Dach do poprawy

Ocena konstrukcji

Bardziej skomplikowane projekty zmieniające układ wnętrz lub rozbudowujące dom mogą wymagać mniejszej lub większej ingerencji w istniejącą konstrukcję domu. Dlatego zanim podejmiemy decyzję, trzeba ustalić stan techniczny jego konstrukcji. Przy ocenie stanu technicznego starego domu najlepiej zacząć od ustalenia wieku budynku. Dobrze też dowiedzieć się, czy i kiedy był remontowany, rozbudowywany lub przebudowywany. Pozwoli to oszacować, jakie rozwiązania zastosowano. Jeżeli dom był wzniesiony w latach 20. lub 30. ubiegłego wieku trzeba sprawdzić, w jakim stanie przetrwał wojnę. Jeżeli dom był wybudowany po wojnie aż do późnych lat 80., prawdopodobnie był zaprojektowany przez państwowe biuro projektowe i standardowo wykonany. Zdarzały się jednak nietypowe realizacje, które mogą zaskoczyć rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Lata 90. to okres pojawienia się nowych technologii, które często były stosowane niezgodnie z przeznaczeniem. Dotyczy to m.in. zabudowy poddaszy.

Przy rozbudowie domu w górę trzeba zwrócić uwagę na stan więźby dachowej. Nawet wtedy, gdy planujemy tylko adaptację poddasza. Bardzo rzadko się zdarza, żeby konstrukcja dachu nie wymagała przebudowy albo przynajmniej wzmocnienia. Dlatego wszystkie decyzje o zmianie geometrii dachu i wymianie pokrycia zawsze powinna poprzedzić konstrukcyjna ocena stanu więźby dachowej. Nie ma żadnych prostych zasad, według których można stwierdzić, czy istniejąca więźba dachowa nadaje się do uzasadnionych ekonomicznie przeróbek. Nie jest takim kryterium nawet wiek dachu. Zdarza się bowiem, że kilkudziesięcioletnia więźba nad suchym i dobrze przewietrzanym strychem jest mimo swojego wieku w bardzo dobrym stanie, podczas gdy inna – nad nieudolnie zabudowanym poddaszem lub pod przeciekającym pokryciem – już po kilkunastu latach nadaje się do wymiany.

Niezależnie od prac związanych z przystosowaniem dachu powinno się sprawdzić, czy strop poddasza jest przystosowany do przeniesienia obciążeń występujących w pomieszczeniach mieszkalnych (są one większe niż te przyjmowane dla strychów). Jeśli jest to któryś z popularnych stropów gęstożebrowych, nie powinno być żadnych problemów, ale monolityczne płyty żelbetowe, stropy drewniane i na belkach stalowych mogą wymagać wzmocnienia.

Dopiero po zebraniu wszystkich informacji i opinii technicznych można ustalić czy będzie możliwa – i ewentualnie w jakim zakresie – ingerencja w konstrukcję istniejącego budynku.

Jeśli rozbudowa domu w poziomie nie jest najlepszym rozwiązaniem lub nie jest możliwa, np. ze względu na wymiary działki, warto rozważyć dodanie dodatkowej kondygnacji.

Dobudowanie piętra

Taką możliwość daje dom z dachem płaskim ( stropodachem). Możemy zmienić jego bryłę, nadbudowując część ze ścianami kolankowymi i skosami. Najlepszym, bo najszybszym, sposobem jest wykorzystanie do tego lekkich wiązarów prefabrykowanych. Wiązary mogą mieć bardzo zróżnicowany kształt. Dzięki nim można uzyskać przestrzeń mieszkalną bez słupów, co pozwala swobodnie zaaranżować wnętrza.

Jedną ze szczególnych zalet wiązarów przy nadbudowach jest to, że ich pas dolny opiera się na wieńcu i stanowi równocześnie konstrukcję stropu. To dobre rozwiązanie, gdy stropodach nie jest przystosowany do przenoszenia obciążeń użytkowych oraz ma spadek, który trzeba zniwelować.

