ich dokręcenie nie pozwoli na prawidłową pracę arkuszy, a w konsekwencji doprowadzi do falowania w miejscach zblokowania paneli.
 
Najczęściej bardzo tanie produkty pochodzą od nieznanych producentów, którzy nie mają ani doświadczenia w ich wytwarzaniu, ani specjalistycznych laboratoriów, pracujących nad coraz lepszą jakością pokryć dachowych.

Kolory blach:

Paleta kolorów, w jakich są dostępne blachy dachowe, umożliwia zarówno wtopienie domu w otoczenie, jak i skontrastowanie go z nim. Daje też możliwość harmonijnego łączenia z wieloma różnymi materiałami elewacyjnymi, takimi jak: kamień, tynk, drewno, stal czy szkło.

Blachodachówka:

Blachodachówki są wykonane ze stali ocynkowanej. Barwę nadaje się jej przez naniesienie powłoki organicznej – poliestrowej, polimerowej lub poliwinylowej. Stąd blachodachówki różnią się między sobą nie tylko trwałością, ale także stopniem połysku i strukturą. Mogą być gładkie i błyszczące, bez połysku i lekko chropowate, ze strukturą wytłaczaną lub wyciskaną (podobną do skórki pomarańczy), metaliczne, a nawet z posypką ceramiczną.

Blachodachówki można kupić w kilkunastu podstawowych kolorach podanych przez producenta. Najpopularniejsze są barwy, tradycyjnie kojarzące się z dachem – odcienie szare i brązowe, czerwień, ciemna zieleń, granat i czerń. Jeśli jednak chcemy, aby dach naszego domu się wyróżniał, możemy wybrać kolory takie jak burgund, oberżyna niebieski, a nawet biały. Na zamówienie można mieć także indywidualnie wybrany kolor z palety RAL lub specjalnie stworzonej przez producenta. Te ostatnie są przygotowane tak, aby wśród nich znalazły się zarówno klasyczne, jak i te bardzo współczesne, modne odcienie.

Blacha płaska:

Blachy płaskie ze stali ocynkowanej mają niezmienny kolor, ale nie tylko szary, który zależy od powłoki dokładnie takiej samej, jaką pokrywa się blachodachówki. Do wyboru mamy czerwony, zielony, niebieski, brązowy, a nawet złoty. Z upływem czasu może się co najwyżej nieco przybrudzić lub porosnąć mchem.

Zupełnie inaczej rzecz się ma z blachą miedzianą, cynkowo-tytanową i aluminiową. Jest ona dostępna w dwóch odmianach. Naturalna (gołowalcowana) ma na początku metaliczną i błyszczącą powierzchnię, która z czasem, pod wpływem warunków atmosferycznych utlenia się. W następstwie tej reakcji, trwającej od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat, na pokryciu pojawia się cienka (rzędu kilku mikrometrów), dobrze przylegająca warstwa ochronna, zwana patyną. Jej kolor ulega zmianie w czasie, np. blacha miedziana ma barwę od opalizujących lub łososiowych różów, po pomarańcze i czerwienie okraszone żółciami, błękitami, zieloniami i fioletami. W miarę jak pogrubia się warstewka tlenkowa, barwy te zastępowane są przez rudobrunatne i czekoladowe brązy, matowe, niebieskawe szarości lub odcienie czerni, by finalnie po kilku latach osiągnąć barwę jasnozieloną, niebieskozieloną, szarosrebrzystą lub grafitową. Jeśli zależy nam na tym, aby dach od razu miał taki kolor, możemy uniknąć etapu przejściowego, czyli naturalnego tworzenia patyny. Wystarczy, że wybierzemy drugą odmianę blachy z patyną uzyskaną w wyniku reakcji chemicznej w procesie technologicznym. Brak w niej jednak tych różnic i niuansów kolorystycznych, jakie daje patyna naturalna. Efekt końcowy nie jest już unikatowy, ale powtarzalny.

Jak dopasować kolor blachy do domu i otoczenia?

Modne neutralne szarości – od jasnych po grafitowe – sprawiają, że dach pasuje zarówno do domów w stylu mocno zakorzenionym w tradycji, jak i tych nowocześniejszych. Zmiana natężenia światła, które nasyca lub łagodzi barwę blachy, powoduje zmienność powierzchni pokrycia: od matowego po satynowy, a nawet połyskliwy.

Zieleń i brąz doskonale łączą się z bujną roślinnością. Dobrze sprawdzi się, gdy dom jest otoczony dużym ogrodem.

Czerwień i czerń umożliwiają mocne zaakcentowanie bryły domu. Te kolory najczęściej stosuje się, gdy jest on wybudowany w mieście lub ma nowoczesną, prostą formę.

Połacie w fale czy płaskie?

Blachodachówki mają przetłoczenia, które nadają im kształt. Dawniej były one faliste, obecnie jednak producenci stale ulepszają swoje produkty, zbliżając je wyglądem do innych pokryć (np. dachówek ceramicznych i betonowych, gontów) do tego stopnia, że coraz trudniej jest te materiały odróżnić od siebie po ułożeniu na dachu.

Zdecydowana większość blachodachówek ma podwiniętą przednią (startową) krawędź, która dodaje pokryciu "grubości", tak charakterystycznej dla dachówek. Dodatkowo ta przednia krawędź jest fabrycznie cięta wzdłuż fali, co pozwala na uzyskanie jednolitej powierzchni pokrycia. To rozwiązanie sprawia, że blachodachówki wyglądają naturalniej, a połączenia arkuszy są mniej widoczne. Zapewnia to większą szczelność i trwałość dachu.