Po dobudowie poddasza konieczne jest wykonanie otworu na schody. Nie może on osłabiać stropu czy przecinać jego elementów nośnych bez odpowiedniego wzmocnienia. Powinien więc go zaplanować projektant. Otwór najłatwiej wykonać w stropie na belkach stalowych lub drewnianych, gdyż ich rozstaw wynosi zwykle ponad 90 cm, co umożliwia wycięcie otworu między belkami bez naruszania elementów nośnych. Bardziej skomplikowane jest wykonanie otworu w stropie gęstożebrowym, na przykład typu Fert lub Teriva. Belki nośne rozstawione są w nich co 45-60 cm, a więc na szerokość niewystarczającą do zapewnienia wygodnego wejścia na poddasze. Również płyty monolityczne i prefabrykowane mają gęsto rozstawione zbrojenie konstrukcyjne, co utrudnia zrobienie w nich dużego otworu.

Wiązary przygotowane w wytwórni, po przywiezieniu na budowę ustawia się na ścianach zewnętrznych jeden obok drugiego (co 80-150 cm) i łączy w jedną konstrukcję.

Podniesienie dachu

Drugim sposobem na rozbudowę domu w górę jest podniesienie całego dachu bez zmiany jego konstrukcji, poprzez podmurowanie ścian kolankowych. To jednak bardzo skomplikowane i kosztowne przedsięwzięcie. Podniesienie dachu jest praktycznie możliwe bez zdejmowania dotychczasowego pokrycia i demontażu więźby dachowej. Stosuje się do tego siłowniki hydrauliczne bądź dźwig. Proces podnoszenia odbywa się etapami, z równoczesnym podmurowywaniem ścianek kolankowych. Ten sposób wymaga wykonania szczegółowego projektu montażu, uwzględniającego wymagania dotyczące niezbędnych zabezpieczeń i innych istotnych elementów wpływających na bezpieczeństwo całego przedsięwzięcia. Jeśli jednak działka jest mała i trudno na nią wjechać nawet małym i lekkim dźwigiem samochodowym (HDS), trzeba zdemontować dach.

Zmiana więźby dachowej

To rozwiązanie zależy stanu technicznego więźby dachowej i możliwości „wyniesienia” dachu. Powodów zastosowania tego wariantu może być kilka. Najczęściej dotyczą one starych, kilkudziesięcioletnich domów, w których konstrukcja dachu jest w złym stanie i trzeba wymienić wiele jej elementów na nowe lub zwiększyć jej nośność. To rozwiązanie wybiera się również wtedy, gdy istniejące ściany kolankowe są zbyt słabe, aby przenieść ciężar dachu. Wymaga tego także zmiana kąta nachylenia dachu.

Podwyższenie poddasza w starym domu często wiąże się ze zwiększeniem nośności więźby. Można to osiągnąć przez zmianę jej schematu statycznego lub dodatkowe podparcie krokwi. Jeśli jednak ma być wymieniane pokrycie, lepiej rozebrać stary dach i postawić nowy, z nową więźbą. W zależności od warunków zabudowy, możemy pozostawić istniejący kąt spadku dachu lub zmniejszyć go tak, aby zyskać dodatkową przestrzeń. Wbrew pozorom ten wariant wcale nie musi być rozwiązaniem najdroższym.

Wymiana pokrycia i orynnowania

Pytanie, czy wymiana pokrycia jest konieczna najlepiej zadać odpowiedniej osobie, a więc doświadczonemu dekarzowi. Dobrze jest również skontrolować kolejne warstwy dachu znajdujące się pod pokryciem. Na podstawie oględzin fachowiec będzie w stanie określić zakres prac remontowych, wstępnie wyceni ich koszt i oszacuje czas naprawy lub wymiany pokrycia. Będzie również wiedział, jakie pozwolenia będą potrzebne oraz podpowie, jaki rodzaj pokrycia sprawdzi się najlepiej.

Naprawa rynien wymaga niekiedy wykonania wielu prac. Najbardziej wymagające pod tym względem są starsze systemy, a także te zaniedbane. Jeśli rynny łączone są na stałe, wymiana pojedynczej części będzie wymagała klejenia lub lutowania, w zależności od zastosowanej wcześniej techniki. Czasem niezbędny może okazać się też demontaż części pokrycia dachowego.

Decyzja, czy wymieniać czy remontować rynny i rury spustowe podczas remontu dachu, zależy od ich stanu oraz zakresu prac naprawczych na pokryciu dachowym. Jeśli stare orynnowanie jest zniszczone, należy wymienić je na nowe. Gdy montowany jest nowy dach, warto wymienić także system orynnowania.

Adaptacja poddasza

Jeśli nie ma możliwości podwyższenia dachu, ostatnim rozwiązaniem, jakie pozostaje do zrobienia jest adaptacja poddasza. Zazwyczaj chcemy na nim ulokować sypialnie. Powinniśmy pamiętać o tym, żeby raczej nie wydzielać małych pomieszczeń. Na etapie projektowania wyglądają one na duże, a po wykończeniu okazuje się, że stają się ciasne. Dodatkowo, sytuację mogą komplikować kominy i słupy konstrukcji dachu, które najczęściej zabierają najbardziej atrakcyjną przestrzeń.

Doświetlenie. Przystosowanie strychu do zamieszkania wymaga doświetlenia. Najlepiej sprawdzą się okna dachowe, które łatwo jest wbudować nawet w gotową połać. Najlepiej tak dobrać ich wymiary i rozmieszczenie, żeby dało się je wpasować pomiędzy elementy istniejącej więźby dachowej.

Izolacja termiczna. Jest niezbędna na użytkowym poddaszu. W tym przypadku konieczne jest sprawdzenie, czy konstrukcja ma wystarczającą nośność, aby utrzymać ciężar docieplenia wraz z wykończeniem skosów. Do ocieplenia poddasza mieszkalnego najczęściej stosuje się wełnę mineralną o grubości co najmniej 25 cm, którą układa się między krokwiami i pod nimi. Od strony zewnętrznej trzeba ją zabezpieczyć przed zawilgoceniem warstwą wstępnego krycia, a od wewnątrz – folią paroizolacyjną. Skosy zwykle wykańcza się wykonując obudowę z płyt gipsowo-kartonowych.

Ściany działowe. Nowo powstające wnętrze dzieli się ścianami o lekkiej konstrukcji szkieletowej. Jest to najkorzystniejsze rozwiązanie i jedyne dopuszczalne, gdy na poddaszu jest strop drewniany. Na najbardziej wytrzymałym stropie gęstożebrowym, monolitycznym lub prefabrykowanym można też budować ściany murowane. Nie da się ich postawić w każdym miejscu. Projektant umieszcza je nad wzmocnionymi miejscami lub zaleca wzmocnienie stropu.

Ogrzewanie. Jeśli pomieszczenia mają nieregularny kształt, są pełne zakamarków, trudno oczekiwać, że będą wystarczająco i równomiernie dogrzane. Wtedy należy zastosować więcej grzejników i umieścić je pod oknami połaciowymi.

Podłoga. Przed wykonaniem nowej posadzki, wszystkie stare warstwy ułożone na stropie należy usunąć. Pozwoli to na jego odciążenie i umożliwi odpowiednie przygotowanie podłoża pod nową podłogę. Sposób zależy od tego, czym wykończymy podłogę – parkietem, panelami, deskami na legarach czy też płytkami ceramicznymi.

Ocieplenie dachu

Sposób ocieplenia dachu zależy od tego, czy poddasze ma być użytkowe. Jeśli tak, termoizolację układa się na skosach dachowych, jeśli nie – wystarczy odpowiednio gruba warstwa na stropie.

Osobną kwestią jest sprawdzenie, czy ocieplony dach ma wystarczającą warstwę izolacji termicznej (obecnie współczynnik przenikania ciepła U dachu nie powinien być większy niż 0,15 W/(m2K)). Jeśli mamy wątpliwości co do jej grubości lub jakości ułożenia, przed podjęciem decyzji o docieplaniu połaci warto wykonać badania termowizyjne. Na termogramach bowiem widać miejsca niedostatecznie zaizolowane termicznie, przez które najszybciej ucieka z domu ciepło.

W zgodzie z urzędem

Jeśli planujemy adaptację strychu na użytkową część domu, musimy się przygotować na załatwianie formalności w urzędzie. Jednak to, czy zmiana sposobu użytkowania poddasza wymaga pozwolenia na budowę, czy jedynie zgłoszenia tego faktu w urzędzie, zależy od kilku kwestii.

Przed rozpoczęciem remontu poddasza ze zmianą sposobu użytkowania trzeba sprawdzić możliwość adaptacji w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Oprócz tego niezbędne jest uzyskanie zgody w urzędzie – niektóre inwestycje będą wymagały pozwolenia na budowę, a w innych przypadkach wystarczy tylko zgłoszenie budowy.