W przypadku blachodachówek modułowych, istnieją również warianty z równą, płaską powierzchnią, wzorowane na płaskich dachówkach zakładkowych. Krycie takimi blachodachówkami daje wrażenie porządku. Można je układać na mijankę, czyli z przesunięciem w kolejnych rzędach, lub bez przesunięcia, tak aby połączenia pionowe były w jednej linii.

Przetłoczenia w blachach mają nie tylko funkcję estetyczną, ale również usztywniają blachę, zwiększając jej odporność na uszkodzenia i porywisty wiatr. Niektóre przetłoczenia ułatwiają odprowadzanie wody opadowej z połaci. Istnieją także specjalne przetłoczenia antykapilarne, które zapobiegają gromadzeniu się wody pomiędzy arkuszami, oraz rozwiązania umożliwiające wentylację poprzecznych zakładów.
 
Rodzaj przetłoczeń decyduje o tym, w jaki sposób załamuje się światło na dachu, a więc decyduje o jego ostatecznym wyglądzie. Wysokie przetłoczenia powodują powstawanie głębokich cieni pomiędzy modułami. Dzięki temu pokrycie w różnych warunkach oświetlenia jest inne. 

Cień przetłoczenia na blachodachówce nie tylko wpływa na plastyczny obraz dachówki, ale ma także praktyczne znaczenie. Powoduje, że wkręty i poziome łączenia pomiędzy arkuszami stają się mniej widoczne, co przyczynia się do estetycznego wyglądu dachu.

Osoby preferujące ponadczasową i minimalistyczną architekturę mogą wybrać blachę na rąbek jako pokrycie dachu. Zależnie od zamierzonego efektu i formy materiału (panele, arkusze, pasy, łuski), można osiągnąć efekt, gdzie dach pełni rolę tła dla elewacji lub przyciąga uwagę jako ważny element projektu.

W przypadku dachów na domach jednorodzinnych, szczególnie efektownie wyglądają długie pasy blachy płaskiej bez widocznych połączeń poprzecznych (rąbków leżących). Wielu producentów oferuje produkty o maksymalnej długości 10 m, co umożliwia pokrycie dachu bez poziomych połączeń. Niektóre panele zatrzaskowe mają długość do 8 m, ale istnieją również krótsze panele o długości 2 lub 3 m. Produkcja dłuższych arkuszy jest możliwa, ale ograniczana przez rozszerzalność termiczną materiału. Im dłuższy arkusz, tym bardziej podatny jest na odkształcenia, takie jak fałdowanie i ryzyko rozszczelnienia połączeń.

Jakie wstępne krycie pod blachę?

Zwykle pod blachodachówki i panele z blachy na rąbek stosuje się membrany wstępnego krycia. Jakie parametry powinna spełniać taka folia? Poza typowymi parametrami, tj. paroprzepuszczalność, wodoszczelność, niezwykle ważna podczas doboru membrany dachowej pod blachodachówkę jest gramatura. Zbyt cienka folia może zostać uszkodzona podczas montażu lub w przyszłości nie spełniać prawidłowo swojej roli. Odpowiednio wysoka gramatura jednocześnie wskazuje na wyższą trwałość membrany. Istotne jednak, aby grubość membrany pod naszą blachodachówkę nie była jednak przesadzona, bowiem za gruba membrana może przynieść odwrotne skutki od zamierzonych. Kolejnym czynnikiem jest sposób wykorzystania przestrzeni pod dachem – czy będzie to strych, czy poddasze użytkowe. W pierwszej sytuacji możemy wybrać membranę o trochę niższych parametrach. W drugim – zawsze wybieramy folię wysokoparoprzepuszczalną (MWK).

Ważnym parametrem jest odporność na promieniowanie UV – zaleca się folie o najwyższym możliwym zakresie odporności na promieniowanie UV. W dachach z blachy w naturalny sposób rozproszone promieniowanie słoneczne dostaje się pod pokrycie i niszczy membranę. Dlatego warto wybrać odpowiedni produkt i jak najszybciej wykończyć dach. W upalne dni dachy z blachodachówki nagrzewają się – w okresie największych upałów pod pokryciami temperatura może sięgać nawet +115°C (bezpośrednio pod powierzchnią blachy, w miejscach poza zasięgiem działania wiatru).

Kluczowym czynnikiem jest więc także zakres wytrzymałości na temperatury – pod blachy dobrze jest wybrać membrany odpowiedniej jakości. W razie wątpliwości co do poszczególnych parametrów membran dachowych zawsze warto skonsultować się fachowcem, który pomoże w wyborze odpowiedniego produktu. Innego rodzaju podkłady stosuje się pod pokrycia z blach płaskich. Najczęściej układa się je na ruszcie drewnianym składającym się z listew (kontrłat i łat) lub z listew (kontrłat) i desek lub też samych desek.

Z powodu niszczącego oddziaływania wody i pary wodnej na drewno powinno się stosować deski heblowane z suchego, sezonowanego i gatunkowego drewna (niewydzielającego żywicy). Oprócz tego wymaga się, aby takie podłoże było wentylowane. Wynika to z możliwości wypaczania się i puchnięcia drewna zawilgoconego. Pod blachy cynkowo-tytanowe wszyscy ich producenci zalecają układanie mat strukturalnych.

Ze względu na dużą popularność tego rodzaju pokrycia, zalecenie to zostało automatycznie przeniesione na wszystkie typy blach płaskich, jakich używa się do budowy pokryć dachowych. Jednak nie jest to prawdą. Do dachów krytych blachami aluminiowymi nie zaleca się stosowania mat separacyjnych. Pod blachami miedzianymi i aluminiowymi coraz częściej układa się specjalne, grube wysokoparoprzepuszczalne membrany, używane również jako membrany wstępnego krycia. Taka warstwa stanowi wystarczającą osłonę rozdzielająco-poślizgową, tańszą i łatwiejszą do układania niż maty strukturalne.