Pozwolenie na budowę 

Pozwolenie jest potrzebne, jeśli dom jest zabytkowy, a także gdy planujemy rozbudowę lub nadbudowę budynku, czyli zmianę wysokości, długości lub szerokości domu. Modernizacja z pozwoleniem ma miejsce również wtedy, gdy planujemy przebudowę przegród zewnętrznych lub elementów konstrukcyjnych, czyli w grę wchodzi zmiana cech użytkowych lub technicznych budynku przy jednoczesnym zachowaniu stałych parametrów, takich jak kubatura, wysokość budynku czy liczba kondygnacji; do takich robót zalicza się np. montaż okna dachowego oraz w ścianach zewnętrznych, zmianę wielkości okien oraz poszerzenie otworu w stropie, wykonanie lub przebudowa schodów.

Jeśli adaptacja tego wymaga, należy złożyć w urzędzie pismo o pozwolenie na budowę. Aby wniosek był kompletny, trzeba dołączyć do niego:

• 3 egzemplarze projektu budowlanego,
• zaświadczenie o wpisaniu autora projektu budowlanego na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego,
• oświadczenie o przysługującym prawie do dysponowania nieruchomością,
• decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
   

Zgłoszenie zmiany sposobu użytkowania poddasza 

Nie w każdej sytuacji adaptacja poddasza wymaga pozwolenia na budowę. W przypadku zmian, które mniej ingerują w konstrukcję budynku, należy złożyć w urzędzie zgłoszenie o zmianie sposobu użytkowania strychu. Mowa o pracach takich, jak:

• naprawa lub wymiana zużytych elementów budynku, np. zmiana pokrycia dachu lub podłogi, uzupełnienie tynku, montaż
• nowych okien dachowych (bez ingerencji w ich wielkość),
• przebudowa, która nie obejmuje przegród zewnętrznych ani elementów konstrukcyjnych, np. zmiana lokalizacji drzwi lub
• wyburzenie ścianki działowej,
• nowa instalacja wewnętrzna domu lub rozbudowa już istniejącej, np. wodociągowej, cieplnej, kanalizacyjnej.

Dokumenty, które powinny się znaleźć w zgłoszeniu zmiany sposobu użytkowania poddasza, to:

• rysunek pokazujący usytuowanie domu na działce,
• opis techniczny budynku,
• oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane,
• zaświadczenie wójta, burmistrza lub prezydenta o zgodności planu z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego,
• ekspertyza techniczna, którą wykonuje projektant.
   

Doświetlenie poddasza

Dobrze zaprojektowane i wykonane wnętrze wykorzystuje maksymalnie dużo światła dziennego. Architekt rozplanuje okna tak, aby właściwie dobrać ich liczbę i wielkość. Zwykle większe okna sytuuje się od południa, a mniejsze – od północy. Powinniśmy też wiedzieć, że większa liczba mniejszych okien równomiernie rozłożonych na dachu zapewni więcej światła niż jedno duże okno o tej samej powierzchni.

Dobierając okna, nie należy kierować się rozstawem krokwi, gdyż wystarczy kilka zmian, aby w każdej konstrukcji więźby dachowej zamontować okno. Należy jednak wziąć pod uwagę kąt nachylenia połaci dachowej. Jeśli jest on mały, bardziej funkcjonalne będą okna dłuższe, natomiast przy dachach stromych – te krótsze.

Według aktualnych przepisów okna dachowe powinny mieć współczynnik przenikania ciepła Uw nie wyższy niż 1,1 W/(m2K).

Ciepłe poddasze to nie tylko efekt zastosowanych rozwiązań energetycznych, ale również codzienne przyzwyczajenia, które przyczyniają się do zmniejszenia zużycia energii. Jednym z takich działań jest opuszczanie rolet – w zimowe wieczory i letnie poranki powinno być nawykiem, który pozwoli zmniejszyć straty ciepła i nadmierne nagrzewanie się wnętrz. Rolety eliminują także szkodliwe działanie emitowanego przez słońce promieniowania UV, które powoduje płowienie obić meblowych, blaknięcie kolorów farb czy tapet na ścianach.